OSMANLI BURSA’SINDA TÜCCAR LONCASI VAKFI VE KREDİ FAALİYETLERİ [1693-1823]
Bursa, Osmanlı Devleti‟nin önemli bir üretim, sanayi ve ticaret kenti idi. Kentte emtia üretimi, loncalar halinde örgütlenmiş zanaatkarlar tarafından gerçekleştirilirdi. Üretim çıktıları, Bursa ve çevresine, İstanbul‟a ve Avrupa‟ya yerli veya yabancı tüccar eliyle ulaştırılırdı. Şehirde, ticarette etkin bir rol üstlenmiş tüccar da lonca çatısı altında faaliyetini sürdürürdü. Tüccar loncası aynı zamanda taciran hirfeti vakfı adıyla bilinen vakfı kurmuştu. Vakıf yönetimi, parasal işlemlerini, yıllık mali hesap bilançolarını, dönem dönem kadının teftişine sunar ve onaylatırdı. Bu çalışmada vakfın, vakıf muhasebe defterlerinden izlenebilen yapısı araştırıldı ve değerlendirildi.
WAQF OF MERCHANT GUILD AND ITS CREDIT ACTIVITIES IN OTTOMAN CITY BURSA (1693-1823)
Bursa was an important production, industry and trade city of the Ottoman State. The commodity production in the city was carried out by artisans who were organized in a lonca. Production outputs were delivered to Bursa and its surroundings, to Istanbul and Europe by local or foreign merchants. The merchant Abstract who played an active role in trade in the city, also continued to operate under the guild roof. The merchant guild also established the foundation known as the Taciran Hirfeti foundation. Foundation management presented and approved its monetary transactions, annual financial account balances, and periodic kadi's inspections. In this study, the structure of the foundation's accounting books was investigated and evaluated.
___
- Yılmaz, F. (2010), Osmanlı Tarih Sözlüğü, Gökkubbe Yayınları, İstanbul, 2010.
- Yediyıldız, M. A. (2003), Şer’iye Sicillerine Göre XVI. Yüzyıl İkinci Yarısında Bursa Esnafı
ve Ekonomik Hayat, Arasta Yayınlar, Bursa.
- Yediyıldız, M. A. (2006), “Şer‟iye Sicillerine Göre XVI. Asır Bursa Esnafıyla İlgili Bazı
Tespitler”, VIII. Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarih Kongresi, 18-21 Haziran 1998,
Bursa. (Papers of VIIIth International Congress on the Economic and Social History of
Turkey, (Ed: Nurcan Abacı), Lulu Press, Morrisville,131-138.
- Şemseddin Sami. (2010), Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul.
- Pay, S. (2011), “Osman Gazi Vakfı‟nın Muhasebe Kayıtları”, Uluslararası Orhan Gazi ve
Dönemi Sempozyumu (8-9 Nisan 2011), Orhan Gazi ve Dönemi, (Ed. İsmail
Selimoğlu), Bursa.
- Öztürk, F. (2016), Sermaye, Borç ve Alacakları Açısından Bursa Esnaf-Tüccarı (1800-1839),
Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ
Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Sivas.
- Özcan, T. (2003), Osmanlı Para Vakıfları: Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği, Türk Tarih
Kurumu Basımevi, Ankara.
- Orbay, K. (2001), Bir Kriz Döneminde Amasya’daki Sultan II. Bayezid Vakfı’nın Mali I daresi
(1594-1657), Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,
Ankara.
- Orbay, K. (2010), “Yerel İktisadi ve Sosyal Tarih ve Kurumsal Tarih Kaynakları Olarak
Vakıf Muhasebe ve Müfredat Defterleri”, XV. Türk Tarih Kongresi, (Ankara: 11-15
Eylül 2006), Kongreye Sunulan Bildiriler, IV. Cilt, I. Kısım, Türk Tarih Kurumu,
Ankara, 813-823.
- Orbay, K. (2005), “Vakıfların Bazı Ars iv Kaynakları (Vakfiyeler, S eriyye Sicilleri,
Mühimmeler, Tahrir Defterleri ve Vakıf Muhasebe Defterleri)”, Vakıflar Dergisi
(VD.), 29, Ankara, 27-41.
- Orbay, K. (2012b), “Orhan Gazi Vakfı‟nın Mali Tarihinden Bir Kesit (1593-1641)”, VD.,
38, Ankara, 65-84.
- Orbay, K. (2012a), “Emir Sultan (Mehmed El-Buhari) Vakfı‟nın Mali Tarihi (1608-
1634)”, Uludag Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22 (22),
Bursa, 23-42.
- Orbay, K. (2011), “Bursa‟da Sultan II. Murad Vakfı‟nın Mali Tarihi (1608-1641)”,
I stanbul Üniversitesi I ktisat Fakültesi Mecmuası, 23/1-2, 293-322.
- Orbay, K. (2007), “16. ve 17. Yüzyıllarda Bursa Ekonomisi: Sultan Çelebi Mehmed Yes il
I mareti‟nin Mali Tarihi (1553-1650)”, OTAM, Ankara, 125-158.
- Kurt, İ. (2015), Para Vakıfları: Nazariyat ve Tatbikat, İstanbul.
- Koyunoğlu, H. H. (2008), “Para Vakıfları: Muhasebe Defterlerine Göre 17. Yüzyıl
İstanbul Uygulaması”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 8, (1), 253-304.
- Koyuncu, M. (2008), 18. Yüzyılın İkinci Yarısı Osmanlı Esnafı, İstanbul ve Bursa Örnekleri,
Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yeniçağ Tarihi
Bilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara.
- Koyuncu Kaya, M.; Başol, S. (2017), “Osmanlı Bursa‟sında Ermeni Kökçü Esnafı Hirfet
Vakfı”, VD., Sayı 47, Ankara, 25-44.
- Kırımtayıf, S. (1996), XV ve XIX. Yüzyıllar Arasında Osmanlı Saray Sanatı Tes kilatı,
I stanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, I stanbul.
- Keleş, H. (2001), “Osmanlılarda 19. Yüzyıldaki Para Vakıflarının İşleyiş Tarzı ve
İktisadi Sonuçları Üzerine Bir Çalışma: Karacabey (Mihaliç) Kazası Örneği”, G.Ü.
Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21, (1), 189-198.
- Kaya, S. (2013), “Para Vakıflarının Nakit İşletme Yöntemleri”, İlmi Etütler Derneği Vakıf,
Hukuk ve Toplum Seminerleri, İlmi Etüt Derneği (İlem), 20 Nisan 2013, İstanbul,
(sözlü sunum).
- Kalyoncu, H. (2015), “Ehl-i Hiref-i Hassa Teşkilatının Osmanlı Kültür ve Sanat
Yaşamındaki Yeri ve Önemi”, The Journal of Academic Social Science Studies
International Journal of Social Science, Number: 33, 279-294.
- İnalcık, H. (1969), “Capital Formation in the Ottoman Empire”, The Journal of Economic
History, XXIX, 97-140.
- İnalcık, H. “1960b), “Bursa and the Commerce of the Levant”, Journal of Economic and
Social History of the Orient, III, 2, Leiden, 131-147.
- İnalcık, H. (1960a), “XV. Asır Sanayi ve Ticaret Tarihine Dair Vesikalar”, Belleten, Cilt
XXIV, Sayı 93, Ankara, 45-102.
- Hızlı, M. (2003), “Bursa Mahkeme Sicilleri Rehberi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat
Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, 367-426.
- Gürsoy, Ç. (2012), “Ömer Hüsameddin ve Mehmed Vahid Efendilerin Para
Vakıflarının Muhasebesi 1902-1936”, VD., 37, Ankara, 167-192.
- Gümüştaş, S. (2017), Vakıf Muhasebe Defterlerine Göre 1630-1850 Yılları Arasında Bursa’da
Haffaf Esnafı Vakfı ve Faaliyetleri, GOÜ. Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim
Dalı Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi,
Tokat.
- Gerber, H. (1988), Economy and Society in an Ottoman City: Bursa, 1600-1700, The
Hebrew University, Jerusalem.
- Faroqhi, S. (2003), “18. Yüzyıl Sonunda Osmanlı Loncaları: Bursa Örneği”, Osmanlı
Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak, (Çev: Gül Çağalı Güven, Özgür
Türesay), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
- Eken, G. (2000), “Osmanlı Sosyo-Ekonomik Tarihinin Kaynaklarından Vakıf Muhasebe
Defterleri”, Türk Dünyası I ncelemeleri Dergisi, 4, (1), 75-82.
- Düzbakar, O . (2009), “Bursa S er‟iyye Sicillerine Go re Esnaf Tes kilatı ve Kumas Nizamı
”, Acta Turcica C evrimic i Tematik Tu rkoloji Dergisi, Yıl 1, Sayı 2/2, Temmuz, -Tu rk
Ku ltu ru nde Terzilik-, s. 44-57.
- Durmaz, B. (2008), 745 Numaralı Balıkesir S er‘iyye Sicilinin (Vakıf Muhasebe Defteri)
Transkripsiyon ve Deg erlendirilmesi (H. 1249-1266, M. 1834-1849), Balıkesir
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi,
Balıkesir.
- Devellioğlu, F. (1993), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları,
Ankara.
- Demirtaş, M. (2010), Osmanlı Esnafında Suç ve Ceza, Birleşik Yayınevi, Ankara.
- Demirtaş, H. (2012),“Vakıf Araştırmalarında Kaynak Olarak Hurufat Defterleri:
Kangırı Örneği”, VD., 37, Ankara, 47-92.
- Demir, A. (2017), “Osmanlı Devleti‟nde Vergilerin Göçlere Etkisi ve Kayıp Köyler
Meselesi”, Dede Korkut’un İzinde 30 Yıl Prof. Dr. Üçler Bulduk’a Armağan Türk
Tarihine Dair Yazılar (Editör: Alpaslan Demir), Gece Yayınları, Ankara, 441-472.
- Çınar, H.; Koyuncu Kaya M. (2015), Vakıflar Kaynakçası, Vakıflar Genel Müdürlüğü
Yayınları, Ankara.
- Çizakça, M. (2004), “Ottoman Cash Waqfs Revisited: The Case of Bursa 1555-1823”,
Foundation for Science Technology and Civilisation. www.muslimheritage.com,
(erişim: 08.01.2018).
- Çizakça, M. (1995), “Cash Waqfs of Bursa”, Journal of Economic and Social History of the
Orient, 38, (3), 313-354.
- Çiftçi, C. (2004a), Bursa’da Vakıfların Sosyo-Ekonomik I s levleri, Gaye Kitabevi, Bursa.
- Çiftçi, C. (2004b), “18. Yüzyılda Bursa‟da Para Vakıfları ve Kredi İşlemleri”, Ankara
Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi,
23 (36), Ankara, 79-102.
- Çelik, B. (2002), Osmanlı Seferlerinin Lojistik Sorunlarına Kentli Esnafın Getirdiği Çözümler:
Orducu Esnafı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih (Yeniçağ)
Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara
- Çam, M. (2017), “Vakıf Araştırmaları Açısından Vakıf Hazine (Atik) Defterleri ve
Önemi”, VD., 47, Ankara, 45-65.
- Çağman, F. (1988), “Mimar Sinan Döneminde Sarayın Ehl-i Hiref Tes kilatı”, Mimar
Sinan Dönemi Türk Mimarlıg ı ve Sanatı, (Yay. Haz. Zeki Sönmez), Türkiye I s
Bankası Kültür Yayınları, I stanbul, 73-77.
- Çağatay, N. (1971), “Osmanlı İmparatorluğu‟nda Riba-Faiz Konusu, Para Vakıfları ve
Bankacılık”, VD., 9, 39-66.
- Bozcu, P. F. (2010), Osmanlı Sarayında Sanatçı ve Zanaatçı Teşkilatı Ehl-i Hiref, Kültür ve
Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi,
İstanbul.
- Başol, S.; Çam, M. (2011), “Kes if ve Tamir Belgelerinin Osmanlı I ktisat Tarihi Açısından
Önemi (Konya S er„iye Sicillerinden Örneklerle)”, OTAM, sayı: 27, Ankara
Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1-26.
- Başol, S. (2014), “Bursa Sicilleri Arasındaki Vakıf Muhasebe Defterlerine Genel Bir
Bakış İktisadi, Mali Özellikleriyle Tanıtım ve Değerlendirme”, Vakıf ve İktisat
Sempozyumu [Sempozyum Bildirileri Kitabı], (Ed. Mehmet Kurtoğlu), Vakıflar Genel
Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 151-164.
- Barkan, Ö. L.; Ayverdi, E. H. (1970), “Faizle İşletilen Para Vakıflarına Aid Kayıtlar”,
İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546), İstanbul.
- Barkan, Ö. L. (1971), “Süleymaniye Cami ve İmareti Tesislerine Ait Yıllık Bir Muhasebe
Bilançosu 993/994 (1585/1586)”, VD., 9, 109-161.
- Alkan, M. (2007), “Türk Tarihi Araştırmaları Açısından Vakıf Kayıtları Arşivi”, VD., 30,Ankara, 1-34.
- Akgündüz, A. (1996), İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi,
İstanbul.
- Açıkel, A. (2004), “Tokat Kazası Vakıf Muhasebe Defterleri (1880-1920), Osmanlı Öncesi
ve Dönemi Tarihi Aras tırmaları II, (Editörler: I lhan S ahin, Hikari Egawa, Emine
Erdog an Özünlü vd.), I stanbul Esnaf Odaları Birlig i Yayını, I stanbul, 773-786.
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Bursa Şeriye Sicilleri (Vakıf Muhasebe Defterleri)
B 169, B 170, B 195, B 199, B 93, B 201, B 202, B 208, B 360, A 182, B 224, B 231, B 235, B
250, B 240, B 249, B 246, B 271, B 272, B 273, B 274, B 279, B 98, B 330, B 126, B 332, B 331,
B 318, B 329, B 305, B 314, B 308.