Şeyh Nureddin Birîfkanî’nin el-Budûru’l-celiyye Adlı Eserinde Mevlânâ Hâlid ve Hâlidîliğin Tenkîdi

Nakşibendî-Müceddidîliği 19. asırda Ortadoğu’da yayan Mevlânâ Hâlid (ö.1242/1827) ve halifeleri, tarîkatı yaymaya başladıkları ilk yıllarda hem şahsî hem de yerel ve bölgesel düzeyde ciddi bir muhalefetle karşılaşmışlardır. Bu muhalefetin Irak’taki yerel destekçilerinden biri İmadiye bölgesinin Kadirî şeyhlerinden Seyyid Nureddin Birîfkanî’dir (ö.1268/1851). Birîfkanî, 1238/1823’te tamamladığı el-Budûru’l-celiyye fimâ meset ileyhi hâcâtu’l-fukarâî’ssûfiyye adlı eserinde Mevlânâ Hâlid ve halifelerinin davranış ve tasavvufî uygulamalarını sert bir dille eleştirerek onları “et-Taifetü’l-Kâzibe/Yalancı Taife” olarak nitelemiştir. Birîfkanî’nin bu eseri Mevlânâ Hâlid ve Hâlidîliğe karşı oluşan muhalefet cephesinin iddia ve ithamlarının tespiti açısından günümüze ulaşabilen önemli yazılı belgelerden biridir. Hâlidî şeyhlerinden Abdülvehhab es-Sûsî’ye intisap etmiş bir şahsiyet olan Birîfkanî’nin bu eseri, o dönemin tasavvufî hareketliliğine ışık tutması bakımından da ayrıca önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Şeyh Nureddin Birîfkanî, Mevlânâ Hâlid, Hâlidîlik, “elBudûru’l-celiyye”, Hâlidîliğin Tenkidi

The Criticism of Mawlānā Khālid and Khālidiyya in Sheikh Nureddin Birīfkanī’s Book Called as el-Budūru’l-celliye

Mawlānā Khālid (d.1242/1827) and his khalifs, who tried to spread NakşibendîMujaddidī in the Middle East in the 19th century, came across serious regional, individual and local opposition in the first years of their attempts to spread the sect. One of the regional supporters of this opposition in Iraq is Seyyid Nureddin Birīfkanī (d.1268/1851) one of the sheiks of İmādiye region. Completed in 1238-1823, Birīfkanī criticizes Mawlānā Khālid’s and his khalifs’ behavioural and sufistic applications severely in his book called el-Budūru’l-celiyye fī mā messet ileyhi hācātu-l fukarāi’s-sūfiyye and describes them as et-Taifetü’l Kazibe/ the lying group. This product of Birīfkanī is one of the written documents that contains the oppositional claims against Mawlānā Khālid and Khālidiyya and it functions as the only written document that has reached today. At the same time, this product of Birīfkanī who attached himself to Abdülvehhab es Susi -one of the Khālidī sheikhs- is significant in terms of enlightening sufistic movement of that period

Keywords:

Sheikh Nureddin Birīfkanī, Mawlānā Khālid, Khālidiyya, el-Budūru’lceliyye, criticism of Khālidiyya,

PDF

___

Aydın, Ferit, Tarîkatta Râbıta ve Nakşbendilik, (İstanbul: Ekin Yay., 1996).
Azzâvî, Abbas, Şehrezûr-es-Süleymaniye, haz. Muhammed Ali Karadâğî, (Bağdat: 2000). el-Bağdâdî, Muhammed b. Süleyman el-Hanefî, el-Hadîkatü’n-nediyye fî âdâbbi’t- tarîkati’n-Nakşbendiyye ve’l-behçeti’l-Hâlidiyye, (Mısır: el-Matbaatü’l-‘İlmiyye, 1310). el-Beytâr, Abdürrezzak, Hilyetü’l-beşer fî târîhi’l-karni’s-sâlise ‘aşer I-III, thk. Muhammed
Behçet el-Beytâr, (Beyrut: Dâru Sâdır, 1993).
Birîfkanî, Nureddin, el-Budûru’l-celiyye fîmâ messet ileyhi hâcâtu fukarâi’s-sûfiyye, (der. ve thk. Vahîdüddin Kutbuddin Nûrî el-Birîfkanî), (Erbil: Matbaatu’s-sekâfe ve’ş-şebâb, 1986).
_________Zebanê Kurdî Dîwana Şêx Nureddinê Birîfkanî, (der. Zahid Birîfkanî), (Hevler: Ârâs, 2002).
_________Cevle vucdâniyye ma’a’l-kasâidi’n-nûrâniyye li’ş-şeyh Nureddin el-Birîfkanî, (takdim, şerh ve ta’lîk. Abdüvehhab el-Kurmî), (Dimaşk: Dâru’z-zaman, 2008).
Birîfkanî, Mahmut, Birîfkan Seyyidleri, (Ankara: Poyraz Ofset, 2011).
Dûskî, Muhammed Emin, Levâmi’u’ş-şeheb fî şerhi dîvân-ı Şemsiddini’l-Ahlâtiyyi’l-kutub, (Erbil: Sipîrez Yayınları, 2007).
Foley, Sean Ezra, Shaykh Khâlid and The Naqshbandiyya-Khâlidiyya 1776-2005 (Basılma- mış doktora tezi), (Georgetown University, Washington 2005).
Hakîm, Helkevt, “Eb’âdu zuhûri’t-tarîkati’n-Nakşbendiyye fî Kurdistan fî evâili’l-karni’t- tâsi’a ‘aşere”, (Mecelletu Dirâsâti’l-Kurdiyye, Paris 1984), s. 55-68. el-Hânî, Muhammed b. Abdilah, el-Behçetü’s-seniyye fî âdâbi’t-tarîkati’-‘aliyyeti’l
Hâlidiyyeti’n-Nakşbendiyye, (Ahmed Halebî Matbaası, 1303.) el-Hânî, Abdülmecid b. Muhammed, el-Hadâiku’l-verdiyye fî hakâiki ecillâi’n
Nakşbendiyye, (Erbil: Matbaatu Ârâs, 2009.)
Haydarî, İbrahim Fasîh, el-Mecdu’t-tâlid fî menâkıbi’ş-Şeyh Hâlid, (İstanbul: Matbaatu’l-Âmire, 1292)