Şeyh Nureddin Birîfkanî'nin el-Budûru'l-celiyye Adlı Eserinde Mevlânâ Hâlid ve Hâlidîliğin Tenkîdi

Nakşibendî-Müceddidîliği 19. asırda Ortadoğu'da yayan Mevlânâ Hâlid (ö.1242/1827) ve halifeleri, tarîkatı yaymaya başladıkları ilk yıllarda hem şahsî hem de yerel ve bölgesel düzeyde ciddi bir muhalefetle karşılaşmışlardır. Bu muhalefetin Irak'taki yerel destekçilerinden biri İmadiye bölgesinin Kadirî şeyhlerinden Seyyid Nureddin Birîfkanî'dir (ö.1268/1851). Birîfkanî, 1238/1823'te tamamladığı el-Budûru'l-celiyye fimâ meset ileyhi hâcâtu'l-fukarâî'ssûfiyye adlı eserinde Mevlânâ Hâlid ve halifelerinin davranış ve tasavvufî uygulamalarını sert bir dille eleştirerek onları "et-Taifetü'l-Kâzibe/Yalancı Taife" olarak nitelemiştir.Birîfkanî'nin bu eseri Mevlânâ Hâlid ve Hâlidîliğe karşı oluşan muhalefet cephesinin iddia ve ithamlarının tespiti açısından günümüze ulaşabilen önemli yazılı belgelerden biridir. Hâlidî şeyhlerinden Abdülvehhab es-Sûsî'ye intisap etmiş bir şahsiyet olan Birîfkanî'nin bu eseri, o dönemin tasavvufî hareketliliğine ışık tutması bakımından da ayrıca önem arz etmektedir

The Criticism of Mawlana Khalid and Khalidiyya in Sheikh Nureddin Birifkani's Book Called as el-Buduru'l-celliye

Mawlana Khalid (d.1242/1827) and his khalifs, who tried to spread NakşibendîMujaddidi in the Middle East in the 19th century, came across serious regional, individual and local opposition in the first years of their attempts to spread the sect. One of the regional supporters of this opposition in Iraq is Seyyid Nureddin Birifkani (d.1268/1851) one of the sheiks of İmadiye region. Completed in 1238-1823, Birifkani criticizes Mawlana Khalid's and his khalifs' behavioural and sufistic applications severely in his book called el-Buduru'l-celiyye fi ma messet ileyhi hacatu-l fukarai's-sufiyye and describes them as et-Taifetü'l Kazibe/ the lying group.This product of Birifkani is one of the written documents that contains the oppositional claims against Mawlana Khalid and Khalidiyya and it functions as the only written document that has reached today. At the same time, this product of Birifkani who attached himself to Abdülvehhab es Susi -one of the Khalidi sheikhs- is significant in terms of enlightening sufistic movement of that period

PDF

___

Aydın, Ferit, Tarîkatta Râbıta ve Nakşbendilik, (İstanbul: Ekin Yay., 1996).
Azzâvî, Abbas, Şehrezûr-es-Süleymaniye, haz. Muhammed Ali Karadâğî, (Bağdat: 2000).
el-Bağdâdî, Muhammed b. Süleyman el-Hanefî, el-Hadîkatü'n-nediyye fî âdâbbi't- tarîkati'n-Nakşbendiyye ve'l-behçeti'l-Hâlidiyye, (Mısır: el-Matbaatü'l-'İlmiyye, 1310).
el-Beytâr, Abdürrezzak, Hilyetü'l-beşer fî târîhi'l-karni's-sâlise 'aşer I-III, thk. Muhammed Behçet el-Beytâr, (Beyrut: Dâru Sâdır, 1993).
Birîfkanî, Nureddin, el-Budûru'l-celiyye fîmâ messet ileyhi hâcâtu fukarâi's-sûfiyye, (der. ve thk. Vahîdüddin Kutbuddin Nûrî el-Birîfkanî), (Erbil: Matbaatu's-sekâfe ve'ş-şebâb, 1986).
_________Zebanê Kurdî Dîwana Şêx Nureddinê Birîfkanî, (der. Zahid Birîfkanî), (Hevler: Ârâs, 2002).
_________Cevle vucdâniyye ma'a'l-kasâidi'n-nûrâniyye li'ş-şeyh Nureddin el-Birîfkanî, (takdim, şerh ve ta'lîk. Abdüvehhab el-Kurmî), (Dimaşk: Dâru'z-zaman, 2008).
Birîfkanî, Mahmut, Birîfkan Seyyidleri, (Ankara: Poyraz Ofset, 2011).
Dûskî, Muhammed Emin, Levâmi'u'ş-şeheb fî şerhi dîvân-ı Şemsiddini'l-Ahlâtiyyi'l-kutub, (Erbil: Sipîrez Yayınları, 2007).
Foley, Sean Ezra, Shaykh Khâlid and The Naqshbandiyya-Khâlidiyya 1776-2005 (Basılma- mış doktora tezi), (Georgetown University, Washington 2005).
Hakîm, Helkevt, "Eb'âdu zuhûri't-tarîkati'n-Nakşbendiyye fî Kurdistan fî evâili'l-karni't- tâsi'a 'aşere", (Mecelletu Dirâsâti'l-Kurdiyye, Paris 1984), s. 55-68.
el-Hânî, Muhammed b. Abdilah, el-Behçetü's-seniyye fî âdâbi't-tarîkati'-'aliyyeti'l
Hâlidiyyeti'n-Nakşbendiyye, (Ahmed Halebî Matbaası, 1303.) el-Hânî, Abdülmecid b. Muhammed, el-Hadâiku'l-verdiyye fî hakâiki ecillâi'n Nakşbendiyye, (Erbil: Matbaatu Ârâs, 2009.)
Haydarî, İbrahim Fasîh, el-Mecdu't-tâlid fî menâkıbi'ş-Şeyh Hâlid, (İstanbul: Matbaatu'l-Âmire, 1292)
İbn Abidin, Sellü'l-hüsâmi'l-hindî li nusreti Mevlânâ Hâlidi'n-Nakşibendî, (Erbil: Matba- atu Ârâs, 2009.)
Karadâğî, Muhammed Ali, İhyâu târîhi'l-ulemâi'l-Ekrâd min hilâli mahtûtâtihim, (Bağdat: Şeriketu'l-Hansâ li't-tibâa, 2000).
Karadâğî, Ata, Süleymanî Zemîney Peresendin ve Milmilaneyi Tesevvuf, (Süleymaniye 2003). el-Kezneyî, Muhammed Ahmed Mustafa, eş-Şeyh Nureddin el-Birîfkanî Hayâtuhu, Âsâruhu, Şi'ruhu, (Kahire: Metâbi'u'n-naşiri'l-Arabî, 1983).
Komisyon, el-A'mâlu'l-kâmile li'ş-şeyh Maruf el-Berzencî el-Kürdî, (thk. Baba Ali b. Şeyh Ömer Karadâğî, Mahmûd Ahmed Muhammed, Muhammed Ömer Karadâğî), (Bağdat: Matbaatu'l-'ânî, 1984).
el-Mâyî, Enver, el-Ekrad fî Behdînan, (Duhok: Matbaatu Hâvâr, 2011).
Müderris, Abdülkerim, 'Ulemâunâ fî hidmeti'l-ilmi ve'd-dîn, (Bağdat: Dâru'l-Hürriyye, 1983).
_________Yâd-ı Merdân, (Hevler: Çaphâne-i Ârâs, 2011).
_________Binemaleyi Zanyaran, (Tahran: Ânâ Yayınevi, 1389).
en-Necdî, Osman b. Sind el-Vâilî, Asfa'l-mevârid min silsâli ahvâli'l-imam Hâlid, (Mısır: el-Matbaatü'l-'ilmiyye, 1310).
Reûf, İmâd Abdüsselam, el-Mu'cemu't-târîhî li imâreti Behdînan, (Erbil: Matbaatu Hacı Haşim, 2011).
Rich, Clodyos Ceymis, Rihletu Claidius Rich fi'l-Irak, Çev. Bahauddin Nûrî, ed-Dâru'l- Arabiyya li'l-mevsû'ât, (Beyrut, 1429).
Rûhânî, Baba Merdoh, Târîh-i Meşâhir-i Kurd, (Tahran: İntişârât-ı Surûş, 1382).
Sahib, Muhammed Es'ad, Buğyetü'l-vâcid fî mektûbâtı hadreti Mevlânâ Hâlid, (Dimaşk: Matbaatu't-terakkî, 1334).
es-Selefî, ed-Dûskî, Hamdî Abdülmecid, Tehsîn İbrahim, Mu'cemu'ş-şu'arâi'l-Kurd, Erbil: Dâru Sipîrêz, 2008.
________İkdu'l-Cumân fî terâcimi'l-'ulemâi ve'l-udebâi'l-Kurd ve'l-mensûbîne ilâ Mudu- ni ve Kurâ'l-Kurdistan I-III, (B.A.E.: Dâru'l-asâle ve't-turâs, 2008). es-Süveydî, Muhammed Emîn, Def'u'z-zelûm ani'l-vukû'i fî ırz-i hâza'l-mazlûm, (Süley- maniye Yazma Eser Ktp., Esad Efendi), no: 1404.
Şükrü, Hasan, Menâkıb-ı şemsi'ş-şumûs der hakk-ı hazret-i Mevlânâ Hâlidi'l-'arûs, (Dersa- adet: Mahmud Bey Matbaası, 1302).
Yanyavî, İsmet Garîbullah, Risâle-i Kudsiyye, y.y, ty.
Zeki Bek, Muhammed Emin, Meşâhîrul Kurd ve Kurdistan, ter. Seyide Kerîmete, (Dimaşk: Dâru'z-zaman, 2006).