Osmanlı Bakış Açısıyla İnsan Hakları
Hiç kuşku yok ki, insan hakları doktrini, Aydınlanma süreci ve liberal içeriklianayasal devrimlerle birlikte Batı’da şekillenmiş nispeten ‘modern’ bir olgudur. Buanlamda Osmanlı İmparatorluğu’nun insan haklarına ilişkin performansını ele almakbir bakıma anakronik görünebilir. Ne var ki, kavramın kendisine odaklanmak yerine,medenî ve siyasî haklar ile iktisadî, sosyal ve kültürel hakların tekabül ettiği haklarave güvencelere odaklanıldığı takdirde, bu tür bir tahlil çok da anlamsız olmayacaktır.Bu çerçevede, bu makale çalışmamızda, yaşama hakkı, işkence yasağı, din özgürlüğü,yargı bağımsızlığı, maddî anlamda insanca yaşam, ve azınlık hakları gibi konularbaşta olmak üzere, Osmanlılar devrinde, devletin, özellikle İslam Hukuku’nunaçıkça düzenlediği alanlarda, tebaaya güçlü hukukî ve yargısal güvenceler sağladığıve genel olarak keyfî davranmaktan uzak olduğu ifade edilmektedir. Hatta Osmanlıdevletinin, çağdaşı olan Avrupa devletlerine kıyasla, insan hakları alanında oldukça iyibir performans sergilediğini belirtmek gerekir. O nedenle, insan hakları doktrinininkapsamına giren haklar kümesi bağlamında Osmanlıların tasavvur ve uygulamalarınaodaklanılmasının, uluslararası düzeyde insan hakları literatürüne önemli bir katkısunacağı açıktır.
Anahtar Kelimeler:
İnsan Hakları Doktrini, Medenî ve Siyasî Haklar, İktisadî Sosyal ve Kültürel Haklar, Osmanlı Devleti, İslam Hukuku, Millet Sistemi, Tanzimat Fermanı
Human Rights as Perceived in the Ottoman Empire
No doubt, human rights doctrine is a relatively modern phenomenon which has beenshaped in the West through the Enlightenment and the constitutional revolutions ofa liberal nature. It may therefore be seen as somewhat anachronistic to focus onthe human rights performance of the Ottoman Empire. However, if one focuseson the rights and assurances that emanate from civil and political rights as well asfrom economic, social and cultural rights instead of on the concept itself, such ananalysis would not be out of place. In this context, this article asserts that, particularlyin areas regulated by the Islamic Sharia Law such as right to life, prohibition oftorture, freedom of religion, independence of the judiciary, sustenance of the basicneeds of the individual, and the rights of minorities, the Ottoman administrationprovided strong legal and judicial protection for the subjects and generally avoidedtreating them arbitrarily. It could even be argued that the Ottomans displayed betterperformance in the field of human rights when compared to its contemporaries inEurope. Therefore, highlighting the Ottoman perceptions and practices in regard tothe list of rights falling into the ambit of the human rights doctrine, should make animportant contribution to the international literature on human rights.
Keywords:
Human Rights Doctrine, Civil and Political Rights, Economic Social and Cultural Rights, Ottoman Empire, Islamic Law, Millet System, Tanzimat Edict,
___
- Akgündüz, Ahmet, İslâm’da İnsan Hakları Beyânnâmesi, 2. Baskı, (İstanbul, Timaş yayınları, 1993).
- Alpkaya, Gökçen, “Osmanlı Hukuk Reformu ve Kişi Özgürlükleri (1839- 1908)”, İnsan Hakları Yıllığı, Cilt: 12, 1990, 167-182.
- Arslan, Ahmet, “İnsan hakları ve İslâm”, Liberal Düşünce, Kış 1997, Sayı: 5, 37-55.
- Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, (İstanbul, Doğu-Batı Yayınları, 1978).
- Bingöl, İrfan, Ülkemizde Anayasa Hareketleri, (Atak Ofset, 1993).
- Bozkurt, Gülnihal, “Türk Hukuk Tarihinde Azınlıklar”, A.Ü. Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 43, 1993, 49-59.
- Çaylak, Adem, Osmanlı’da Yöneten ve Yönetilen: Bir Şerif Mardin Çözümlemesi, (Ankara, Vadi Yayınları, 1998).
- Erdoğan, Mustafa, Anayasal Demokrasi, (Ankara, Siyasal Kitabevi, 1996).
- General Treaty of Peace between Great Britain, Austria, France, Prussia, Russia, Sardinia, and Turkey, signed at Paris, 30 March 1856, reproduced in Augustus Oakes/R. B. Mowat (eds.), The Great European Treaties of the Nineteenth Century (Oxford: Clarendon Press 1918), 176–184.
- Findley, Carter V., “The Advent of Ideology in the İslamic Middle East”, Studia İslamica, Cilt: 55, 1982, 143-180.
- Islahat Fermanı, 1856, http://www.muharrembalci.com/hukukdunyasi/ belgeler/231.pdf
- Konan, Belkıs, “İnsan Hakları ve Temel Özgürlükler Açısından Osmanlı Devletine Bakış”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt: 15, sayı: 4, 2011, 253-288.
- Mardin, Şerif, Türkiye’de Toplum ve Siyaset, Makaleler I, (İstanbul, İletişim yayınları, 1990).
- Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi, Makaleler IV, (İstanbul, İletişim yayınları, 1991).
- Mayer, Ann Elizabeth, İslam and Human Rights: Tradition and Politics, ikinci baskı, (London, Westview Press, 1995).
- Milli Egemenlik Sempozyumu, Ankara, 24-25 Nisan 1985, (Ankara, T.B.M. M. Basımevi).
- Mustafa Reşid Paşa ve Dönemi Semineri, Ankara, 13-14 Mart 1985, (Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987).
- Shaw, Stanford J., History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, I. Cilt, (Cambridge, Cambridge University Press, 1991).
- Tanzimat Fermanı (Gülhane Hatt-ı Hümâyunu), http://anayasametinleri. blogspot.com.tr/2010/09/1839-gulhane-hatt-i-humayunu-orijinal. html
- Tibi, Bassam, “Islamic Law/Shari’a, Human Rights, Universal Morality and International Relations”, Human Rights Quarterly, Cilt: 16, Sayı: 2, Mayıs 1994, 277-299.
- Tögel, Akif, “Ottoman Human Rights Practice: A Model of Legal Pluralism”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 2016/2, 201-220.
- Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları: Osmanlı İmparatorluğu Dönemi, 2. Kitap, (İstanbul, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı, 1992).
- Başlangıç: 2016
- Yayıncı: İstanbul Medeniyet Üniversitesi