Erken Dönem Tasavvuf Eserlerinde Ahmed b. Hanbel’in Konumu

Bu çalışmada klasik tasavvuf eserlerinde Ahmed b. Hanbel’in konumu ele alınacaktır. Bu eserlerde erken dönem sûfîlerinin görüşlerine yer verilmektedir. Sûfîlerin görüşlerine yer verilmekle birlikte İslam düşünce tarihinde tanınmış ulemanın fikirlerine de zaman zaman temas edilmiştir. Söz konusu ulema içerisinde fıkıh mezhebi kurucuları da bulunmaktadır ve hatta aynı isimler sûfî şahsiyetler içerisinde zikredilmiştir. Bunlardan birisi de Hanbelî mezhebinin kurucusu Ahmed b. Hanbel’dir. Araştırmamızın amacı Ahmed b. Hanbel’in erken dönem tasavvuf klasiklerindeki konumunu tespit etmektir. Çalışmada Ahmed b. Hanbel’e yer veren ve vermeyen klasik tasavvuf eserleri değerlendirilmiş ve ardından Ahmed b. Hanbel’in takvası, fıkhî yönü ve tasavvuf konularına yaklaşımı ortaya konulmuştur. Araştırmada doküman analizi yöntemi benimsenmiş ve dağınık bilgiler toparlanarak yorumlanmıştır. Çalışmanın kapsamı klasik eserlerden el-Lümaʿ, et-Taʿarruf, Kûtu’l-kulûb, Hilyetü’l-evliyâ, Tabakâtu’s-sûfiyye, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, Keşfü’l-mahcûb ve İhyâu ulûmi’d-dîn ile sınırlandırılmıştır. Nihayetinde söz konusu eserlerde Ahmed b. Hanbel’in fikirlerine değer verilmiş ve yine bu kitaplarda onun dînî yaşantısı örnek gösterilmiştir. Buna ilaveten Mihne sürecindeki tavrından sûfîler tarafından da övgüyle bahsedildiği anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Sufiler, Ahmed b. Hanbel, Zühd, Fıkıh

The Position of Ahmad ibn Hanbal in Early Sufi Works

In this study, the position of Ahmad b. Hanbal is examined in the classical tasawwuf works. The ideas of early sufis are featured in these classical works of tasawwuf. Besides this, the views of the well-known ulama in the history of Islamic thought were touched on from time to time. There are also the founders of fiqh (jurisprudence) schools among the ulama in question and even these names were mentioned among sufi personalities. One of them is Ahmad b. Hanbal, who is the founder of Hanbali School. The aim of this study is to determine the position of Ahmad b. Hanbal in early period classical works of tasawwuf. In this study, the classical tasawwuf works which include and do not include Ahmad b. Hanbal were evaluated and then his piety, his fiqh aspect and his approach to tasawwuf subjects are revealed. Document analysis was used and scattered pieces of information was gathered from various sources and interpreted in this research. The scope of this study is limited to the classical works of tasawwuf such as al-Luma’, at-Ta’arruf, Qût al-qulûb, Hilyat al-awliya, Tabaqat al-sufiyya, ar-Risâla al-Qushayriyya, Kashf al-mahjûb, and Ihya ulum al-din. Ultimately, the opinions of Ahmad ibn Hanbal were appreciated in classical tasawwuf works and his religious life has been cited as an example. In addition, it was understood that his attitude in mihna period was also praised by the sufis.

Keywords:

Tasawwuf, Sufis, Ahmad ibn Hanbal, zuhd/piety, fiqh/jurisprudence.,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel. Müsned. b.y.:Müessesetü’r-Risale, 2001.
Amin, W. Mohd Azam b. Mohd. An evaluation of the Kûtü’l-Kulûb of al-Makki with an annotated translation of his Kitab al-tawba. Edinburgh: Edinburgh Üniversitesi, Doktora Tezi, 1991.
Arslan, İhsan. “Ahmed b. Hanbel’in Siyasî Otorite Karşısındaki Tavrı”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 12/3 (2012), 69-88.
Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Lisânü’l-mizân. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî, 1971.
Atcı, İsa. “Aynı Fıkhî Meselede Ahmed b. Hanbel’den Nakledilen Farklı Görüşler (el-Muğnî örneği)”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 10 (2007), 225-247.
Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. Târîhu Bağdâd. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmi, 2002.
Başer, Hacı Bayram. Sûfîler ve Sultanlar. İstanbul: Klasik Yay., 2021.
Başer, Hacı Bayram. Şeriat ve Hakikat & Tasavvufun Teşekkül Süreci. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
Câmî, Abdurrahman. Nefâhatü’l-üns. çev. Lâmî Çelebi. İstanbul: Pinhan Yay., 2011.
Ceyhan, Semih. “Sema”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/455-457. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Cooperson, Micheal. “Ibn Hanbal and Bishr al-Hafi A Case Study in Biographical Traditions”. Studia İslamica 2 (1997), 71-101.
Cürcânî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyîd eş-Şerîf. Taʿrîfât: Tasavvuf Istılahları. çev. Abdülaziz Mecdî Tolun. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
Demirli, Ekrem. İslam Metafiziğinde Tanrı ve İnsan. İstanbul: Kabalcı Yay., 2012.
Demi̇rli̇, Ekrem. Şair Sûfîler. İstanbul: Sufi Kitap Yay., 2015.
Ebu Nuaym el-İsfahânî. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. çev. Hüseyin Yıldız vd. İstanbul: Ocak Yay., 2015.
Efe, Halil. “Ahmet b. Hanbel’in Fıkıh Anlayışı”. Modernleşme Protestanlaşma ve Selefîleşme: Modern İslam Düşüncesinde Nassın Araçsallaştırılması. ed. Murtaza Bedir - Merve Özaykal. 177-202. İstanbul: İsar Yay., 2019.
Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâu ulûmi’d-dîn. İstanbul: Merve Yay., 2014.
Gökcan, Mansur. “Tevekkül Konusundaki Farklı ve Yanlış Algılamalar”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 57 (2018), 815-833.
Hücvirî, Ebu’l-Hasan Gencbahş Ali b. Osman b. Ali. Keşfu’l-mahcûb. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
İbn Ebu Ya’lâ, Ebu’l Hüseyin. Tabakâtü’l-Hanâbile. Beyrut: Daru’l-Marife, ts.
İğde, Muhyettin. “Ahmed b. Hanbel’in Fakihliğiyle İlgili Tartışmalar”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42 (2014), 193-208.
İğde, Muhyettin. Siyasi-İtikadi Bir Mezhep Olarak Hanbeliliğin Teşekkül Süreci. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
Kallek, Cengiz. “Mudârebe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/358-362. İstanbul: TDV Yay., 2005.
Kandemir, Mehmet Yaşar. “Ahmed b. Hanbel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/75-80. İstanbul: TDV Yay., 1989.
Kara, Mustafa. “Bişr el-Hâfî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/221-222. İstanbul: TDV Yay., 1992.
Karaman, Hayreddin. “Ahmed b. Hanbel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/82-87. İstanbul: TDV Yay., 1989.
Karamustafa, Ahmet Targon. Tasavvufun Oluşumu. İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yay., 2017.
Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin el-. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2017.
Makdisi, George. “Hanbelî Mezhebi ve Tasavvuf”. çev. Ramazan Özmen. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 8/18 (2007), 297-310.
Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed b. Ali b. Atıyye el-Hârisî. Kûtü’l-kulûb fî muâmeleti’l-mahbûb ve vasfu tarîki’l-mürîd ilâ makâmi’t-tevhîd. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
Melchert, Christopher. Sünnî Düşüncenin Teşekkülü: Din - Yorum - Dindarlık. çev. Ali Hakan Çavuşoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2018.
Okuyucu, Nail. Şafiî Mezhebinin Teşekkül Süreci. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
Ögke, Ahmet. “Bir Tasavvuf Terimi Olarak Ricalu’l-Gayb: İbn Arabî’nin Görüşleri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 5 (2001), 161-201.
Özen, Şükrü. “Hallâl, Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/382-383. İstanbul: TDV Yay., 1997.
Özmen, Ramazan. “Ahmed B. Hanbel ve Zayıf Hadis’le Amel Meselesi”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/6 (2017), 1-15.
Pekdoğru, Yakup. Tasavvuf Düşüncesinde Marifet. İstanbul: Hikmetevi Yay., 2021.
Saklan, Bilal. “Ebu Talib El -Mekki (386/996) Ve Bazı Hadis Meselelerine Bakışı”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1996), 67-124.
Serrâc, Ebû Nasr Serrâc et-Tûsî. el-Lüma’. Mısır: Dâru’l-Mukattam, 2017.
Sobieroj, Florian. “Mutezile ve Tasavvuf”. çev. Salih Çift. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2001), 273-296.
Uludağ, Süleyman. “Abdal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/59-61. İstanbul: TDV Yay., ts.
Yavuz, Abdullah Ömer. Horasan’da Eş’arîlik. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/371-375. İstanbul: TDV Yay., 1997.
Yazakı, Saeko. Ebû Tâlib El-Mekkî’de Tasavvuf. çev. İrfan Kelkitli. İstanbul: Litera Yay., 2016.
Yücesoy, Hayrettin. “Mihne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/26-28 .İstanbul: TDV Yay., 2005.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1993.