KIRIM HANI I. MEHMED GİRAY'IN KARDEŞLERİNİ KATLİ MESELESİ

Devleti kuran hanedana mensup kişilerin iktidarı ele geçirmek amacıyla birbirlerini katletmeleri hadiseleri tarihî bir vakıadır. Tarih boyunca vuku bulan benzer olayların gerçekleşmemesine yönelik çözüm yollarının bulunamadığı ise ortadadır. Kırım Hanlığı tahtına sahip olmak amacıyla hanlığı kuran Giray hanedanı mensupları arasında da bu minvalde olayların cereyan ettiği söylenilebilir. 1514 senesinde Mengli Giray Han'ın ölmesi üzerine veliahdı olan en büyük oğlu Mehmed Giray'ın, Kırım hanı olduğunda kardeşlerini katlettiğine yönelik kayıtlar mevcuttur. Ancak mevcut kayıtlar bu husus hakkında tafsilatlı malumat içermemektedir. Dolayısıyla bu meselenin açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Bu çalışmada öncelikle Mehmed Giray'ın kardeşlerinin kimler olduğu tespit edilmiş, akabinde ise onun kardeşlerini öldürdüğüne yönelik ifadelerin doğruluğunun tetkikine gayret sarf edilmiştir. Bununla birlikte Mehmed Giray'ın Osmanlı padişahlarını örnek alarak kardeşlerini katlettiğine dair verilen beyanlar değerlendirilerek hakikatte bu hadisenin kökeninin nerede aranması gerektiği noktasında görüş belirtilmiştir.

THE PROBLEM of THE PURPORTED ASSASSINATION of THE CRIMEAN KHAN MEHMED I GIRAI’S BROTHERS

It is an established historical fact that family members of dynasties that founded governments murdered each other in order to seize power for themselves. No remedial paths have been found to prevent similar events from occurring throughout history. This is equally true for the Girai Dynasty, whose members established their own khanate in order to assume the throne of Crimea. Records are available regarding the eldest son, Mehmed I Girai, who became heir to the thrown upon the death of his father Mengli Girai Khan in 1514, only to assassinate his siblings upon becoming the Crimean Khan. However, since the available records do not contain detailed information about this event, further investigation is necessary. This study first determines the identities of Mehmed I Girai’s siblings and seeks to examine the accuracy of statements made regarding his alleged fratricide. Using the Ottoman Sultans as a basis, we evaluated the allegations made in regard to Mehmed I Girai’s purported fratricide and have indicated from which vantage point this issue needs to be addressed.

PDF

___

ABDULGAFFAR Krımî, Umdetü'l-Ahbâr, Haz. Derya Derin Paşaoğlu, Kazan 2014.
ACAR, Serkan, "Kırım Hanı Mehmed Giray'ın Sebeb-i Mevti", Doğu Avrupa Türk Mirasının Son Kalesi Kırım, Edt. Yücel Öztürk, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2015, s. 103-120.
ACAR, Serkan, Kazan Hanlığı-Moskova Knezliği Siyasi İlişkileri (1437-1552), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
BARTHOLD, Vassiliy Viladimiroviç, Moğol İstilasına Kadar Türkistan, Haz. Hakkı Dursun Yıldız, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1990.
BAŞTAV, Şerif, Büyük Hun Kağanı Attila, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2015.
BAYKUZU, Tilla Deniz, Asya Hun İmparatorluğu, Kömen Yayınları, Konya 2012.
EKİNCİ, Ekrem Buğra, Osmanlı Hukuku, Arı Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
HALİM Giray, Gülbün-ü Hânân, Haz. Alper Başer-Alper Günaydın, İstanbul Üniversitesi, Avrasya Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2013.
HAMMER-Purgstall, Joseph v., Kırım Hanlığı Tarihi, Çev. Seyfi Say, İnsan Yayınları, İstanbul 2012.
HASAN Rumlu, Safevî Şahı II. İsmail, Haz. Hasan Asadi-Şefaattin Deniz, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2017.
HOWORTH, Henry H., History of the Mongols from the 9th to the 19th Century, Part II, Londra 1880.
HUDYAKOV, Mihail, Kazan Hanlığı Tarihi, Çev. Ayaz İshakî, Haz. İlyas Kemaloğlu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2018.
İNALCIK, Halil, Kırım Hanlığı Tarihi Üzerine Araştırmalar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2017.
KAFALI, Mustafa, Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1976.
KARAMZİN, Nikolay Mihayloviç, İstoriya Gosudarstva Rossiyskogo, C. VII., St. Petersburg 1819.
KEMALOĞLU, İlyas, "Büyük Moğol İmparatorluğu", Avrasya'nın Sekiz Asrı Çengizoğulları, Edt. Hayrunnisa Alan-İlyas Kemaloğlu, Ötüken Yayınları, İstanbul 2017, s. 29-67.
KEYSUNİZÂDE Mehmed Nidaî, Tarih-i Sahib Giray Han, Haz. Özalp Gökbilgin, Ankara 1973.
KOLODZIEJCZYK, Dariusz, The Crimean Khanate and Poland-Lithuania, Leiden-Boston 2011. Manghol-un Niuça Topça'an (Moğolların Gizli Tarihi), Çev. Ahmet Temir, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
ÖGEL, Bahaeddin, Büyük Hun İmparatorluğu Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, C. I, Ankara 2015.
ÖTEMİŞ Hacı, Çengiz-nâme, Haz. İlyas Kamalov, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2009.
SEYYİD Mehmed Rıza, Es-Seb‘ü's-Seyyâr fi Ahbâr-ı Mülûki't-Tatar, Haz. Yavuz Söylemez, Basılmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2016.
SIROEÇKOVSKİY, V. E., Muhammed Geray Han ve Vasalları, Çev. Kemal Ortaylı, Ankara 1978.
SMİRNOV, Vasily Dmitriyeviç, Osmanlı Dönemi Kırım Hanlığı, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2016.
TAŞAĞIL, Ahmet, Göktürkler, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2012.
THOMPSON, Edward Arthur, Hunlar, Çev. M. Sibel Dinçel, Phoenix Yayınları, Ankara 2012.
VELYAMİNOV-Zernov, V. V., Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar, Haz. Faysal Okan Atasoy, Türk Dil Kurumu Yayınları, C. I, Ankara 2017.
YAKUBOVSKİY, A. Yu., Altın Ordu ve Çöküşü, Çev. Hasan Eren, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
ZAİTSEV, İ. V., Astrahanskoe Hanstvo, Moskova 2006.