Göller Yöresi’nde (Türkiye) Bitkisel Biyoçeşitlilik ve Tarımsal Önemi

Yörenin florası tam olarak araştırılmamıştır, Özellikle Burdur ve Denizli, diğer vilayetlerimizden daha az çalışılmış olmalarından dolayı literatüre tam olarak yansıtılamamıştır. Çalışmanın sonuçlarına göre; Isparta'da 406 (% 27); Burdur'da 370 (% 22); Denizli'de 400 (% 18); Konya'da 429 (% 29) ve Antalya'da 468 (% 32) endemik bitki taksonunun doğal dağılış gösterdiği anlaşılmıştır. 53 familyaya ait endemik bitki taksonu sayısı 950'dir. Bunların 530 taksonu bölgede birden fazla lokalitede yayılış göstermektedir. Her il için bu sayıya en az %15 daha fazla endemik takson eklenebileceği tahmin edilmektedir. Endemik taksonların dikey dağılımı: 0-500 m arasında 78 takson (% 8); 500-1000 m arasında 31 takson (% 3); 1000-1500 m arasında 91 takson (% 10); 1500-2000 m arasında 59 takson (% 6); 2000-2500 m arasında 29 takson (% 3); 2500 m ve üstü rakımlarda10 takson (% 1); değişken rakımlarla 645 takson (% 69)’dur. Florada çiçeklenme ayları: 1-3: 5 takson (% 1); 3-6: 333 takson (% 36); 6-9: 516 takson (% 55); 9-12: 12 takson (% 2) ve bilinmeyen 44 takson (% 5). Gymnospermler (açık tohumlu) ve eğrelti otları 4 takson (% 1) olarak tespit edildi. İlgili taksonların IUCN tehlike kategorileri şunlardır: LR (cd) 127 takson (% 13); LR (nt) 78 takson (% 8); LR (lc) 288 takson (% 30); VU 176 takson (% 19); CR 41 taksonu (% 4); DD 16 takson (% 2); EN 168 takson (% 18) ve 56 tehlike altında olmayan takson (% 6). Bölgede ekonomik önemi olan endemikler: Origanum minutiflorum, Sideritis erythrantha, Ballota cristata, Dorystoechas hastata, Rosa dumalis subsp. boissieri var. antalyensis, Muscari bourgaei, Orchis anatolica, Liquidambar orientalis, Abies cilicica subsp. isaurica. Bu taksonların koruma-kullanma dengesine dikkat edilmelidir. Sektörel paydaşlar daha bilinçli hale getirilmelidir. Bu taksonları kültürü almanın yolları aranmalıdır. Göller Yöresi’nde yaklaşık 120 damarlı bitki taksonu endüstriyel bitki olmaya adaydır veya endüstriyeldir. Yöredeki bu önemli bitkilerden bazıları şunlardır; Haşhaş (Papaver somniferum), Kebere (Capparis spp.), Kantaron (Hypericum spp.), Gül / Kuşburnu (Rosa damascena, R. canina, R. dumalis, R. alba, R. semperflorens, R. versicolor, R. borboniana, R. centifolia, R. gallica, ), Lavanta/Karabaşotu (Lavandula stoechas, L. angustifolia ve L. hybrida vs.), Sütçüler kekiği (Origanum minutiflorum), Dedegül çayı / Kafaotu (Cyclotrichum origanifolium), Hasnane (Calamintha nepeta), Oğulotu/ Melissa (Melissa officinalis), Çöğen (Gypsophila arrostii var. nebulosa), Sahleb (Orchis, Ophyris ve Dactylorrhiza spp.) Böğürtlen (Rubus spp.), Menengiç (Pistacia terebinthus), Karanfil (Dianthus spp.), Kişniş (Coriandrum sativum), Gülhatmi (Alcea ve Althaea spp.), Rezene (Foeniculum vulgare) Çörekotu (Nigella sativa, N. damascena), Dereotu (Anethum graveolens), Nane (Mentha spp.), Biberiye (Rosmarinus officinalis), Kekik (Thymus, Origanum and Corydothymus vb.), Ihlamur (Tilia spp. ), Kavak (Populus spp.), Söğüt (Salix spp.), Fıstıkçamı (Pinus pinea), Kabak/ Sukabağı/Lif kabağı (Cucurbita ve Laganeria, Luffa vs.) vb.

Anahtar Kelimeler:

Flora, Biyoçeşitlilik, Tarım, Göller Yöresi, Ekonomi

Biodiversity in the Lakes Region (Türkiye) and its Agricultural Importance

Flora of Lakes region has not been fully worked out. Especially Burdur and Denizli have not been fully reflected in the literature since they have been studied less than our other vilayets. According to the results of the study; 406 (27%) in Isparta; 370 (22 %) in Burdur; 400 (18 %) in Denizli; 429 (29%) in Konya and 468 (32%) in Antalya were understood to be natural distribution of endemic plant taxa. The number of endemic plant taxa belonging to 53 families is 950. 530 taxa of them spread show in the region more than one. It is estimated that for each province will be added at least 15% more endemic taxa to this number. Vertical distributions of the endemic taxa: 78 taxa (8%) between 0-500 m; 31 taxa (3%) between 500-1000 m; 91 taxa (10%) between 1000-1500 m; 59 taxa (6%) between 1500-2000 m; 29 taxa (3%) between 2000 and 2500 m; 10 taxa (1%) with 2500 m upper and 645 taxa (69%) with variable altitudes. Flowering months of taxa: 1-3: 5 taxa (1%); 3-6: 333 taxa (36%); 6-9: 516 taxa (55%); 9-12: 12 taxa (2%) and unknown 44 taxa (5%). Gymnosperms (open seeded) and ferns were identified as 4 taxa (1 %). The IUCN threat categories of the relevant taxa are: LR (cd) 127 taxa (13%); LR (nt) 78 taxa (8%); LR (lc) 288 taxa (30%); VU 176 taxa (19%); CR 41 taxa (4%); DD 16 taxa (2%); EN 168 taxa (18%) and 56 non-endangered taxa (6%). Local endemics that have economic importance in the region are Origanum minutiflorum, Sideritis erythrantha, Ballota cristata, Dorystoechas hastata, Rosa dumalis subsp. boissieri var. antalyensis, Muscari bourgaei, Orchis anatolica, Liquidambar orientalis, Abies cilicica subsp. isaurica. Attention should be paid to the protection-using balance of these taxa. Sectoral stakeholders should be made more conscious. It should be sought the way to receive culture the taxa. Approximately 120 vascular plants of the Lakes Region are candidate to be the industrial purposing. These important plants in the region are as follows; Poppy (Papaver somniferum), Caper (Capparis spp.), Centaury (Hypericum spp.), Rose/ rosehip (Rosa damascena, R. canina, R. dumalis, R. alba, R. semperflorens, R. versicolor, R. borboniana, R. centifolia, R. gallica), Lavander (Lavandula stoechas, L. angustifolia and L. intermedia), Sütçüler oregano (Origanum minutiflorum), Dedegül tea/ Kafaotu (Cyclotrichum origanifolium), Special-mint (Calamintha nepeta), Melissa / Lemon balm (Melissa officinalis), Baby's-breath(Gypsophila arrostii var. nebulosa), Sahleb (Orchis, Ophyris and Dactylorrhiza spp.) Blackberry (Rubus spp.), Terebinth (Pistacia terebinthus), Carnation (Dianthus spp.), Coriander (Coriandrum sativum), Hibiscus (Alcea and Althaea spp.), Fennel (Foeniculum vulgare), Love-in-a-mist (Nigella sativa, N. damascena), Dill (Anethum graveolens), Mint (Mentha spp.), Rosemary (Rosmarinus officinalis), Thyme (Thymus, Origanum, Corydothymus etc.) Linden (Tilia spp.), Poplar (Populus spp.), Willow (Salix spp.), Fıstıkçamı/ Pine (Pinus pinea), Pumpkin/ Gourd (Cucurbita, Laganeria and Luffa spp.) etc.

Keywords:

Flora, Biyodiversity, Agriculture, Lakes Region, Economy,

PDF

___

[1] Davis, P.H. (ed.) 1965-1985. Flora of Turkey and East Aegean lslands. Vol. 1-9, Edinburgh Univ. Press.
[2] Davis, P.H. (ed.) 1988. Flora of Turkey and East Aegean lslands. Vol. 10, Edinburgh Univ. Press.
[3] Özçelik, H. 2015. Tıbbi bitkilerimiz ve yöremiz, SDÜ. Aksu Mehmet Süreyya Demiraslan MYO., Anamas Dergisi, 3,3: 3-5.
[4] Duran, A. 1998. Local names and ethnobotanical features of some plants in Akseki (Antalya), J. OT Systematical Botany, 5, 1: 77-92.
[5] Özçelik, H. 1987. Akseki yöresinde doğal olarak yetişen bazı faydalı bitkilerinyerel adları ve kullanılışları, Doğa TU Botanik Derg., 11, 316-320.
[6] Özgökçe, F., Özçelik, H. 2005. Ethnobotanical aspects of some taxa in East Anatolia (Turkey), J. Economic Botany, 58, 4: 697-704.
[7] Arıtuluk, Z.C. 2010. Tefenni (Burdur) ilçesinin florası ve halk ilaçları, Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Farmasötik Botanik Programı Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
[8] Özçelik, H., Pesen, A.A. 2016. Burdur ili kent peyzajında doğal bitkilerin kullanımı üzerine ön çalışmalar, Süs Bitkileri Kongresi Bildirileri, Antalya.
[9] Özçelik, H., Serdaroğlu, H. 1998. Isparta florasına genel bakış, Isparta'nın Dünü, Bu Günü ve Yarını Semp. II, 16-17 Mayıs 1998, Isparta, Bildiriler Kitabı: II, 161-180.
[10] Özçelik, H., Öztürk, Ş. 1999. Contributions to the flora of Aksu(Isparta), Bio-Science Research Bulletin, 15, 2: 125-140.
[11] Özçelik, H., Korkmaz, M., 2002. Contributions to the flora of Sütçüler- Isparta (Türkiye) Bulletin of Pure and Applied Sciences, Vol. 21B (No:1); 1-19.
[12] Özçelik, H., Çinbilgel, İ., Muca, B., Koca, A., Tavuç, İ., Bebekli, Ö. 2014-2015. Isparta ilinin karasal ve içsu ekosistemlerinin biyolojik çeşitlilik envanteri ve izleme işi, ulusal biyoloji çeşitlilik envanter projesi; 2014-2015, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, 6. Bölge Md.lüğü ve Eko-İz Çevre ve Sosyal Planlama, Eğitim ve Danışmanlık Tic. Ltd Şti., Ankara.
[13] Özçelik, H., Çinbilgel, İ., Muca, B., Tavuç, İ., Koca, A., Bebekli, Ö., 2016. Burdur ilinin bitki envanteri (ekonomik, nadir ve endemik bitkileri), Burdur Belediyesi Kültür Yayınları, Sistem Ofset ve Matb., Ankara. ISBN: 978-605-66372-0-9.
[14] Muca, B., Koca, A., Korkmaztürk, M., Özçelik, M. 2011. Isparta ili tarım alanlarının tıbbi amaçlı yabancı otları, X. Ulusal Ekoloji ve Çevre Kongresi, 4-7 Ekim 2011, Bildiri Özetleri Kitabı (Poster Bildiri), s. 450, Çanakkale.
[15] Aslan, S. 2015. Glaucosciadium cordifolium (Sakarotu). www.Doğal Hayat Org. Access Date: November 2015.
[16] Baydar, H., 2005. Tıbbi, aromatik ve keyf bitkileri: bilimi ve teknolojisi, SDÜ. Yayın no.: 51,Isparta.
[17] Kaya, M.S, Kara, M, Özbek H. 2003. Çörek otu (Nigella sativa) tohumunun insan hücresel bağışıklık sisteminin cd3+, cd4+, cd8 hücreleri ve toplam lökosit sayısı üzerine etkileri, Genel Tıp Dergisi, 13,3: 109-112.
[18] Özçelik, H., Koca, A. 2011. Türkiye'de kebere (Capparis L. /Capparaceae) cinsi ve ekonomik önemi, 2. Uluslararası Odun Dışı Orman Ürünleri Sempozyumu, 8-10 Eylül 2011, Isparta, s.32-40.
[19] Özbek H, Kösem, M., Erdoğan, E., Özgökçe, F. 2004. Sesamum indicum L. ve Apium graveolens L. ekstreleri karboplatin hepatotoksisitesine karşı koruyucu mu? Genel Tıp Dergisi, 14, 2: 49-55.
[20] Marotti, M., Piccaglia, R. 1992. The ınfluence of distillation conditions on the essential oil composition of three varieties of Foeniculum vulgare Mill., Journal of Essential Oil Res., 4: 569-576.
[21] Telci, I., Sahbaz, N. 2005. Variation of yield, essentialoil and carvone contents in clones selected from carvones cented land races of Turkish mentha species, Journal of Agronomy. 4(2): 96-102.
[22] Viljoen, AM., Petkar, S., Van-Vuuren, SF., Cristina Figueiredo, A., Pedroand, LG., Barroso JG. 2006. Chemo-geographical variation in essential oil composition and the antimicrobial properties of "wild mint" – mentha longifolia subsp. polyadena (Lamiaceae) in southern Africa, Journal of Essential Oil Research, 18: 60-65.
[23] Karadoğan, T., Özçelik, H., Baydar, H., Şanlı, A. 2016. Göller Yöresinde yer alan Isparta ve Burdur İllerindeki Umbelliferae familyasına dahil bitki türlerinin tesbiti ve uçucu yağ değerlerinin belirlenmesi, TUBİTAK, TOVAG: 113O284 no.lu Proje.
[24] Korkmaz, M., Özçelik, H. 2011. Economic importance of Gypsophila L., Ankyropetalum Fenzl and Saponaria L. (Caryophyllaceae) taxa of Turkey, African Journal of Biotechnology, 10, 47: 9533-9541.
[25] Özçelik, H. 2018. Flora of Dedegül Mountain and Its Effects to Agricultural Production of Lakes Region, Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 11,2: 37-45.