Osmanlı Toplumunda Namzedin (Nişanın) Bozulması ve Sonuçları: Konya Örneği (18. Yüzyılın İlk Çeyreğine Ait Konya Şer'iye Sicillerine Göre)

Osmanlı toplumunda nişan, tarafları evliliğe hazırlayan bir süreçtir. Kız ve erkek tarafı bu süreci birbirilerini tanımakla geçiriler. Ancak bazen bu süreç, evlilik gerçekleşmeden tarafların ayrılması ile sonuçlanabilir. İslâm hukûku, nişan hakkında bir düzenleme yapmamış olmasına rağmen, nişanın bozulması bazı hukûkî sonuçlar doğurur. Osmanlı Devleti’nde İslâm hukûkunun koymuş olduğu hükümler uygulanmıştır. Osmanlı toplumunda ve bu arada Konya halkı arasındaki nişan ile ilgili tartışmaların ve nişanın bozulmasından sonra taraflar arasında ortaya çıkan anlaşmazlıkların mahkemelere taşındığı görülmektedir. Mahkemelere intikâl eden nişandan ayrılma ile ilgili kayıtlara göre, nişan, hem kız tarafından, hem de erkek tarafından bozulabilmektedir. Genellikle küçük yaşta ana-babaları tarafından nişanlanan kızlar, erişkin çağa gelince, nişanlıları ile evlenmek istemiyorlardı. Erkekler ise evlenmek için gerekli maddî gücü bulamadıkları için nişanlılarından ayrılmaktaydılar. Nişanın bozulmasından sonra tarafları mahkemeye getiren sebep ise, daha çok, nişanlılık döneminde karşılıklı verilmiş olan eşya ve paralar hakkındaki anlaşmazlıklardı. Müslüman Osmanlı toplumu arasında yaygın olan nişan âdeti, gayr-ı müslim halk arasında da yaygındı.

In the Ottoman society, engagement was a process that prepared the parties for marriage. The girls’ and boys’ sides spent this time trying to know each other. However, this process sometimes ended in separation before marriage took place. Although the Islamic Law made no regulations as to engagement, the breaking off of engagement bore certain legal consequences. It is observed that the controversies surrounding engagement and the disagreements that emerged when the engagement in the Ottoman society and in Konya was broken off were taken to court. According to records of disengagement in the law courts, engagements could be broken off by both the girl and the boy. Usually, the girls who were engaged by their parents at a very young age did not want to marry when they became adults. Boys, on the other hand, separated from their fiancés because they could not afford to marry. The reason that led the parties to go to court was disagreements about belongings and money that were given to one another during the engagement. The tradition of engagement common among the Muslim Ottoman people was also common among the non-Muslim people.

PDF

___

1-Konya Şer‘iye Sicilleri 10, 11, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49 ve 50 numaralı siciller. 2-Diğer Kaynaklar ABACI, Nurcan, Bursa Şehri’nde Osmanlı Hukuku’nun Uygulanması (17. Yüzyıl), Ankara 2001. AYDIN, M. Âkif, İslâm-Osmanlı Aile Hukuku, İstanbul 1985. BİLMEN, Ömer Nasuhi, Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, C.II, İstanbul 1950. CİN, Halil, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Konya 1988. ________- Gül Akyılmaz, Türk Hukuk Tarihi, Konya 2003. ÇATALCALI Ali Efendi bin Muhammed, Fetâvâ-yı Ali Efendi, C.I, İstanbul 1311. DÜZDAĞ, M. Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi Fetvâları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, İstanbul 1983. ERTEN, Hayri, Konya Şer‘iye Sicilleri Işığında Ailenin Sosyo- Ekonomik ve Kültürel Yapısı (XVIII. Yüzyıl İlk Yarısı), Ankara 2001. IMBER, Colin, “Kadınlar, Evlilik ve Mülkiyet: Yenişehirli Abdullah’ın Behcetü’l-Fetâvâ’sında Mehr”, Modernleşmenin Eşiğinde Osmanlı Kadınları, (Editör: Madeline C. Zilfi), (Çev: Nemciye Alpay), İstanbul 2000, s.77-100. İPÇİOĞLU, Mehmet, Konya Şer‘iye Sicillerine Göre Osmanlı Ailesi, Ankara 2001. KARAMAN, Hayrettin, Mukayeseli İslâm Hukuku, C.1, İstanbul 1999. Osmanlı Toplumunda Nâmzedin (Nişanın) Bozulması ve Sonuçları: Konya Örneği 523 MENTEŞ-ZÂDE Abdurrahim Efendi, Fetâvâ-yı Abdurrahim Efendi, C.I, Dersaadet 1243. MU‘ALLİM Nâci, Lügat-ı Nâci, İstanbul 1978. ORTAYLI, İlber, Osmanlı Toplumunda Aile, İstanbul 2000. ________, “Anadolu’da XVI. Yüzyılda Evlilik İlişkileri Üzerine Bazı Gözlemler”, Osmanlı Araştırmaları, I, İstanbul 1980, s.33-40. PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C.II, İstanbul 1983. PİERCE, Leslie, Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet, İstanbul 2005. SAK, İzzet, Şer‘iye Sicillerine Göre Sosyal ve Ekonomik Hayatta Köleler (17. ve 18. Yüzyıllar), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Doktora Tezi), Konya 1992. ________-Alaaddin Aköz, “Osmanlı Toplumunda Evliliğin Karşılıklı Anlaşma İle Sona Erdirilmesi: Muhâla‘a”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 15, Bahar 2004, Konya 2004, s.91-140. ŞEMSEDDÎN Sâmi, Kâmûs-ı Türkî, Dersa‘âdet 1317. TÜRK DİL KURUMU, Tarama Sözlüğü, C.V, Ankara 1971. ZUHAYLÎ, Vehbe, İslâm Fıkhı Ansiklopedisi (Çev: Ahmet Efe, Beşir Eryarsoy, H. Fehmi Ulus, Abdurrahim Ural, Yunus Vehbi Yavuz, Nurettin Yıldız), C.9, İstanbul 1994.