İbnü’l-Arabî’nin Nûr-i Muhammedî Açısından Hz. Muhammed ve Diğer Peygamberler Arasındaki İlişkilere Bakışı

Tasavvufta Nûr-i Muhammedî konusu ilk dönemden itibaren mutasavvıfların ve müfessirlerin bazı âyet ve hadisler ışığında dikkat çektikleri bir husustur. Sûfîlere göre Nûr-i Muhammedî, Allah’ın ilk yarattığı varlığın adı olmasından dolayı, farklı din, mezhep ve kültürlerde yer alan ilk varlık hakkındaki düşüncelerle karşılaştırılmıştır. Bu konuda İbnü’l-Arabî’nin eserlerinde, mutlak Varlık’ın ilk tezâhürü olarak Nûr-i Muhammedî ile ilgili açıklamalara genişçe yer verdiği görülmektedir. İbnü’l-Arabî Varlık ve mertebelerini açıklarken, Hakk’ın varlığının ilk taayyünü olarak Nûr-i Muhammedî’nin yaratılan ilk varlık olduğunu ve diğer varlıkların bu nurdan yaratıldığını söyler. İlk yaratılan şey ile ilgili kalem, akıl, ruh, arş gibi farklı isimlendirmeleri aslında bir hakîkatin farklı yönleri olarak gören İbnü’l-Arabî, böylece ilk yaratılış ile ilgili bütün görüşleri kendi ontolojisinde birleştirir. Günümüzde konu ile ilgili yerli ve yabancı ilmî çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmada, Nûr-i Muhammedî ile peygamberler arasındaki ilişki incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Nûr-i Muhammedî, Hakîkat-i Muhammediyye, Sirâc, Mişkât, Cevâmiu’l-kelim, Felek, Zevk, Mizaç.

View of Ibn al-Arabī on Muḥammad (pbuh) and Other Prophets in terms of Light of Muḥammad

The subject of the light of Muḥammad in Ṣūfīsm is an issue that Ṣūfīs and commentators have drawn attention to in the light of certain verses and hadiths since the early periods. It has been compared with the thoughts about the first being in different religions, sects, and cultures since the light of Muḥammad is the name of the first being created by Allah according to the ṣūfīs. Ibn al-Arabī broadly addresses the light of Muḥammad as the first manifestation of the absolute Being in his works. Explaining the ranks of Being, He states that the light of Muḥammad, as the first emergence of the existence of God, is the first being created and other beings are created from this light. Ibn al-Arabī, who considers different names such as al-kalam, al-aql, the soul, and the throne (Arsh) as the first thing created as different aspects of truth, unites all the views about the first creation in his ontology. There are domestic and international studies on the topic. In this study, the relationship between the light of Muḥammad and the prophets will be analyzed.

Keywords:

The Light of Muḥammadī, ‘Haqiqat al- Muḥammadiyya, Cresset, The Lamp, Jawāmiʽ al-Kalim, Orbit, Enjoyment, Temperament.,

PDF

___

Addas, Claude. İbn Arabi. çev. Atila Ataman. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2003.
Afîfî, Ebü'l-A'la. İslâm Düşüncesi Üzerinde Makaleler. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz yayınları, 2000.
Afîfî, Ebü’l-A’la. Fusûsü'l-hikem li’ş-Şeyhi’l-Ekber Muhyiddîn b. Arabî ve't-ta'likâtu aleyh. Beyrut: Dârü'l-Hayât, 1946.
Akkaya, Veysel. Şeyhi Ekber İbn Arabî’de İdrîs Peygamber. İstanbul: Erkam yayınları, 2010.
Akman, Mustafa. “Hakikat-ı Muhammedi Düşüncesi ve Bu Düşüncenin Referanslarını Aktaran İki Kaynak ve Müellifleri”. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi 2/2 (2011), 111.
Akpınar, Soner. “Oryantalist Düşüncede Hakîkat-i Muhammediyye Algısı”. Ignaz Goldziher ve Annemarie Schimmel Örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/ 32 (2018), 279-309.
Al-Hallâj, Ebu’l-Mugis el-Hüseyn b. Mansûr. Kitâb al-Tawâsin/Kitâbu’t-Tavâsîn. Préparé Louis Massignon, Paris: Librairie Paul Geuthner, 1913.
Ay, Mahmut. “İşari Tefsirlerde Hakikat-i Muhammediyye Anlayışı”. Darulfunun İlahiyat İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23/2 (2010), 111.
Besbah, Ahmed Hasan. en-Nâbigatü'l-Ca'di. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1994.
Chodkiewicz, Michel. “Seal of the Saints: Prophethood and Sainthood in the Doctrine of Ibn 'Arabi”. çev. Liadain Sherrard. Lahore: Suhail Academy, 2001.
Çakmaklıoğlu, M. Mustafa. İbnü’l-Arabî’de Mârifetin İfâdesi. İstanbul: İnsan Yayınları 2007.
Çelebi, Zehra. Tasavvuf Târihinde Vird-Hizb Geleneği ve İsmâil Hakkı Bursevî’nin Şerh-i Salavât-ı Meşîyye İsimli Eseri. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
Çelik, Ömer. “Kur’ân-ı Kerîm’de Nûr Kavramı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (1998-1999), 149-155.
Çift, Salih. “İlk Dönem Tasavvuf Düşüncesinde Nûr Kavramı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/1 (2004), 144-146.
Demirci, Mehmet. “Hakîkat-i Muhammediyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/179-180. İstanbul: TDV Yayınları 1997.
Demirci, Mehmet. “Nûr-i Muhammedî”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1983), 239-258.
Döner, Nuran. Tasavvuf Kültüründe Hz. Peygamber Tasavvuru. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
Ebû Ziyab, Halil İbrâhim. en-Nâbiga el-Ca’di. Dımaşk: Dârü'l-Kalem, 1987.
Aclûnî, Muhammed b. İsmâil. Keşfu’l-Hafâ. thk. Ahmed Kalaş. Haleb: Mektebetü't-Türasi'l-İslâmî, ts.
Askalânî, İbni Hacer. el-Metâlibü’l-âliye. thk. Habiburrahman el-A'zamî. Kuveyt: el-Matbaatü'l-Asriyye, 1973.
Aynî, Bedreddin. Umdetü’l-Kârî şerhi Sahihi'l-Buhari. Kahire: İdâretü’t-Tıbâati’l-Münîriyye, ts.
Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. Şuabu’l-İman. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410.
Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Câmiu’s-Sahîh. thk. Mustafa Dîb. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 3. basım, 1987.
Cendî, Müeyyidüddîn. Şerhu Fusûsi'l Hikem. Meşhed: Danişgâh-ı Meşhed, 1982.
Cezâirî, Abdülkâdir. Buğyetü’t-Tâlib alâ Tertîbi’t-Tecellî bi Külliyyeti’l-Merâtib. haz. Asım İbrahim el-Keyyali. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004/1425.
Cîlî, Abdülkerim. el-İnsânu’l-Kâmil. Beyrût: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1997
Cîlî, Abdülkerîm. İnsân-ı Kâmil. çev. Abdülaziz Mecdi Tolun. haz. Selçuk Eraydın vd. İstanbul: İz yayınları, 2002.
Cîlî, Abdülkerîm. Şerhu Müşkilâti’l-Fütûhâti’l-Mekkiyye. thk. Yusuf Zeydan. Kâhire: Dârü’l-Emin, 1999.
Cürcânî, Seyyid Şerîf. Ta’rîfât. thk. İbrâhim Ebyâr. Beyrût: Dâru’l-Kitâb el-Arabî, 1405/1985.
Gazzâlî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed. Mişkâtü’l-Envâr. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1994.
Gurâb, Mahmûd. Rahmetün mine’r-Rahmân. Dımaşk: Matbaatü Nazar, 1989.
Hakîm, Suad. Mu’cemu’s-Sûfî. Beyrût: Dâru Nedre, 1981.
Hindî, Müttakî. Kenzü’l-Ummâl. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1989.
İsfahânî, Ebû Nuaym. Hilyetü’l-Evliyâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1405.
Kayserî, Dâvud. Matla’u husûsi'l-kilem fî meânî f-hikem. Tahran: Dâru’l-Îtisâm, 1416.
Nisaburi, Hakim. Müstedrek. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
Eraydın, Selçuk. “Hakîkat-i Muhammediyye”. Diyânet Dergisi 25/4 (1989), 131-143.
Râzî, Fahreddîn,. Tefsîr-i Kebîr. çev. kurul, Ankara: Akçağ Yayınları, 1988.
Sâdık, Ca’fer. Hakâiku’t-Tefsîri’l-Kur’ânî. haz. Ali Zey'ur. Beyrut: Müessesetu İzzeddin, 1993.
Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn. el-Makasıdü'l-hasene. thk. Muhammed Osman el-Huşt. Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, 1985.
Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Hakâiku’t-Tefsîr. thk. Gerhard Böwerıng. Beyrut: Dârü'l-Maşrık, 1995.
İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Saâdet Mecdüddîn, Câmiu’l-Usûl. thk. Abdulkadir Arnavut. Dımaşk: Mektebetü’l-Halvânî, 1972.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân. el-Mu’cemu’l-Evsat. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1415.
Taberi, Ebu Cafer. Tefsîru’t-Taberî. thk. Abdulllah b. Abdulmuhsin. Riyâd: Dâru’l-âlemi’l-İslâmî, 2003.
İbn Türke, Sainüddin. Şerhu Fusûsi’l-Hikem. haz. Muhsin Beydarfer. Kum: İntişârât-ı Baydar, 1378.
Tüsteri, Abdullah. Tefsîrü’t-Tüsterî. Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcü'l-Ârus min Cevâhiri'l-Kâmus. thk. Ali eş-Şiri, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1994.
Goldziher, Ignaz. “Hadis’te Yeni Eflatuncu ve Gnostik Unsurlar”. çev. Ömer Özsoy. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (1997), 405-421.
İbn Kesir, Ebü'l-Fida İmadüddin. Tefsirü'l-Kur’âni'l-azim. thk. Muhammed Hüseyin Şemsüddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
İbnü’l-Arabî. Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem. thk. Ebu’l-Alâ Afîfî. Tahran: İnşârâtü’z-Zehrâ, 2. baskı, 1370.
İbnü’l-Arabî. Muhyiddin. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. Beyrût: Dâru Sâdır, ts.
İbnü’l-Arabî. Resâilü İbn Arabî: Kitâbu’l-Mesâil. haz. Muhammed Abdülkerim en-Nemrî. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
İbnü’l-Arabî, Resâilü İbn Arabî: Risâletü’l-Envâr. haz. Muhammed Abdülkerim en-Nemrî Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
İbnü’l-Arabî. Muhyiddin. Ukletü’l-müstevfiz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye, 2005.
Kâdî İyâz. Kitâbü’ş-şifa bi-ta’rifi’l-hukuki’l-Mustafa. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1977.
Kâdî İyâz. Şifa-i Şerif. çev. Mehmet Yaşar Kandemir. İstanbul: Tahlil Yayınları, 2012.
Kara, Mustafa. “Hikmet” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/518-519. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Karimov, Azat. Kur’ân’da Nur Kavramı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, 2012.
Kâşânî, Abdürrezzak. Letâifu’l-A’lâm. tsh. Mecîd Hâdîzâde. Tahran: Merkez-i Neşr-i Mîrâs-ı Mektûb, 2000.
Kılıç, Mahmud Erol. Muhyiddin İbnü’l-Arabî. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/496-497. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
Kılıç, Mahmud Erol. Şeyh-i Ekber İbn Arabi Düşüncesine Giriş. İstanbul: Sufi Kitap, 2009.
Konuk, Ahmet Avni. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. 4 Cilt. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı yayınları, 1996.
Kutluer, İlhan. “Felsefe ile Tasavvuf Arasında: Gazzâlî’nin Mişkatü’l-Envar’ında Entellektüel Perspektifler”. 900. Vefat Yılında İmam Gazzâlî: Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı. 577-519. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2012.
Kutluer, İlhan. “Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/503-506. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Mukâtil b. Süleyman. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423/2002.
Müslim b. Haccâc. Sahîh-i Müslim. thk. Mahmûd Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
Okudan, Rifat. “Hakikat-i Muhammediyye: Felsefî Temelleri ve Dînî Asıllarının Değerlendirilmesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/2 (2003) 158-160.
Okudan, Rifat. “Hz. Peygamber’den İlk Yaratılan Şey Hakkında Rivayet Edilen Hadisler Işığında Hakikat-i Muhammediyye”. VI. Kutlu Doğum Sempozyumu. 165-178. (Isparta: SDÜ İlahiyat Fakültesi İslâm Felsefesi Ana Bilim Dalı, 2006)
Schimmel, Annemarie. ve Muhammed Onun Elçisi'dir. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınevi 2011.
Schuon, Frithjof. İslâmı Anlamak. çev. Mahmut Kanık. İstanbul: İz yayınları, 1999.
Tüccar, Zülfikar. “Nâbiga el-Ca’dî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/260-261. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.