Turgay YAZAR, Şuayip ÇELEMOĞLU, Bilge BAHAR, Davut YİĞİTPAŞA, Özgür DÜLGER

Niksar Kalesi 2021 Yılı Kazısı

Niksar Kalesi, Kelkit Çayı ile birleşen Çanakçı Çayı ile Maduru Çayı arasındaki alana hâkim bir tepe üzerinde yer almaktadır. Kalenin ilk yerleşim yeri hakkında kesin bir bilgi yoktur. Tarihi kaynaklardaki kayıtlara göre en erken Pontus Dönemi'nde (MÖ 280-MS 66) var olduğu düşünülen Niksar'daki yerleşim günümüze kadar devam etmiştir. Tokat Müze Müdürlüğü başkanlığında 2015 yılında başlayan ilk bilimsel kazılara 2016 yılında devam edilmiş ve bir süreliğine ara verilen çalışmalara 2021 yılında yeniden başlanmıştır. Bu çalışmada, 2021 yılında İç Kale’de yapılan kazı çalışmaları ve ele geçen buluntular değerlendirilmiştir. Niksar İç Kalesi, tamamı surlarla kuşatılmış, teraslar halinde batıdan doğuya doğru giderek yükselen dört bölümden oluşmaktadır. Niksar Kalesi, batıdan doğuya doğru teraslar şeklinde yükselen tamamı surlarla çevrili dört bölümden oluşmaktadır. Kalenin en yüksek noktası olan dördüncü terasta kazılara başlandı. Kazılar sonucunda bir sarnıç, sarnıca giden bir koridor ve farklı büyüklükte altı adet dikdörtgen birim tespit edilmiştir. Birimler henüz zemin seviyesine inilmediği için bu kısımlar stratigrafi vermeyen karma bir yapı göstermektedir. Buluntular ise Hellenistik Dönem'den Osmanlı Dönemi'nin sonuna kadar geniş bir yelpaze oluşturmaktadır. Çoğu Orta Çağ'a ait olan buluntular pişmiş toprak, metal, kemik, cam ve taş gibi farklı malzemelerden üretilmiştir. Ele geçen buluntular arasında dikdörtgen, kare ve altıgen kesme tuğla ve bir yüzü sırlı taşlar bu alanda saray olabilecek özel bir yapının olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Karadeniz, Niksar, Kale, Ortaçağ, Danışmentliler, Black Sea, Castle, Medieval, Danışments

Excavation of Niksar Castle 2021 Year

Niksar Castle is located on a hill that dominates the area between Çanakçı Stream, which joins Kelkit Stream, and Maduru Stream. There is no definite information about the first settlement in the castle. According to the records in historical sources, the settlement in Niksar, which is thought to have existed in the earliest Pontus Period (280 BC - 66 AD), has continued until today. The first scientific excavations in the castle started in 2015 under the Presidency of the Tokat Museum Directorate, continued in 2016, and the work, which was interrupted for a while, was resumed in 2021. In this study, the excavations carried out in the Citadel in 2021 and the findings unearthed were evaluated. Niksar Citadel consists of four sections, all of which are surrounded by walls, rising from west to east as terraces. Excavations started on the fourth terrace, which is the highest point of the Citadel. As a result of the excavations, a cistern, a corridor leading to the cistern and six rectangular units of different sizes were identified. Since the units have not been descended to the ground level yet, these parts show a mixed structure that does not give stratigraphy. The finds, on the other hand, constitute a broad spectrum from the Hellenistic Period to the end of the Ottoman Period. The finds, most of which belong to the Medieval Period, were produced from different materials such as terracotta, metal, bone, glass and stone. Among the finds uncovered, rectangular, square and hexagonal cut bricks and stones glazed on one side indicate that there is a special structure that could be a palace in this area.

Keywords:

Black Sea, Castle, Medieval, Danışments, Niksar,

PDF

___

Acara Eser, Meryem. “Divriği Kale Kazısı Sırlı Seramiklerinden Kuş ve Balık Figürlü Örnekler”. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 48 (2019), 41-60.
Acara Eser, Meryem. “Divriği Kale Kazısı Sırlı Seramik Buluntuları: İlk Sonuçlar ve Yerel Üretim İzleri”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 37/1 (2020), 136-153.
Ayhan, Gökben. “Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntularının Değerlendirilmesi”. Sanat Tarihi Dergisi XIX/I (2010), 1-22.
Aytaç, İsmail. “Harput İç Kale Kazılarında 2015-2016 Yıllarında Bulunan Tütün Ürünlerinin Değerlendirimesi”. Yaşar Erdemir’e Armağan Sanat Tarihi Yazıları. ed. Osman Kunduracı vd., 567-608. Konya: Literatürk Academia, 2019.
Aytaç, İsmail. “Elazığ Coğrafyasında Oyun Kavramına Genel Bir Bakış ve Harput İç Kale Kazılarında Bulunan Oyuna Dair Küçük Buluntular”. XXIII Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları. ed. Gülgün Yılmaz-vd. 86-102. Edirne: 2021.
Bakırer, Ömür. Selçuklu Öncesi ve Selçuklu Dönemi Anadolu Mimarisinde Tuğla Kulanımı I-II. Ankara: Ortadoğu Teknik Üniversitesi Yayınları, 1981.
Baykan, Daniş. “Nif Dağı Kazısı Karamattepe ve Ballıcaoluk’ta Bulunan Ok Uçları”. Masrop Dergisi 9/12 (2017), 18-40.
Bryer, Anthony-Winfield, Davıd. Karadeniz’in Orta Çağ Dönemi Eserleri ve Topoğrafyası I- II. çev. İsmail Köse. Ankara: Türk Tarik Kurumu Yayınları, 2000.
Altınsapan, Erol. “Karacahisar Kalesi Kazılarında (2011-2014) Çıkan Ok Uçları”. Eskişehir Valiliği Şehir ve Değer Araştırmaları Dergisi 1/1 (2021), 31-35.
Baş, Ali. “2015 Yılı Keykubadiye Sarayı Kazısı”. 38. Kazı Sonuçları Toplantısı 23-27 Mayıs 2016, 2/63-78. Edirne: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2017.
Baykara, Tuncer. “Türkiye Selçukluları Devrinde Niksar”. I. Araştırma Sonuçları Toplantısı. 189-194. Ankara:1984.
Baykara, Tuncer. Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I Anadolu’nun İdari Taksimatı, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1988.
Baykara, Tuncer. “Niksar Kalesi ve Tarihi”, Türk Kültürü Araştırmaları. Prof. Dr. Hamit Zübeyr Koşay'ın Hatırasına Armağan 24/2 (1996), 77-95.
Bostan, M. Hanefi, “Niksar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 33/199-122., İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
Bostan, M. Hanefi. “XV. Asrın Ortalarında Niksar Şehrinin Sosyal ve İktisadi Hayatı”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi 1 (2000) 187-208.
Bulut, Ahmet Emirhan. Pontos Bölgesi Basamaklı Tünelleri. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
Bulut, Lale. “Samsat Kazısı Buluntuları”. Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. ed. Gönül Öney-Z. Çobanlı. 172-97. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.
Cezar, Mustafa. Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1985.
Cinlioğlu, Halis Turgut. Osmanlılar Zamanında Tokat. Tokat: Tokat Matbaası, 1952.
Cumont, Franz- Cumont, Eugène. Studia Pontica II, Voyage d'exploration archéologique dans le Pont et la Petite Armenia. Bruxelle: 1906.
Çayırdağ, Mehmet. “Niksar-Tokat-Gümenek ve Kayseri-Palas’ta Üç Kitabe”. Belleten 52 (1993), 55-57.
Çal, Halit. Niksar’da Türk Eserleri. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları,1989.
Çeken, Muharrem. “Kubadabat Sarayı Kazısı Selçuklu Seramikleri”. Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. ed. Gönül Öney-Z. Çobanlı. 110-119. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.
Çeken, Muharrem. “Kubadabat Sarayı Kazısı Selçuklu Seramikleri”. Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. ed. Gönül Öney-Z. Çobanlı. 243-261. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.
Çelebi, Mehmet Ali. “Konya İç Kalesi ve Anadolu Selçuklu Sarayı”. Selçuklu Dönemi Saraylar ve Köşkler. ed. Mehmet Ali Hacı Gökmen vd. 1/190-298. İstanbul: Deva Matbaacılık, 2021.
Dağlı, Yücel -Kahraman, Seyid Ali (haz). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bursa-Bolu-Trabzon-Erzurum-Azerbaycan-Kafkasya-kırım-Girit. 2,1. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
Demir, Mustafa. “Danişmendli Emâreti’nin Kurucuları”. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi 10/1 (2008), 141-149.
Doğancı, Kamil. “Antik Çağ’da Sahil Kentlerini İç Bölgelere Bağlayan Kara Yolları”. Journal of History School 44 (2020), 129-156.
Erdemir, Yaşar. “Konya Sarayı II. Kılıçarslan Köşkü”. Selçuklu Dönemi Saraylar ve Köşkler. ed. Mehmet Ali Hacı Gökmen vd., Cilt 1/82-187. İstanbul: Deva Matbaacılık, 2021.
Eser, Erdal-Görür, Muhammet-Acara Eser, Meryem. “Divriği Kalesi: 2016”. 39. Kazı Sonuçları Toplantısı (22-26 Mayıs 2017, Bursa. 3/345-354. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
Foss, Clive-Winfield, David. Byzantine Fortifications, An Introduction. Pretoria: University of South Africa, 1986.
Gabriel, Albert. Monuments Turc d’Anatolia. II. Cilt. Paris: 1934.
Göknil, Arda. “Eski Ahlat Şehri Kazısı 2006-2007 Yıllarına Ait Sırsız Seramik Tipolojisi”. XIII, Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Bildiriler 14-16 Ekim 2009. ed. Kadir Pektaş vd. 41-48. İstanbul: Ege Yayınları, 2010.
Gök Gürhan, Sevinç. “Akşehir Kurtarma Kazısı Seramikleri”. Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. ed. Gönül Öney-Z. Çobanlı. 156-169. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.
Gündoğdu, Hamza vd. Tarihi Yaşayan İl Tokat. Ankara: PYS Yayınları, 2006.
Gürbüz, Adnan. “Danişmendlilerden Osmanlılara Niksar Kalesi”. Danişmendliler Sempozyumu 12-13 Kasım 2015 Bildiriler. Yay. haz. Ali Çelikel-Murat Serdar, 249-266. Ankara: 2016.
Hamilton, William J. Researches in Asia Minor, Pontus and Armenia: with Some Account of their Antiquities snd Geology. 1. Cilt. London, 1842.
Karamağaralı, Beyhan. “1991 Ani Kazıları”. XIV. Kazı Sonuçları Toplantısı Ankara 25-29 Mayıs 1992. 509-530. Ankara: 1993.
Karamağaralı, Nakış. “Ahlat Sırlı Seramikleri”. Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. ed. Gönül Öney-Z. Çobanlı. 133-153. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.
Karasu, Yunus Emre. Komana Anadolu Selçuklu Seramikleri. Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Kaymakçı, Salih. “Doğu Pontos Bölgesi Kaleleri ve Basamaklı Tünellerine Bir Önek: Kalendere Kalesi-Yeni Bulgular Işığında Arkeolojik Bir Değerlendirme”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi 28 (2020), 569- 586.
Laflı, Ergün-Patacı, Sami. “Roma Döneminde Tokat İli’nin Arkeolojisi ve Tarihi: Neocaesarea (Niksar) ve Zela (Zile) Kentleri”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Tokat Sempozyumu 01-03 Kasım 2012 Tokat Bildirileri. 1/210. Tokat:2012.
Lennep, Van-John, Travels in Little-Known Parts of Asia Minor; with Illustrations of Biblical Literature and Researches in Archaeolog. 1. Cilt. London: 1870.
Magie, David. Roman Rule in Asia Minor to the End of the Third Century after Christ, 1. Cilt. Princeton: Princeton Üniversitesi Yayınları, 1950.
Mayor, Adrienne. Mithradates. çev. Gürkan Ergin. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2013.
Ermiş, Ü. Melda. “Niksar’da Roma ve Bizans Dönemi’ne ait Arkeolojik Veriler”. Höyük, 7 (2014), 43-66.
Ökse, Tuba. Arkeolojik Çalışmalarda Seramik Değerlendirme Yöntemleri. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2002.
Özaydın, Abdulkerim. “Danişmendliler”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/469-473, İstanbul: 1993.
Özcan, Koray. “Ortaçağda Anadolu’nun İdarî Coğrafyasına Bakış Anadolu’da Selçuklu İdarî Birimleri”. Coğrafi Bilimler Dergisi 3/1 (2005), 73-99.
Özcan, Koray. “Anadolu-Türk Kent Tarihinden Bir Kesit: Selçuklu Döneminde Anadolu-Türk Kent Model(ler)i”. Bilig 38 (2006), 161-184.
Özdeniz, Hasan Hüseyin ve Şimşir, Zekeriya. “Gevale Kalesi Kazılarında Ortaya Çıkartılan Seramiklerde Kap Formları”. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi (SEMA) 5 (2020), 59-76.
Solmaz, Sefer. Dânişmendliler Devleti ve Kültürel Mirasları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
Strabon. Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV). çev. Adnan Pekman. İstanbul:Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2000.
Tanık, Ertuğrul. Ortaçağda Harput. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
Uysal, Zekiye. “Kubadabad Kazılarında (2005-2010) Bulunan Cam Kadehler”. Turkish Studies 8/3 (2013), 609-623.
Uzunçarşılıoğlu, İsmail Hakkı. Anadolu Türk Tarihi Vesikalarından Tokad, Niksar, Zile, Turhal, Pazar, Amasya Vilayet, Kaza ve Nahiye Merkezlerindeki Kitabeleri. İstanbul: Maarif Vekâleti Yayınları, 1927- 1345.
Van Dam, Raymond. “Hagiography and History: The Life of Gregory Thaumaturgus”. Classical Antiquity 1/2 (1982), 272-308.
Verdu Martinez, Ezgi Hakan. “Oyuncak Türü Olarak Pişmiş Toprak Düdükler”. Sanat ve Tasarım Dergisi 2 (2012), 74-108.
Yavuzyılmaz, Ahmet. “Gevale Kalesi Cam Bilezik Buluntuları (2013-2015)”. XX. Uluslararası Ortaçağ Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu 02-05 Kasım 2016. ed. Ela Taş. 49-61. Sakarya: 2017.
Yıldız, İrfan. “Diyarbakır Artuklu Sarayı”, Selçuklu Dönemi Saraylar ve Köşkler. ed. Mehmet Ali Hacı Gökmen vd. 2. Cilt/20-61. İstanbul: Deva Matbaacılık, 2021.
Yürüdür, Eren, Niksar Şehir Coğrafyası. İstanbul: Çizgi Kitabevi, 2009.