Fransa’nın Yok Sayılan Kara Tarihinden Bir Kesit: 100. Yılında Unutulmuş Kub Kub Katliamı
Çad Cumhuriyeti’nin Abeşe şehri ve çevresi, 1909 yılında Fransa tarafından işgaledilmiştir ve sömürge idaresinin ihdas edilmesi sırasında 1917’de yaşanan en önemliolay, halk arasında olduğu kadar resmi kayıtlarda da “Kub Kub Senesi” adıyla bilinenülke âlimlerinin toplu öldürülmesidir. Afrika’nın sömürge tarihinde benzerine çok azrastlanan bu katliama verilen isim, toplum hafızasında derin ve yıkıcı izler bırakmıştırki, “Pala Yılı/Senetü’l-Kub Kub” gibi isimlendirmelerle canlılığını halen korumaktadır.Ülke tarihinin en karanlık sayfalarından birini oluşturan ve geçmişin tozlu sayfalarındaFransa’nın tüm sömürgecilik dönemine ibret-âmiz bir şekilde şahitlik eden bu olay, Afrikahalkları nezdinde bir haçlı mezalimi olarak da algılanmaktadır. Fransızların siyasi ve askerioperasyonlarına karşılık bölge halklarının işgal ve sömürgeciliğe karşı ortaya koyduğumücadele, sömürge idaresini kurmak isteyenler nezdinde, Çad havzasında hâkimiyetve nüfuz tesis etmenin hiç de beklenildiği kadar kolay olmayacağını göstermiştir. Bunarağmen dönemin en güçlü ilim merkezlerinin başında gelen Abeşe’de (Vadây) işgalinardından uygulanan sömürgeci siyaset kültürel, iktisadi ve nüfus yoğunluğu açısındanülkede büyük bir gerileme yaşanmasına sebebiyet vermiştir. Acımasızca çok sayıda âliminöldürüldüğü bu hadisenin, ülke tarihi kadar kıta tarihi için taşıdığı öneme rağmen bugünekadar sınırlı araştırmalarla geçiştirildiği anlaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Çad Cumhuriyeti, Vadây, Abeşe, Kub Kub Katliamı, Sömürgecilik, Fransa
A Period from ignored shame history of France: The Cut-Cut Massacre, which was forgotten in its 100th Anniversary
The city of Abeche of the Republic of Chad and its surroundings were invaded byFrance in 1909, and the most important incident that was encountered in 1917during the establishment of the colonial administration was the massacre of scholars(ulama) of the country, which is known as “the cut-cut year” among the public as wellas in official records. The name given to this massacre, which is very rare in Africa’scolonial history, has left deep and devastating impressions in the social memory,such that it still remains its aliveness through appellations, such as “The Year ofMachete/The Year of Cut-Cut”. This incident, which constitutes one of the worstpages in the history of the country and witnesses in an exemplary way to the entireperiod of colonialism of France in dusty pages of the history, is also perceived as acrusader atrocity in the eyes of the people of Africa. The struggle of the people of theregion against the invasion and the colonialism in response to political and militaryoperations of the French indicated in the eyes of those, who want to establish theircolonial rule, that establishing dominance and influence in the Chad basin wouldnever be as easy as expected. Nevertheless; the colonial policy that was implementedafter the invasion in Abeche (Wadai), which was one of the most powerful scientificcenters in the period, caused a great regression in the country in terms of culture,economics and population density. Despite the significance of this incident, in whicha great number of scholars were brutally murdered, for the continent as well as thehistory of the country, it has been understood that this incident was glossed overthrough limited uptil now.
Keywords:
The Republic of Chad, Vadai, Abeche, The Cut Cut Massacre, Colonialism, France,
___
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul, Türkiye BOA. BEO. 3924/294229, 09/Ş/1329 (3 Ekim 1911).
- Centre des archives d’Outre-mer (CAOM), Aix-en-Provence, Fransa CAOM. 4(4)D10. Rapport du Chef de Bataillon Hilaire sur la répression de l’insurrection Kodoï (1911).
- CAOM. 4(4)D17. Rapport Annuel 1917. Colonel Ducarre à Gouverneur Général. Brazzaville.
- CAOM. 4(4)D17. Lettre 84/G du 13 novembre 1918. Ducarre à Gouverneur Général.
- Davud, M. Muhammed. el-Lüğa. Basım yeri yok, 2016.
- Doutoum, Mahamat Adoum. Abéché, 15 novembre 1917, Chronique d’un massacre au coupe-coupe. Université de N’Djamena, N’Djamena: Centre Al Mouna, 1997.
- Ercan, Yavuz. “Seyyid Mehmed Emin Vahid Efendi’nin Fransa Sefaretnamesi.” AÜ Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM). S. 2, Ankara 1991: 73-125.
- Favre, Johanne. “La présence occidentale au Ouaddaï: Eléments pour comprendre la crise tchadienne.” Bulletin n° 4 d’information des adhérents. Octobre 2008: 1-2.
- Hilaire, Jean. Du Congo au Nil - Ouadaï… 5 ans d’arrêt. Marseille: Editions de l’ASCG, 1930.
- Kavas, Ahmet. “Afrika’nın Sömürgeleştirilmesi Öncesinde Rabih b. Fazlullah’ın Kurduğu Son Bilâdü’s-Sudan Devleti ve Fransa’yla Mücadelesi.” Osmanlı Araştırmaları. S. XX. İstanbul 2000: 9-35.
- Kavas, Ahmet. Geçmişten Günümüze Afrika. II. Baskı. İstanbul: Kitabevi, 2017.
- Khayar, Issa Hassan. Le Refus de l’Ecole. Paris: Maisonneuve, 1976.
- Khayar, Issa Hassan. Tchad: Regards sur les élites ouaddaïennes. Paris: Editions du Centre National de la Recherche Scientifique, 1984.
- Lanne, Bernard. “Résistances et mouvements anticoloniaux au Tchad (1914-1940).” Revue française d’histoire d’outre-mer. 80/300. 3e Septembre 1993: 425-442.
- Levtzion, Nehemia. “Čad (Chad).” The Encyclopaedia of Islam. C. XII, H. A. R. Gibb vd. (Eds.), Leiden: E. J. Brill, 1986, 163-167.
- Reibell, Général. Carnet de route de la mission saharienne Foureau-Lamy 1898-1900. Paris: Librairie Plon, 1934.
- Şâkir, Mahmûd. Târihu’l-İslâm -el-Ahdü’l-Osmânî-. C. 8. Beyrut: el- Mektebetü’l-İslâmî, 1991.
- Şâkir, Mahmûd. Teşâd, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1972.
- Tandoğan, Muhammed. “Afrika’nın Kuzeyini Güneyinden Ayıran Toplum Tevârikler ve Stratejik Konumları: Osmanlı-Tevârik Münasebetleri”. Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2015.
- Triaud, Jean-Louis. “Un épisode oublié de la guerre de Kaosen. La lettre des savants et des notables musulmans d’Agadès au colonel Mourin (4 mars 1917).” Annales de l’Université de Niamey. Niamey, 1978: 263-271.
- Triaud, Jean-Louis. “Kawsan: Analyse d’un discours politique (1916-17).” Les temps du Sahel (hommage à Edmond Bernus). ed. Yveline Poncet. Paris: IRD, 1999, 149-172.
- Trimingham, John Spencer. Islam in West Africa. Oxford: Clarendon Press, 1959.
- Başlangıç: 2016
- Yayıncı: İstanbul Medeniyet Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler
Fransa’nın Yok Sayılan Kara Tarihinden Bir Kesit: 100. Yılında Unutulmuş Kub Kub Katliamı
Ahmet KAVAS, Muhammed TANDOĞAN
Osmanlı Bakış Açısıyla İnsan Hakları
Güney Afrika’da Irkçılığın Tarihsel Kökenleri
Osmanlı-Etiyopya İlişkileri Araştırmalarında Birincil Kaynakların Önemi