EFLAK- BOĞDAN- ERDEL VOYVODALARI VE OSMANLI İSTİHBARATINA DAİR ROLLERİ

14. yüzyıl sonlarından itibaren Eflak’ı, 15. yüzyıl başlarından itibaren Boğdan’ı ve 16. yüzyıldan itibaren Erdel’i hâkimiyeti altına alan Osmanlı idaresi, bu tarihe kadar bölgede hüküm süren beyleri de itaat altına alıyor, böylelikle o havalideki beyler eski statülerini koruyarak Osmanlı’ya haraç ödeyen imtiyazlı beyler statüsü kazanıyorlardı. Voyvoda adı verilen ve yerli aristokrat aileler arasından seçilen bu beylerin siyasi, toplumsal ve dini yapısını muhafaza etmesine izin veren Osmanlı idaresi onlardan; askeri, ekonomik ve siyasi açıdan istifade ediyordu. Balkanlarda henüz tam bir hâkimiyet kurulmamışken bölge panoramasını anlamak ve anlamlandırmak adına sağlamış oldukları istihbarî bilgi akışı ise onları dış politikada aktif bir pozisyona çıkarıyordu. Dost ve müttefik bir vasal konumunda olan bu siyasi teşekküllerin temsilcisi olan voyvodaların Osmanlı idaresine olumlu katkıları yahut olumsuz birtakım etkileri olmuştur. Deyim yerindeyse Osmanlı’nın Avrupa ve Balkanlardaki gözü kulağı olan voyvodaların bazen bu istihbarî vazifelerini aksattığı hatta kötüye kullandığı görülmüştür. Konuya dair menfi misallerden biri olan Yuvan’ın isyan hadisesi esnasında Osmanlı arşivine yansıyan bazı kayıtlar 16. yüzyıl Osmanlı istihbarat faaliyetleri hakkında mühim ipuçları içermektedir. Çalışma temel olarak Başbakanlık Osmanlı Arşivinden temin edilen 3, 5, 6, 7, 12, 14/1, 16, 21, 24, 25, 26, 27, 32, 43, 64, 72, 82 numaralı Mühimme Defterlerindeki ilgili evraka dayanılarak hazırlanmıştır. Ayrıca konuya ilişkin araştırma-inceleme eserlerden de istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı İmparatorluğu, İstihbarat, Voyvoda, İsyan, Eflak-Boğdan- Erdel

PDF

___

Kaynakça
A- Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)Mühimme Defterleri3, 5, 6, 7, 12, 14/1, 16, 21, 24, 25, 26, 27, 43, 64, 72.
B- Kaynak Eserler ve Araştırmalar
Aksun, Z.N.(1994). Osmanlı Tarihi, I. İstanbul: Ötüken.Çiftçi, C. (2010) Bâb-ı Âlî’nin Avrupa’ya Çevrilmiş İki Gözü: Eflak ve Boğdan’da Fenerli Voyvodalar (1711-1821). Uluslararası İlişkiler. S. 26, ss. 27-48. Ekrem, M.A. (1993). Romen Kaynak ve Eserlerinde Türk Tarihi I Kronikler. Ankara: TTK.Guboglu, M. (1986). Kanuni Sultan Süleyman’ın Boğdan Seferi ve Zaferi. Belleten. S.198, ss. 727-805.Kantemir, D. (1979). Osmanlı İmparatorluğu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi II. Özdemir Çobanoğlu (Çev.). Ankara: Kültür Bak.Kolodziejezk, D. (2002). 1795'e Kadar Osmanlı-Leh İlişkilerinin Karakteri Üzerine Bazı Tespitler. Türkler Ansiklopedisi içinde (c.9, ss. 679-685) Ankara: Yeni Türkiye.Maxim, M. (2013). Voyvoda. İslam Ansiklopedisi içinde (c.43, ss. 127-129). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.Müneccimbaşı A. L. (1974). Müneccimbaşı Tarihi II. İsmail Erünsal (Çev.). İstanbul: Kervan.Öztürk, Y. (2005). 1559-1563 Erdel- Eflak- Boğdan Olayları ve Dimitriy Vişnevetskiy. Türklük Araştırmaları Dergisi, S.17, ss. 55-95.Öztürk, Y. (2017). Osmanlı–Lehistan İlişkilerinde Savaş, Diplomasi ve Ticaret. Karadeniz Araştırmaları, S. 55, ss. 225-252.Pala, N. (2009). Eflak ve Boğdan’da Osmanlı Hâkimiyeti ve Fuad Efendi’nin Layihası (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dumlupınar Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kütahya.(https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=CwVIqqBuz1VkysVpueogAWbDmcuntAsEsw7EBdnV273mZ9_Yt-25yZat_dzPf9R3 )Panaite, V. (2000). Haraçgüzarların Statüleri, XV ve XVII. Yüzyıllarda Eflak, Boğdan ve Transilvanyalılar Üzerine Bir Çalışma. Osmanlı Ansiklopedisi içinde (c.1, ss. 373-383) Ankara: Yeni Türkiye.Papp, S. (2002). Eflak Ve Boğdan Ahidnameleri Üzerine Bir İnceleme: Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuzeybatı Hududundaki Hıristiyan Vassal Devletler. Türkler Ansiklopedisi içinde, (c. 10, ss. 744-753). Ankara: Yeni Türkiye. Peçevi İ. E. (1982). Peçevi Tarihi II. Bekir Sıtkı Baykal (Çev.). Ankara: Kültür ve Turizm Bak. Sözen, Z. (2002). Osmanlı Kültürünün Eflak Ve Boğdan’ın Yaşamına Etkisi. Türkler Ansiklopedisi içinde (c. 12, ss. 15-22). Ankara: Yeni Türkiye.Uzunçarşılı, İ. H. Onaltıncı Yüzyılın Ortalarında İslamiyet’i Kabul Etmiş Olan Bir Boğdan Voyvodası. Belleten, S. 69, ss. 83-87.Uzunçarşılı, İ. H. (1994). Osmanlı Tarihi, III. Ankara: Türk Tarih Kurumu.Yüksel, A. (2013). II. Mahmud Devrinde Osmanlı İstihbaratı. İstanbul: Kitap.Yüksel, A. (2014). Rusların Kafkasya’yı İstilası ve Osmanlı İstihbarat Ağı, İstanbul: Dergâh. Yüksel, A. (2017). Teşkilat-ı Mahsusa’ya Kadar Osmanlı İmparatorluğu’nda İstihbaratın Mali Boyutu. Zafer Gölen-İbrahim Serbestoğlu (Ed.), New Trends In Socıal And Lıberal Scıences-2 (s.593-622). Ankara: Gece.