Amasya’dan İstanbul’a Saltanat Yolunda Bir Şehzade ve Bir Şeyh: II. Bâyezîd ve Cemâl-i Halvetî

Fatih Sultan Mehmet’in vefatının ardından II. Bayezid ile kardeşi Cem Sultan arasında yaşanan saltanat kavgasını II. Bayezid kazanmış ve saltanat koltuğuna oturmuştur. Tarihî kaynaklarda ve araştırmalarda daha çok konunun siyâsî ve askerî sebep ve aktörleri üzerinde durulmaktadır. Farklı alanlardaki kaynaklara bakarak bu mücadelenin başka kahraman ve unsurları yanında farklı toplum katmanlarında nasıl algılandığına dair bilgilere rastlamak mümkündür. Döneme ilişkin bilgi veren tasavvuf tarihi kaynakları bize böyle bir imkân sunmaktadır. Bu kaynaklara göre II. Bayezid şehzade olarak bulunduğu Amasya’da Çelebi Halîfe adıyla bilinen Halvetiyye tarikatı şeyhi Cemâl-i Halvetî ile tanışmış ve onun manevî desteğini görmüştür. Saltanatının önündeki engellerin kaldırılması için ondan manevî yardım talebinde bulunmuştur. Şeyh de -bu işlere karışmak istemese de- onun ricasını yerine getirmiştir. Bayezid bu sayede saltanatın başına geçmiştir. Tasavvuf kaynaklarındaki bilgi ve algı böyledir. Bu çalışmada II. Bayezid’in saltanata geçiş sürecinde Halvetiyye tarikatı şeyhi Çelebi Halîfe ile Amasya’da başlayıp İstanbul’da devam eden ilişkileri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Amasya’da tasavvuf, II. Bayezid, Cemâl-i Halvetî, Cemâliyye Tarikatı.

A Shehzade and a Sheikh on the Road to Sultanate from Amasya to Istanbul: Bayezid II and Jamāl-i Halvatī

After the death of Fatih Sultan Mehmet, a sultanate quarrel broke out between Bayezid II and Cem Sultan. This quarrel was won by Bayezid. But how? In historical sources and articles, this topic is discussed father more for political and military reasons and actors. In different sources, it is possible to find the other heroes, the elements and its reflections in different layers of society for this struggle. There is important information on this subject in sūfī history sources. According to these sources Bayezid and Jamāl-i Halvetī met in Amasya. Jamâl-i Halvetī was a sheikh of the Halvatiyya sect and well-known by the name of Çelebi Khalîfa. Jamāl Halvetī supported Bayezid spiritually. Bayezid wanted Jamāl to help him against the enemies of him. He wanted him to prevent his brother Cem from becoming sultan and to become sultan himself. Jamāl was not willing but complied with his request. Bayezid ascended the throne by his supporting. The story is told so in sūfī history sources. This article will focus on the relations between Bayezid and Jamāl-i Halvatī on the way to the sultanate from Amasya to İstanbul.

Keywords:

Sūfīsm, Sūfīsm in Amasya, Bayezid II, Jamâl Halvatī, Jamâliyya Order.,

PDF

___

Abdizâde, Hüseyin Hüsameddin. Amasya Tarihi. 5 cilt. İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası, 1330-1332.
Aşkar, Mustafa. "Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye'nin Tarihî Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (1999), 535-564.
Atlansoy, Kadir. "Edebiyat Tarihi Kaynağı Olarak Bursa Vefeyatnameleri I". Osmanlı Araştırmaları 18 (1998), 51-67.
Bursalı, Mehmet Tâhir. Osmanlı Müellifleri. 3 cilt. İstanbul: Matbaa-yı Âmire, 1333.
Çakmak, Muharrem. “Türk Mutasavvıf Şairi Aksaraylı Cemâl Halvetî”, Ekev Akademi Dergisi 16 (Yaz 2003), 181-196.
Demir, Mustafa. “II. Bayezid Devrinde Padişah Tarikat İlişkisi Bağlamında Devlet Din İlişkisi”. VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches 2/2 (2017).
Erünsal, İsmail E. “Tâcîzâde Câfer Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/353-356. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini. haz. Robert Dankoff vd. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
Hulvî, Mahmud Cemâleddin. Lemezât-ı Hulviyye ez Lemeât-ı Ulviyye. haz. M. Serhan Tayşi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 1993.
İnalcık, Halil. Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2016.
Karahan, Emine. Yûsuf Bin Yâkub’un Menâkıb- Şerîf ve Tarîkatnâme-i Pîrân ve Meşâyih-i Tarîkat-ı Aliyye-i Halvetiyye Adlı Eserinin İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
Kınalızâde Hasan Çelebi. Tezkiretü’ş-Şuarâ. 2 cilt. haz. İbrahim Kutluk. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1989.
Kızılkaya, Müzekkir. “Ümmî Şeyh Tâhirzâde ile Musa b. Tâhir Tokâdî Üzerine Bir İnceleme: Musa b. Tâhir Tokâdî’nin Hayatı ve Eserleri”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2021), 175-200.
Konur, Himmet. “Fatih Devrinde Manisa’da Sürgün Bir Şeyh Ve Bir Müderris: Şeyh Alaeddin Ali Er-Rûmî Ve Müridi Molla Alâeddin Arabî”. Geçmişten Günümüze Manisa Şehzade II. Mehmet ve Manisa Tarihi- Kültürü-Ekonomisi. ed. Muzaffer Tepekaya vd. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi, 2018. Editör?
Küçükdağ, Yusuf. “Karamânî Mehmet Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/449-451. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Küçükdağ, Yusuf. “Pîrî Mehmet Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/ 280-281. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Küçükdağ, Yusuf. “Zenbilli Ali Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/247-249. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Lâmiî Çelebi. Nefehâtü’l-Üns Tercümesi. İstanbul: Marifet Yayınları, 1980.
Latîfî. Tezkire-i Latîfî. nşr. Ahmet Cevdet. İstanbul: İkdam Matbaası, 1314.
Latîfî. Tezkiretü’ş-Şuʽarâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin). haz. Rıdvan Canım. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi, 2000.
Mecdî Mehmet Efendi. Şakâik Tercümesi: Hadâiku’ş-Şakâik. nşr: Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları,1989.
Öngören, Reşat. Osmanlılar’da Tasavvuf Anadolu’da Sufiler, Devlet ve Ulema (XVI. Yüzyıl). İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
Öngören, Reşat. Tarihte Bir Aydın Tarikatı Zeyniler. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003
Öngören, Reşat. “Fetih Sonrası İstanbul’da İlk Tasavvufî Yapılanmalar ve Fâtih Sultan Mehmed”. Osmanlı İstanbulu I. 383-396. ed. Emrah Gürkan - Feridun M. Emecen İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. 2014.
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 cilt. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı, 1993.
Şahin, İlhan – Emecen, Feridun. “Amasya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/1-4. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Taşköprüzâde. eş-Şakâiku’n-Nu’mâniyye fî Ulemâid’d-Devleti’l-Osmâniyye. Beyrut: Dârü'l-Kitâbi'l-Arabi, 1975.
Tayşi, Mehmed Serhan. “Cemâl-i Halvetî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/302-303. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Turan, Şerafettin. “Bayezid II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/234-238. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Tek, Abdurrezzak. Abdüllatif Kudsî Hayatı, Eserleri ve Görüşleri. Bursa: Emin Yayınları, 2007.
Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1991.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 6 cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995.
Vicdânî, Sâdık. Tomâr-ı Turuk-ı Aliyyeden Halvetiyye. İstanbul: Evkâf-ı İslâmiyye, 1338-1341.
Yusuf b. Yakub. Menâkıb-ı Şerîf ve Tarikatnâme-i Piran ve Meşâyih-i Tarikat-ı Âliye-i Halvetiye. İstanbul: y.y., 1290.