Osmanlı Tarih Kitaplarında III. Mehmed'in Cülusunda Öldürülen On Dokuz Şehzade Meselesi (The Question of Nineteen Şehzade Killed During the Enthronement of Mehmed III in the Ottoman History Books)

Osmanlı Devleti’nde veraset sistemi kesin kurallara bağlı olmadığı için her taht değişikliği çok sayıda şehzadenin ölümüne yol açmıştır. Fatih’in Teşkilat Kanunnamesi ile kardeş katli hukuksal bir zemine oturtulmuş olsa da şehzadelerin öldürülmesi acı bir olay olarak tarihe geçmiştir. Saltanat kavgasında sadece taht mücadelesine giren kardeşler öldürülmemiş, herhangi bir taht iddiası bulunmayan henüz küçük yaşta olan şehzadeler de katledilmiştir. Şehzadelerin ölümü, Osmanlı devrinde çeşitli tepkilere yol açmıştır. Özellikle Sultan Süleyman’ın oğullarından Mustafa ve Bayezid gibi şehzadelerin katli büyük bir yankı bulmuş, halk arasında derin bir teessüre sebep olmuştur. Keza bazı şehzadelerin katli, geçmişte ve günümüzde tarihçiler ve edebiyatçılar tarafından büyük bir ilgiye mazhar olurken bazılarının katli ise sayısal bir veri olarak kaydedilmiş ve geçiştirilmiştir. Bu bağlamda III. Mehmed’in tahta çıkışıyla birlikte öldürttüğü on dokuz şehzadenin katli de göz ardı edilen ve üzerinde duırulmayan vakıalardandır. Bu makalede on dokuz şehzadenin öldürülmesinin nasıl bir tepkiyle karşılandığı ve Osmanlı tarihlerinde nasıl yer bulduğu ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Şehzade, Kardeş katli, Mersiye, III. Mehmed

The Question of Nineteen Şehzade Killed During the Enthronement of Mehmed III in the Ottoman History Books

PDF

___

AKMAN, Mehmet, Osmanlı Devletinde Kardeş Katli, Eren Yayıncılık, İstanbul, 1997.
ALTINAY, Ahmet Refik, Sultan Cem, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Basım, İstanbul, 2016.
ANONİM OSMANLI KRONİĞİ (1299-1512) , Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, Haz: Necdet Öztürk, İstanbul, 2000.
AYCİBİN, Zeynep Katip Çelebi Fezleke Tahlil ve Metin I, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İstanbul, 2007.
AYKUN, Muhittin, Abdurrahman Hibri Efendi Defter-i Ahbar (Transkripsiyon ve Değerlendirme), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Ana Bilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2004.
BOSTANZADE YAHYA, Duru Tarih, Alfa Yayınları, Haz: Necdet Sakaoğlu, İstanbul, 2016.
ÇERÇİ, Faris, Künhü’l-Ahbara’a Göre II. Selim, III.Murad, III. Mehmed Devirleri ve Ali’nin Tarihçiliği, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Kayseri, 1996.
DANİŞMEND, İsmail Hami, “Gurbetname-i Sultan Cem”, Fatih ve İstanbul, C.II, S.7-12, İstanbul Fethi Derneği Neşriyat, İstanbul, 1954, ss.211-270.
EKİNCİ, Ekrem Buğra, “Osmanlı Hukukunda Kardeş Katli Meselesi”, Prof. Dr. Fikret Eren’e Armağan, Yetkin Yayınları, Ankara, 2006, ss.1105-1117.
ELÇİN, Şükrü, “Kul Piri ve Şehzade Bayezid Ağıtı”, Türk Kültürü Dergisi, S.146, 1974, ss.78-80.
--------------------, Türkiye Türkçesinde Ağıtlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
EMECEN, Feridun, “İhtirasın Gölgesinde Bir Sultan: Yıldırım Bayezid”, Osmanlı Araştırmaları XLIII, İstanbul, 2014, ss.67-92.
ERSOYLU, İ. Halil, Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, Türk Dil Kurumu Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 2013.
EVLİYA ÇELEBİ B. DERVİŞ MEHEMMED ZILLİ, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, 2. Kitap, Haz: Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1999.
-----------------------------------------------------------------------------, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, 1. Kitap, Haz: Orhan Şaik Gökyay, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1996.
HADİDİ, Tevarih-i Al-i Osman 1299-1523, Edebiyat Fakültesi Basımevi, Haz: Necdet Öztürk, İstanbul, 1991.
HAYRULLAH EFENDİ, Osmanlı Devleti Tarihi, Son Havadis Yayınları, C.VII, Haz: Zuhuri Danışman-Mesude Hunsari, İstanbul, 1972.
HOCA SADETTİN EFENDİ, Tacü’t-Tevarih, Kültür Bakanlığı Yayınları, C.I, Hazırlayan: İsmet Parmaksızoğlu, 3. Baskı, Ankara, 1992.
İBN KEMAL, Tevarih-i Al-i Osman, IV. Defter, Haz: Koji İmazawa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
İSEN, Mustafa, Acıyı Bal Eylemek-Türk Edebiyatında Mersiye, Akçağ Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 1994.
JORGA, Nicolae Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1538-1640), Yeditepe Yayınları, C.III, Çev: Kemal Beydilli, İstanbul, 2005.
KULA, Onur Bilge, Batı Edebiyatında Oryantalizm I, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011.
------------------------- Batı Edebiyatında Oryantalizm II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011.
MUMCU, Ahmet, Osmanlı Devletinde Siyaseten Katl, Ajans Türk Matbaası, Ankara, 1963.
NAİMA MUSTAFA EFENDİ, Tarih-i Naima, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C.I, Haz: Mehmet İpşirli, Ankara, 2007.
ORUÇ BEY, Osmanlı Tarihi (1288-1502): Uç Beyliğinden Dünya Devletine, Sadeleştiren: Necdet Öztürk, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul, 2009.
ÖZCAN, Abdülkadir, “Fatih’in Teşkilat Kanunnamesi ve Nizam-ı Alem İçin Kardeş Katli Meselesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S.33, İstanbul, 1981, ss.7-56.
ÖZGÜL, İbrahim, Kara Çelebi-Zâde Abdülaziz Efendi’nin Ravzatü’l-Ebrâr Adlı Eseri (1299-1648) Tahlil ve Metin, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Erzurum, 2010.
PEÇEVİ İBRAHİM EFENDİ, Peçevi Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, C.II, Haz: Bekir Sıtkı Baykal, Ankara,1982.
SEIDEL, Friedrich Sultanın Zindanında-Osmanlı İmparatorluğu’na Gönderilen Bir Elçilik Heyetinin İbret Verici Öyküsü (1591-1596), Kitap Yayınevi, Çev: Türkis Noyan, İstanbul, 2010.
SELÂNİKÎ MUSTAFA EFENDİ, Tarih-i Selânikî (1003-1008/1595-1600), Türk Tarih Kurumu Yayınları, C.II, Haz: Mehmet İpşirli, 2. Baskı, Ankara, 1999.
SOLAKZADE MEHMED HEMDEMİ ÇELEBİ, Solakzade Tarihi, Kültür Bakanlığı Yayınları, C.II, Haz: Vahid Çabuk, Ankara, 1989.
TAĞIZADE-KARACA, Nesrin, “Batılı Üç Eserde ‘Romantik Kurban’ Cem Sultan”, BİLİG, S.36, Ankara, 2006, ss.167-184.
TAŞTAN, Yahya Kemal, “Evliya Çelebi’nin Osmanlı Hanedanına Bakışı”, Doğumunun 400. Yılında Evliya Çelebi, Ed. Nuran Tezcan-Semih Tezcan, T.C. Kültür Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2011, ss.240-260.
TUNÇ, Muhammet Nuri, “Osmanlı’da Hanedan İçi Katl”, Turkish Studies, International Periodical fort he Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Vol: 9/4 Ankara, 2014, ss.1133-1167.
VATIN, Nicolas, Sultan Djem, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1997.
VON HAMMER PURGSTALL Baron Joseph, Büyük Osmanlı Tarihi, Üçdal Neşriyat, C.IV, Haz: Mümin Çelik-Erol Kılıç, İstanbul, 1993.
ZINKEİSEN, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Yeditepe Yayınları, C.III, Çev: Nilüfer Epçeli, İstanbul, 2011.