FÂTİMÎ ORDUSUNDA TÜRK UNSURU

Fâtımîler 909 yılında Mağrib’de kurulmuş Şi’anın İsmâilîyye fırkasına mensup bir mezhep devletidir. Başlangıçta askerî ihtiyaçlarını kurulduğu coğrafyanın bir sonucu olarak Berberî kabilelerden sağlamışlardır. 969 yılında Mısır’ın alınmasıyla birlikte orduya Türk, Arap, Sudan ve Ermeni menşeili askerler de eklenmiştir. Türkler, Fâtımî ordusunda ilk olarak Mısır’ın fethini takip eden süreçte Muiz-lidînillâh (953-975) zamanında istihdam edilmişlerdir. Bununla birlikte onların Fâtımî ordusu içindeki yükselişleri bir sonraki halife el-Azîz-billâh (975-996) zamanında olmuştur. Adı geçen halife, Suriye’de meydana gelen savaşlarda Türklerin muharebe becerilerini ve Mağrib’ten gelen askerlerin yetersizliklerini görmüştü. Bunun sonucu olarak da orduda Türklerin nüfuzu artmış ve Türkler önemli mevkilere getirilmişlerdir. Türklerin söz konusu yükselişleri Mısır’da bir Türk-Mağrib çekişmesine yol açmıştır. Halife el-Azîz’in ölümünden sonra üstünlük bir ara Kutâme kabilesi merkezli Mağriblilere geçse de akabinde durum dengelenmiştir. İlerleyen yıllarda ordudaki etnik çekişme siyasî olarak da kullanılmıştır. Halife el-Mustansır (1036-1094) döneminde Mağriblilerin sayısının azalması Türk-Mağrib çatışmasını tamamen ortadan kaldırmıştır. Ancak yine bu dönemde orduda istihdam edilen Zenci kölelerin sayısının artması ve bunların Türklere karşı kullanılması Mısır’da yeni çatışmalara sebep olmuştur. Türklerin kesin galibiyetle çıktığı bu mücadelelerde Mısır’da istikrar kaybolmuş, coğrafya harap olmuş ve etkinlik tamamıyla Türklerin eline geçmiştir. Türklerin Mısır’daki bu üstün durumu Ermeni kökenli Bedr el-Cemâlî’nin (1073-1094) vezir olmasına kadar devam etmiştir. Bu zat göreve gelince Türk komutanları ve askeri birlikleri ortadan kaldırmıştır. Bu tarihten itibaren ise Fâtımî ordusunda Türk etkisi minimize edilmiş ve ordu Ermeni, Arap ve Sudanlı askerlerden oluşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Fâtımîler, , Ordu, , Türkler

TURKISH ELEMENT IN THE FATIMID ARMY

The Fatimid was an Ismaili Shia Islamic caliphate which emerged Maghrib (Northern Africa) in 909. The army of the Fatimids was composed from Berberian tribes in its beginnings due to its geographical situation. But after the conquest of Egypt in 969, along with Berberians other subjects of Turkish, Arab, Sudanese and Armenian origins began to be incorperated. The Turks were deployed in the Fatimid Army after the conquest of Egypt during the reign of al-Mu’izz li-din Allah (953-975). Despite of their deployment they were not given high ranks. The rise of the Turks among the Fatimids was in the next caliph al-Azîz bi’llah (975-996). The caliph realized the military abilities of Turkish troops and the inadequacy of Berberian troops during the Syrian Campaign. Consequently, the influence of Turkish troops in the Fatimid Army increased thus began to bring higher ranks. This situation brought conflicts between Berberian and Turks. After the death of the Caliph al-Aziz, although the superiority was passed to the Maghrib people based in the Kutama tribe, then the situation was balanced. In the upcoming years the ethnic confrontation in the army was also used as a political too. In the reign of Caliph al-Mustansir, (1036-1094) the Turkish-Berberian conflict came to an end due to decrease member of the Berberians. However, during this period, the increase in the number of Sudanese slaves employed in the army and their use against the Turks caused new conflicts in Egypt. This confrontation led to instability in Egypt and had a great negative impact in the region, but the end the Turks came victorious and put Egypt under their influence. The superiority of the Turkish troops continued till the Vizierate of Badr al-Djamali (1073-1094) who was of Armenian origin. Following this, the Turkish influence in the Fatimid Army was minimized and the army began to be filled with Armenian, Arab and Sudanese soldiers.

Keywords:

Fatimids, Army, The Turks,

PDF

___

AMÂYİRE, Muhammed Abdullah Sâlim, el-Ceyşü’l-Fâtımî 297-567 H./ 909-1171 M., Ammân 2009.
ANTAKÎ, Târîh Antakî, Thk. Ömer Abdu’s-Selâm Tedmürî, Trablus 1990.
AYDIN, Yunus Emre, Mısır Fâtımî Halifesi el-Âmir bi-ahkâmillah ve Dönemi, MSGSÜSBE, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2017.
__________, “Fâtımîler Devleti’nin Kuruluşunda Kutâme Kabîlesinin Rolü ve Mağrib’te Fâtimi-Kutâme İlişkileri (762 - 972)”, Anasay, III, Erzurum 2018, s. 79-98.
BAĞLIOĞLU, Ahmet, İnanç Esasları Açısından Dürzîlik, Ankara 2004.
ÇELİK, Aydın, Fâtımîler Devleti Tarihi (909-1171), Ankara 2018.
DAFTARY, Farhad, İsmaililer - Tarihleri ve Öğretileri, Trk. Trc. Ahmet Fethi, İstanbul 2017.
DEVÂDÂRÎ, Kenz ed-Dürer ve Câmi’ el-Gurer, C. VI, Thk. Selahaddin el-Müneccid, Kahire 1961.
FUAD SEYYİD, Eymen, ed-Devletü’l-Fâtımiyye fî Mısır Tefsîru Cedîd, Kahire 1992.
HASAN, Ali İbrahim, Târîhu Cevher es-Sıkıllî Kâid el-Muizli-dînillah el-Fâtımî, Kahire 1963.
İBN el-ADÎM, Zübdetü’l-Haleb min Târîhî Haleb, Thk. Halîl el-Mansûr, Beyrut 1996.
İBN HALLİKÂN, Vefâyâtü’l-Ayân ve Enbâü Ebnâi’-Zamân, C. I, Thk. İhsân Abbâs, Beyrut 1978.
İBN HAMMÂDÎ, Ahbâru Mülûki Benî Ubeyd, Thk. Abdu’l-Halîm Uveys vd., Kahire H/1401.
İBN KALÂNİSÎ, Zeylü Târîhi Dımaşk, Beyrut 1908.
İBN MÜYESSER, el-Müntekâ min Ahbâri Mısıri (Özetleyen Makrizî), Thk. Eymen Fuad Seyyid, Kahire 1981.
İBNÜ’S-SAYRAFÎ, el-İşâre ilâ Men Nâle’l-Vezâre, Thk. Abdullah Muhallas, Kahire 1923.
İBN ZÂFİR, Ahbâr ed-Düvel el-Munkatıa, Thk. Andre Ferre, Kahire 1972.
LEV, Yacoov, “Army, Regime And Society In Fatimid Egypt 358-487/968-1094”, International Journal of Middle East Studies, XIX/3 (Ağustos 1987), s. 337-366.
__________, State And Society in Fatimid Egypt, Leiden 1991.
MAKRÎZÎ, İttiâz el-Hunefâ biahbâri’l-Eimmeti’l-Fâtımîyyîn el-Hulefâ, C. III, Thk. Muhammed Hilmi- Muhammed Ahmed, Kahire 1996.
__________, el-Mevâiz ve’l-İtibâr bizikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr, C. II, Thk. Muhammed Zeynuhum-Medîhatü’ş-Şarkâvî, Kahire 1997.
MUHÂSENE, Muhammed Hüseyin, Târîhu Medîneti Dımaşk Hilâle’l-Hükmi’l-Fâtımî, Dımaşk 2001.
MÜNÂVÎ, Muhammed Hamdî, el-Vezâretü ve’l-Vüzerâü fi’l-Asri’l-Fâtımî, Kahire, 1970.
NÜVEYRî, Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb, C. XXVIII-XXIX, Thk. Necîb Mustafa Fevvâz-Hikmet Keşeli Fevvâz, Beyrut 2004.
SEVİM, Ali, Ünlü Selçuklu Komutanları Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur, Ankara 1990.
SIBT İBN EL-CEVZÎ, Mirât ez-Zamân fî Târîh el-Ayân, C. XVIII, Thk. Muhammed Ünes vd., Beyrut 2013.
SÜRÛR, Muhammed Cemâlüddîn, Târîhü’d-Devleti’l-Fâtımiyye, Kahire 1995.
ŞEHRİSTÂNÎ, el-Milel ve’n-Nihâl, Trk. Trc. Muharrem Tan, İstanbul 2014.
ŞEŞEN, Ramazan, “Cevher es-Sıkıllî”, DİA, C. VII, İstanbul 1993, 456-457.
YAZICI, Nesimi, İlk Türk-İslâm Devletleri Tarihi, Ankara 2013.
YAZILITAŞ, Nihat, Fâtımî Devleti’nde Türkler, Ankara 2009.
___________, Fâtımi Devleti Tarihi, İstanbul 2010.
ZEHEBÎ, Târîh el-İslâm ve Vefâyât el-Meşâhîr el-Alâm, C. VIII-IX, Thk. Beşâr Avvâd, Beyrut 2003.