GEOMETRİK KOMPOZİSYONLARIN TOKAT YAPILARINDAKİ AHŞAP TAVAN GÖBEKLERİNE YANSIMASI; MAHMUTPAŞA CAMİ, ULU CAMİİ, GENÇ MEHMET PAŞA CAMİİ ÖRNEĞİ

Geometrik süslemeler Türk sanatında en fazla kullanılan ve vazgeçilmez bir süsleme programı olmuştur. Hemen hemen her alanda ve her devirde karşılaşılan süsleme özellikle Selçuklu sanatında zirveye ulaşmaktadır. Taş, tuğla, çini ve ahşap üzerine uygulanarak en güzel örneklerini veren geometrik süslemeler Tokat yapılarında üç cami örneğinde ahşap üzerinde görülmektedir. 17. Yüzyıl yapıları olan Mahmutpaşa Camii, Ulu Camii ve Genç Mehmet Paşa Camii örneklerinde tavan göbeklerinde yer alan ahşap üzerine çıtalarla yapılan geometrik süslemelerin, biçimsel özellikleri, üslup birliği ve çözümlemeleri yerinde incelenmiştir. Yapılan çalışmada geometrik süslemeler çapraz eksenler üzerinde gelişen yıldız motiflerini oluşturan kompozisyonlar ile düz eksenler üzerinde gelişen basit desenler olarak iki grupta incelenir. Yıldız motifleri sekizgen, ongen yıldızların etrafında dört, sekiz ve on kollu yıldızların yine sekizgen, beşgen ve altıgen gibi şekillerle birleşmesiyle oluşan kompozisyonlardır. Düz eksen üzerinde gelişen basit desenlerden oluşan motifler üçgenler, baklava dilimleri, kare ve dikdörtgen şekilleridir.

REFLECTION OF GEOMETRIC COMPOSITIONS TO WOODEN CEILING CORES IN TOKAT STRUCTURES: IN THE EXAMPLE OF MAHMUTPAŞA MOSQUE, ULU MOSQUE, GENÇMEHMETPAŞA MOSQUE

Geometric ornaments have been an indispensable and the most used ornament program in Turkish art. Ornament we come across in almost every field and period reaches the peak in Seljuk art. İt exhibits its most beautiful samples by being applied on stone, brick, tile and wood. It stands out on wood in the three mosque samples we have worked on Tokat‟s structures. The figural features, the style union and the analysis of geometric patterns made with laths on the wood appearing on the ceiling roses in the samples of Mahmutpaşa Mosque, Ulu Mosque and Genç Mehmet Paşa Mosque which are the structures of 17 th century have been investigated on site. In the study, It is analyzed in two groups as the compositions are emerging on the cross axis and simple patterns emerging on straight axis. Star motifs are the compositions formed by combining four, eight and ten armed stars with pentagon and hexagon shapes around the actagonal and decagon stars. The motifs composed of simple patterns emerging on the straight axis are triangle, diamond and rectangle.

PDF

___

Atak, E., (2014), “Tokat Genç Mehmet Cami (Örtmeönü Camii)”, Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu 25-26 Eylül ,Tokat,27-40.
Atak, E.,(2015),”Tokat Mahmut Paşa Cami Kalem İşi Bezemeleri”, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 10/6 Spring, Ankara, 198-226.
Baykara, T., (1986),”Tokat Ulu Camii Üzerine Bazı Düşünceler”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, 2-6 Temmuz , Ankara, s.291-294.
Çetin, S., (2012), Anadolu Selçuklu Dönemi ( Geometrik Yıldız, Hayat Ağacı, Nar ve Rumi) Motiflerinin Heykel Sanatı Bağlamında Yansıması, ( Yüksek Lisans Tezi), Kayseri.
Demiriz, Y.,( 1979), Osmanlı Mimarisinde Süsleme I Erken Devir ( 1300-1453), Kültür Bakanlığı, İstanbul.
Erdemir, Y., (1987), “Tokat Yöresindeki Ahşap Camilerin Kültürümüzdeki Yeri” , Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu , 2-6 Temmuz 1986, Ankara , s. 295-304.
İpek, J.; Özmüş, P., (2014), “Anadolu Süslemelerinde Geometri”, Ege Eğitim Dergisi, S. (15) 2 , s. 521-537.
Mülayim, S., (1982), “Geometrik Kompozisyonların Çözümlemesine Bir Yaklaşım ( Niğde Sungurbey Camisi Ahşap Kapı Kanatları Üzerine Bir Deneme)”, (Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi, S.1, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayını, İzmir, s.51-62
Mülayim, S., (1985), Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler ( Selçuklu Çağı), Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Nemlioğlu, C., (2012), “Tokat‟ın Ahşap Kalem İşi Bezemeli İki Ünlü Camii‟nin Türk –İslam Bezeme Sanatındaki Yeri ve Önemi”, Tokat Sempozyumu 01-03 Kasım , s.239-248.
Kınık, M., (1996), Anadolu Selçuklu Dönemi Geometrik Çinilerinin Grafiksel Düzenlemesi, ( Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 53-54.
Sönmez, Ekizler, S., (2015), Mimar Sinan‟ın Şehzade Süleymaniye ve Selimiye Camilerindeki Birim Hücrelerden Üreyen Geometrik Desenlerin Çözümlemeleri, (Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Uysal ,A. O.,(1986), “Tokat‟taki Osmanlı Camileri”, Türk Tarihinde ve Kültüründe Tokat Sempozyumu, 2-6 Temmuz, 313-364.
Yıldırım, K.; Hidayetoğlu, M. L., “Geleneksel Türk Evi Ahşap Tavan Süsleme Özelliklerinin ve Yapım Tekniklerinin Çeşitliliği Üzerine Bir İnceleme”, 9. Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu, İzmir, 332-341.