Uluslararası Afyon Anlaşmalarında Osmanlı İmparatorluğu

İlkçağ uygarlıklarından günümüze yaklaşık beş bin yıllık tarihi ile haşhaş bitkisi ve ondan elde edilen afyon, dünyanın en eski tıbbi ve sanayi ürünlerinden birisidir. Afyondan elde edilen morfin ve eroinin zaman içerisinde bağımlılık yapıcı özellikleri keşfedilince, hammadde kaynağı olan afyonun üretimi ve tüketimini sınırlandırmak amacıyla 1909 Şanghay ve 1912, 1913 ve 1914 yıllarında Lahey’de bir dizi konferans düzenlenmiştir. Osmanlı İmparatorluğu, düzenlenen bu konferansları üretici ve ihraç edici bir devlet bakış açısı ile ele almaktaydı. Bu konferanslar sonunda alınan kararların hem dünya hem de Osmanlı İmparatorluğu açısından incelemesi ve diğer devletlerin ekonomik çıkarları açısından bu konferanslara karşı takındıkları tavırlar önemlidir. Bu makale kapsamında haşhaş bitkisi ve afyonun tarihi incelenirken aynı zamanda düzenlenmiş olan uluslararası konferanslar da ayrıntıları ile incelenecektir. Bu konferanslar karşısında Osmanlı İmparatorluğu’nun tutumu ise hem arşiv belgeleri hem de matbu kaynaklar üzerinden ayrıca mercek altına alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Haşhaş, Afyon, Morfin, Eroin, Şanghay, Lahey, Osmanlı İmparatorluğu

The Ottoman Empire in The International Opium Convention

Since the ancient period opiom and its outcome opium is one of most noteworthy and oldest medical and industruial product in the world history. Despite the longest history, nearly 5000 years, as a result of finding out the features of its such as addiction, some conferences had been arranged to restrict the production and consuption of it firstly in Shanghai 1909 and then in Hague 1912, 1913, and 1914. These conferences had been followed also by the Ottoman Empire as a producer and seller country in the world. The resulotions of them are so important for not only the Ottoman Empire but also the other country all over world in terms of the Empire and the competition of them. In this sense this study made an effort to shed light firstly the history of the opium after giving the historical backround, it is going to discuss the conferences to understand the manner of nations for opium in this period. In the second part of the study, the article focuses on the Ottoman Empire and surveys the approach of the Empire during the period of meetings in the light of archive documents

Keywords:

Poppy, Opium, Morphine, Heroin, Shanghai, Hague, Ottoman Empire,

PDF

___

Booth, Martin, Haşhaşdan Eroine Uyuşturucunun 6000 Yıllık Öykü- sü, İstanbul: Sabah Kitapları 1996.
Babaoğlu, Ali N., Uyuşturucu ve Tarihi Bağımlılık Yapan Maddeler, İstanbul: Kaynak Yayınları 1997.
Çelebi, Evliya, Seyahatname, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 2006.
Devellioğlu, Ferid, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 23. Baskı, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları 2006.
Dewick, Paul M., Medicinal Natural Products A Biosynthetic Appro- ach, West Sussex: John Wiley & Sons LTD. 2002.
Erdinç, F. Cengiz, Overdose Türkiye, İstanbul: İletişim Yayınları 2004.
Erhan, Çağrı, Beyaz Savaş, Ankara: Bilgi Yayınları 1996.
Gökay, Fahrettin K., Sağlık Düşmanı Keyif Verici Maddeler, Ankara: Milli Eğitim Basımevi 1948.
Gökten, Kerem, Çin Yüzyılını Anlamak, Ankara: Nota Bene Yayın- ları 2012.
Kağıtçı, Mehmet A., Afyon, İstanbul: Vakit Matbaası 1960.
Kayıhan, Siraceddin, Afyon ve Diğer Uyuşturucu Maddeler, İstan- bul: Ahmet Sait Matbaası 1946.
Nazır, Bayram, Dersaadet’te Ticaret, İstanbul: İstanbul Ticaret Oda- sı Yayınları 2011.
Perdue, Peter C., The First Opium War The Anglo-Chinese War of 1839-1842, Massachusetts Institute of Technology, 2010.
Saka, Reşat, Uyuşturucu Maddeler, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası 1948.
Serçe, Erkan, İzmir 1905, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kül- tür Yayını, 2000.
Şerif, Kamran, Afyon: Türkiyede ve Dünyada, Basım Yeri ve Yılı Bi- linmiyor.
United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC), World Drug Report 2008, Vienna: United Nations Publication 2008.
UNODC, A Century of International Drug Control, Vienna: United Nations Publication 2009.
Çolak, Filiz, “Anadolu’da Afyon Ziraatı ve Ticaretine Dair İzle- nimler”, The Journal of Academic Social Science Studies, VI/1 (Adıyaman 2013), s. 513-529.
Fendoğlu, H. Tahsin, “Osmanlı A.B.D. Ticari İlişkileri”, Türkler Ansiklopedisi, XIV (Ankara, 2002), s. 270-282.
Ermenekli Muharrir Nuri, “Afyon Ticareti”, Ticaret-i Umumiye Mecmuası, XIV (1 Teşrin-i Evvel 1333 / 1 Ekim 1917), s. 216- 217.
“Afyon”, Aylık Mecmua, X (Nisan 1928), s. 14.-18.
“Havadis-i Mahalliye”, İzmir, 6 Teşrin-i Evvel 1313 / 18 Ekim 1897, s. 7-8.
Baktır, Mustafa, “Afyon”, TDV İslâm Ansiklopedisi, I (İstanbul 1998), s. 442-443.
Kastamonu Vilayeti Ziraat Müdürü Ahmet Hilmi, Afyonculuk, Kastamonu Matbaası, 1331.
Koçu, Reşat Ekrem ve Mehmet Ali Akbay, “Afiyon, Afiyoncular”, İstanbul Ansiklopedisi, I (İstanbul 1958), Tan Matbaası, s. 228.
Koçu, Reşat Ekrem ve Mehmet Ali Akbay, “Afiyon Tiryakiliği Ya- sağı”, İstanbul Ansiklopedisi, I (İstanbul 1958), Tan Matbaası, s. 228-229.
Muallim Fazıl, “Haşhaş Ziraati ve Afyonun Ehemmiyeti”, Yeni Çiftçilik, nr. 60-10 (1 Nisan 1341/ 1 Nisan 1925), s. 658-660.
Hüdavendigar Vilayeti Celilesi Ziraat ve Nafia Müdürü Sabık Ref’etlü Amasyan Efendi’nin Afyon Tohumu Zira’ına Dair Kaleme Aldığı Layihadır, Basım Yeri ve Yılı Bilinmiyor.
Hüdavendigar Vilayeti Ziraat Müdürü Ali Haydar, Haşhaş Zi- raati, Ticaret ve Ziraat Nezareti Kütüphanesi, Dersaadet: Matbaa-ı Osmaniyye, 1330.
Ticaret ve Ziraat Nezareti İstatistik İdare-i Umumiyye Müdüriye- ti, Memalik-i Osmaniyyenin 1329 Senesine Mahsus Ziraat İstatis- tiği, Basım Yeri ve Yılı Bilinmiyor.
La Haye ve Cenevre Afyon Mukavelenameleri İle Protokollerinin Tasdikına Dair Kanun, Resmi Gazete, 2314 (26/1/1933).
BOA, HR.HMŞ.İŞO, 148/8.
Friedrich Wilhelm Sertürner, “Morphine”, http://opioids.com/morp- hine/wilhelm-serturner.html, (Erişim 9 Nisan 2015).
Türkiye Büyük Millet Meclisi, Uyuşturucu Başta Olmak Üzere Mad- de Bağımlılığı ve Kaçakçılığı Sorunlarının Araştırılarak Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan Meclis Araş- tırması Komisyonu Raporu, Ankara: Kasım 2008.