1916 Türkistan isyanına bir kaynak olarak: «Asya’da Beş Türk»

Kırgızistan egemenliğini aldığından bu yana Kırgız ve Kırgızistan Tarihi Sovyet ideolojisinden arındırılıp tarafsız olarak yeniden ele almak ve yazmak işine başlanmıştır. Yakın dönem siyasi olaylarından biri ve belki en başta gelenlerden olarak 1916 Türkistan İsyanı sadece Kırgızlar ile ilgili değil, tüm Türk Dünyası’nı ilgilendirecek tarihi olaydır. Bu konuyla ilgili Sovyet tarih yazıcılığında her ne kadar bilimsel çalışmalar yapılmış ise de günümüzde yenice bakmak ve araştırmak devam etmektedir. Her gün geçtikçe 1916 Türkistan isyanıyla ilgili arşiv belgeleri, hatıratlar, seyahatnameler ortaya çıkmaktadır. İşte bunlardan biri de 1916 yılındaki Türkistan İsyanının en büyük kısmını oluşturan Yedisu isyanında Kırgızlarla beraber Rusya İmparatorluğu’na karşı mücadele eden Beş Osmanlının birisi olan Adil Hikmet Bey’in yazdığı ‘Asya’da Beş Türk’ adlı eseridir. Eserde bahsedilen beş Osmanlı-Türkü hakkında Kırgız dilinde yazılan eserlerde de bilgiler geçmektedir. Makalede yukarıda adı geçen eserde bahsedilen bilgileri birkaç sınıflandırmalara ayırarak incelemede bulunulmuştur.

As a Source of Turkistan rebellion: “ Five Turks in Asia”

Since Kyrgyzstan took sovereignty, writing the history of Kyrgyz and Kyrgyzstan has begun again. One of the main political events Turkestan Revolt in 1916 is the related not only Kyrgyzs but also all of the Turkic world. Although scientific studies on this subject began in Soviet historiography, investigating and studing are still going on nowadays. Archive materails, memoirs and travel books about Turkestan Revolt in 1916 are coming out day by day. One of them is memoir named ‘Five Turks in Asia’ written by Adil Hikmet who was one of the five Ottoman Turks fought against the Russian Empire together with Kyrgyzs in Yedisu Revolt forming the largest part of the Turkestan Revolt in 1916. There are data written in the Kyrgyz language about five Ottoman Turks in the work. The data given in the work have been classified into several groups in this article.

PDF

___

ABDRAHMANOV C., “Kırgızdardın 1916-cıldagı KötörülüşüCönündö”, Ürkün, 1916, Tarıhıy-DarektüüOçerk, Uçkun Basması, Bişkek 1993, s. 3-60.

Adil Hikmet Bey, Asyada Beş Türk, Ötüken Yayınları, İstanbul 1999.

BROYDO G. İ., “1916-cıldagı Kırgız KötörülüşününTarıhınaMaterialdar”, Ürkün, 1916, Tarıhıy-DarektüüOçerk, Uçkun Basması, Bişkek 1993, s. 60-98.

Divanu Lugat-it-Türk, Çeviren: Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları: 524, IV. Baskı, Ankara 1991.

İSAKEEV B., “1916-cıl. Ürkün”,1916, Tarıhıy-DarektüüOçerk, Uçkun Basması, Bişkek 1993, s. 98-126.

KARASA uulu H., “1916-cıldagy kötörülüşcönündö”, Ürkün, 1916, Tarıhıy-Darektüü Oçerk, Uçkun Basması, Bişkek 1993, s. 205-219.

MAHMUTBEKOVA M., Kırgızstandagı Uluttuk-BoştondukKötörülüş, Erkin-Too Basması, Bişkek 1996.

SOLTONOEV B., “1916-cılındagı Kırgız Kötörülüşü”, Ürkün, 1916, Tarıhıy- Darektüü Oçerk, Uçkun Basması, Bişkek 1993, s. 151-192.

TOGAN Zeki Velidi, Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi, Enderun Yayını, İstanbul 1981.

USENBAEV K., Vosstaniye 1916 goda v Kirgizii, İlim Basması, Frunze 1967.

YUDAHİN K., Kirgizsko-Russkiy Slovar, Sostavil Yudahin, İzdatelstvo Nauka, Moskva 1985.