Bakım Verenlerin Bakım İhtiyacı Riski: Bakım Alan Kişinin Mıknatıs Etkisi

Bakıma muhtaçlık, dikotomik şekilde doğrudan yaşla ilişkili olmamakla birlikte oransal olarak yaşlı grup içinde daha yoğun karşılaşılan bir meseledir. Nüfus projeksiyonları incelendiğinde ise gelecek yıllarda yaşlı popülasyonun artış trendi ile dünyanın önemli bir kesiminin bakım gereksinimi olacağı düşüncesinden hareket edilmektedir. Bakım hizmetlerine ihtiyacın artmasıyla, sürecinin diğer aktörleri olan bakım verenlerin sorunları ve beklentileri de önem kazanmaktadır. Bu bağlamda, gerçekleştirilen çalışma ile bakım sürecinin bakım verenler üzerindeki fiziksel, ruhsal, sosyal, ekonomik etkileri ve bu sorunların bakım verenleri potansiyel bakıma muhtaç kişiler hâline getirmesi durumunu ele almak amaçlanmıştır. Çalışma, 2018 yılında yapılan "Bakım Sürecinde Geronteknolojinin Etkin Kullanımı: Bakım Verenlerin Algılarına İlişkin Nitel Bir Çalışma" başlıklı yüksek lisans tezinin (Özkurt, 2018) verileri kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Nitel araştırma deseniyle tasarlanan çalışmada, informal ve formal bakım veren 30 katılımcıyla yüz yüze mülakat tekniği kullanılarak görüşmeler yapılmıştır. Bulgular incelendiğinde bakım verenlerin %53,3'ünde en az bir kronik hastalık, %63,3'ünde fiziksel sorun, %83,3'ünde ruhsal sorun ve %73,3'ünde günlük yaşamda olumsuz etkilenme tespit edilmiştir. Öte yandan katılımcıların %86,7'sinin yaşadıkları bu sorunları bakım rolleriyle ilişkilendirdiği; %96,6'sının fiziksel desteğe ve %83,3'ünün araçsal desteğe ihtiyaç duyduğu belirlenmiştir. Buna karşın, bakım verenlerin bu sıkıntıları aşmak noktasında çaresiz kaldıkları dikkat çekmektedir. Sonuç olarak bakım sürecinde fiziksel, psikolojik, sosyal, ekonomik ve teknik altyapı anlamında yetersiz destek imkânlarının, bakım verenler için yıkıcı bir etkisi ortaya çıkmaktadır. Öyle ki, bakım alan kişi mıknatıs etkisiyle kendisine bakan kişiyi zamanla bakıma muhtaçlığa sürükleyebilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İnformal bakım, Formal bakım, Bakım veren yükü, Mıknatıs etkisi

Risk of Caregivers’ Care Needs: The Magnet Effect of Care-receiver

PDF

___

Akça, K. N. ve Taşçı, S. (2005). 65 yaşüstü bireylere bakım verenlerin yaşadıkları sorunların belirlenmesi. Sağlık Bilimleri Dergisi, 14(Ek Sayı), 30-36.
Aksu, T. ve Fadıloğlu, Ç. (2010). Yaşlılıkta evde bakıma güncel yaklaşımlar: "Telefon zinciri yöntemi ve kurtarıcı servisler teknolojisi". Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, 2(3), 119-125.
Akyar, İ. ve Akdemir, N. (2009). Alzheimer hastalarına bakım verenlerin yaşadıkları güçlükler. Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 32-49.
Arpacı, F. (2009). Yaşlıya bakan kadınların bakım yüklerinin incelenmesi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, (1), 61-72.
Arun, Ö. (2015). Eşitsizliklerin kavşağında: Çağdaş Türkiye'de yaşlılık ve sağlık. D. Alptekin, (Ed.), Hasta Toplum, 1 içinde (125-144). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Arun, Ö. (2013). International spotlight: Developing a gerontological social policy agenda for Turkey. The Gerontologist 53(6), 891-897.
Atagün, İ. M., Balaban, D. Ö., Atagün, Z., Elagöz, M. ve Özpolat, Y. A. (2011). Kronik hastalıklarda bakım veren yükü. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 3(3), 513-552.
Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü. (2003). İş Kanunu. (Alınma Tarihi: 8 Ekim 2018), Resmi Gazete: http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2003/06/20030610.htm#1.
Başkaya, Z. ve Özkılıç, F. (2017). Türkiye'de doğurganlıkta meydana gelen değişimler (1980-2013). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(54), 404-423.
BM. (2017). World Population Prospect: The 2017 Revision, United Nations Department of Public Information, Birleşmiş Milletler.
Bujnowska-Fedak, M. M. ve Grata-Borkowska, U. (2015). Use of telemedicine-based care for the aging and elderly: promises and pitfalls. Smart Homecare Technology and TeleHealth, 2015:31, 91-105.
Çapan, B. E. (2016). Yaşlı ile birlikte yaşamak: Stres ve başa çıkma. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 9(2), 33-47.Ganguli, M. ve Hendrie, H. C. (2005). Screening for cognitive impairment and depression in ethnically diverse older populations. Alzheimer Dis Assoc Disord, 19, 275-278.
Hablemitoğlu, Ş. ve Özmete, E. (2010). Yaşlı Refahı Yaşlılar İçin Sosyal Hizmet. Ankara: Kilit Yayınları.
Holdsworth, K. J. (2015). Resmî olmayan bakımda bağımlı yaşlılar ve bakım verenleri için sağlık etkileri: Antalya evde bakım araştırması (AEBA). D. Alptekin, (Ed.), Hasta Toplum, 1 içinde (145-166). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
Holdsworth, K. J. (2013). Burden of care impacting family caregivers of dependent community-dwelling older adults in rural and urban settings of Southern Turkey: A mosaic of caregiver issues and recommendations. Yayınlanmamış doktora tezi, Technical University of Dortmund.
Işıkhan, V. (2018). Kurumda çalışan yaşlı bakım elemanlarının bakım yükünü etkileyen faktörlerin incelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet Dergisi, 29(1), 1-26.
İnci, F. H. (2006). Bakım verme yükü ölçeği'nin Türkçe'ye uyarlanması, geçerlilik ve güvenilirliği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi.
İnci, F. H. ve Erdem, M. (2008). Bakım verme yükü ölçeğinin Türkçe'ye uyarlanması geçerlilik ve güvenilirliği. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11(4), 85-95.
Kalınkara, V. ve Kalaycı, I. (2017). Yaşlıya evde bakım hizmeti veren bireylerde yaşam doyumu, bakım yükü ve tükenmişlik. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 10(2), 19-39.
Lecovich, E. (2008). Caregiving burden, community services, and quality of life of primary caregivers of frail elderly persons. Journal of Applied Gerontology, 27(3), 309-330.
Mollaoğlu, M., Tuncay, F. Ö. ve Fertelli, T. K. (2011). İnmeli hasta bakım vericilerinde bakım yükü ve etkileyen faktörler. DEUHYO ED, 4(3), 125-130.
Navaies-Waliser, M., Feldman, P. H., Gould, D. A., Levine, C., Kuerbis, A. N. ve Donelan, K. (2002). When the caregiver needs care: The plight of vulnerable caregivers. American Journal of Public Health, 92(3), 409-413.
OECD, (2014). Health at a glance: Asia/Pasific 2014: Measuring progress towards universal health coverage. OECD Publishig.
Oğlak, S. (2017). Yaşlı bakımında görünmeyen işgücü: Aile bakımı ve ekonomik değeri. İGÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 4(2), 73-87.
Oğlak, S. (2008). Türkiye'de bakıma muhtaç bireylerin bakım hizmetlerinde sosyal bakım elemanının eğitimi ve istihdam açısından önemi. Özveri Dergisi, 5(1).
Or, R. (2013). Yaşlıya bakım veren aile bireylerinin bakım verme yükü ve bakım verenin iyilik hali. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi.
Özkurt, V. (2018). Bakım sürecinde geronteknolojinin etkin kullanımı: Bakım verenlerin algılarına ilişkin nitel bir çalışma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi.
Pastor, C., Gaminde, G., Renteria, A., Cornet, G., Maseda, A. ve Etxeberria, I. (2009). Affective robotics for assisting elderly people. P. L. Emiliani, L. Burgazli, A. Como, F. Gabbanini ve A-L. Salminen, (Eds.), Assistive Technology From Adapted Equipment To Inclusive Environments içinde (153-158). Amsterdam: IOS Press.
TÜİK. (2018a). Haber Bülteni, Sayı 27587, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2017, Şubat 2018. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
TÜİK. (2018b). Haber Bülteni, Sayı 27588, Doğum İstatistikleri, 2017, Mayıs 2018. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
TÜİK. (2017a). Haber Bülteni, Sayı 24644, İstatistiklerle Yaşlılar, 2016, Mart 2017. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
TÜİK. (2017b). Haber Bülteni, Sayı 24640, Hayat Tabloları, 2014-2016, Eylül 2017. Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.
TÜİK (2012). İstatistik Göstergeler 1923-2011 (Yayın No: 3890). Ankara: Türkiye İstatistik Kurumu.