İnterseks Küçüğe Uygulanan Genital Rekonstrüktif Cerrahi Müdahalenin Hukuka Uygunluğu Meselesi

“İnterseksüelite”, kadın veya erkek anatomisinden farklı özellikler taşıyan, anatomik, kromozomal ve gonadal cinsiyet arasındaki tüm doğumsal uyumsuzluk durumlarını ifade eden bir şemsiye kavramdır. Interseks küçüğe, kendi rızasını gösteremeyeceği kadar erken yaşta uygulanan genital cerrahi müdahalenin hukuku uygunluğu, uluslararası tıp hukukunun hararetli tartışma konularındandır. Tıbbi yaklaşım, küçüğün ileride sağlıklı bir cinsel kimlik geliştirebilmesi için erken cerrahiyi desteklerken, uluslararası alandaki hukuki yaklaşım, kişinin cinsel kimliğini geri dönüşü olmayacak şekilde belirleyen ve çoğunlukla salt kozmetik amaçlarla yapılan bu tür müdahaleleri küçüğün kişilik hakkının ihlâli olarak değerlendirmektedir. Öte yandan, tıbbi endikasyon bulunmasına rağmen, kültürel önyargıların etkisiyle kanuni temsilcinin klinik tanıyı kabullenmeyerek interseks küçüğün tedavisine rızasını esirgediği durumlara da rastlanmaktadır. Bu çalışmada, interseks küçüğe uygulanan tıbbi müdahalenin hukuki niteliği ve güncel tartışmalar ışığında bu tıbbi müdahaleye rızanın hukuka uygunluğu değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

İnterseks, Küçük, Kişilik hakkı, Tıbbi Müdahale, Rıza

The Question of the Legal Validity of Consent to Genital-Reconstructive Surgery on Intersex Minors

“Intersexuality” encompasses all congenital incompatibilities between ana-tomical, chromosomal and gonadal sexes, which, from binary gender system perspective, exhibit different characteristics from female or male anatomy. The legality of genital surgery performed on intersex minors at an early age without their informed consent is a highly-debated topic of international med-ical law. The physicians support early surgery for the minor to develop healthy sexual identity. However, the international legal approach considers surgical interventions that irreversibly determine the sexual identity which are mostly performed for purely cosmetic purposes as a violation of the mi-nor's personality right. In some other cases, due to cultural prejudices, the legal representative refuses to consent to the treatment despite medical indi-cation. This study evaluates the legal character and validity of consent to such medical interventions in the light of current discussions.

Keywords:

Intersex, Minor, Personality right, Medical intervention, Consent,

PDF

___

AKDEMİR, Asena/GÜRİZ, Olga/ÖRSEL, Sibel/KARAOĞLAN, Ayfer: “Erkek Pseudohermafroditizmi: Bir Olgu Sunumu”, Klinik Psikiyatri Dergisi, 2006, C. 9, S. 1, s. 49-52.
ALİKAŞİFOĞLU, Ayfer, “Ambigius Genitalya’ya Klinik Yaklaşım”, Sürekli Tıp Eğitimi Dergisi, C. 12, S. 4, 2003, s. 141-145.
ATAMER, Yeşim, “Transseksüellerin Hukuki Durumu”, http://www.lambdaistanbul.org/s/etkinlik/transseksuellerin-turk-hukukundaki-durumu/
AVISE, John, Hermaphroditism, A Primer on the Biology, Ecology, and Evolution of Dual Sexuality, Columbia University Press, 2011.
BADUR, Emel, Tıbbi Müdahaleye Rızanın Özellik Gösterdiği Haller, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2017.
CAN, Şefik, Klasik Yunan Mitolojisi, İnkılap Kitabevi, 4. Baskı, İstanbul, 1997.
DEDE, Emine, Tıp Hukukunda Çocuk Hastaların Hakları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2017.
DREGER, Alice D./ CHASE, Cherly/ SOUSA, Aron/GRUPPUSO, Philip A./FRADER, Joel, “Changing the Nomenclature/Taxonomy for Intersex: A Scientific and Clinical Rationale”, Journal of Pediatric Endocrinology and Metabolism, Vol. 18, No.18, 2005, s. 729-733.
DURAL, Mustafa/ ÖĞÜZ, Tufan, Türk Özel Hukuku, C. II, Kişiler Hukuku, 21. Bası, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2019.
EŞEL, Ertuğrul, “İnsan Cinselliğinin Biyolojik ve Evrimsel Temelleri”, Klinik Psikofarmakoloji Bülteni, C. 16, S. 4, 2006, s. 274- 288.
FORD, Kishka-Kamari, "First, Do No Harm"- The Fiction of Legal Parental Consent to Genital-Normalizing Surgery on Intersexed Infants, Yale Law&Policy Review, Vol. 19, 2001, s. 469-488.
GOLDSCHMIDT, Richard, “Intersexuality and the Endocrine Aspect of Sex”, Endocrinology, Vol. 1, Issue. 4, 1917, s. 433–456.
GÜNEY TUNALI, Işıl, Hekimin Tıbbi Müdahalede Bulunma Yükümlülüğünün Sınırları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2020.
GÜVEN, Kudret, “Cinsiyet Değişikliği ve Hukuki Sonuçları”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 1, 1997, s. 45-80.
HATEMİ, Hüseyin, Gerçek Kişiler Hukuku (Kısa Ders Kitabı), Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2005.
JOHNSON, E./ ROSOKLIJA, I./ FINLAYSON, C. et al., “Attitudes towards ‘disorders of sex development’ nomenclature among affected individuals.” Journal of Pediatric Urology, Vol. 13, May 2017, s. 608.e1-608.e8.
KAYA, Murat, “Türk Hukukunda Cinsiyet Değişikliği ve Hukukî Sonuçları”, Mecmua, Ankara, 2008, s. 53-89.
KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, Necip, Türk Hukukunda Transseksüeller Nüfus Kütüğündeki Cinsiyet Kaydının Düzeltilmesi İçin Dava Açabilir mi? (Fransız, Alman, İsviçre, İsveç Hukukları İle Mukayeseli), İstanbul, 1986.
LEE, Peter A./ HOUK, Christopher P./ AHMED, S. Faisal/ HUGHES, Ieuan A., “Consensus Statement on Management of Intersex Disorders”, International Consensus Conference on Intersex organized by the Lawson Wilkins Pediatric Endocrine Society and the European Society for Paediatric Endocrinology, Pediatrics 2006, s. e488.
ÖZBEY, Hüseyin, “Cinsel Gelişim Sorunları: Küçük Hastalar, Büyük Kararlar”, Çocuk Cerrahisi Dergisi, C. 30, Ek sayı 2, 2016, s. 141-145.
ÖZCAN BÜYÜKTANIR, Burcu G., Çocuğun Kişilik Hakkı ve Çocuğun Kişilik Hakkının Hukuka Aykırı Fiillere Karşı Korunması, Yetkin Yayınları, Ankara, 2019.
ÖZOKUTAN, Bülent H./KÜÇÜKAYDIN, Mustafa/KURTOĞLU, Selim/ OKUR, Hamit/ TURAN, Cüneyt, “Çocuklarda Ambigius Genitalyanın Cerrahi Tedavisi”, Pediatrik Cerrahi Dergisi, C. 15, 2001, s. 74-77.
ÖZTÜREL, Adnan, “Transseksüalizm ile Hermafrodizmde Yasal, Tıpsal ve Adli Tıp Problemleri (Kadınlaşan Erkekler, Erkekleşen Kadınlar, İki Cinsliler)”, AÜHFD, C. 37, S. 1-4, 1980, s. 253-292.
REIS, Elizabeth, “Divergence or Disorder?: the politics of naming intersex”, Perspectives in Biology and Medicine, Vol. 50, No. 4, Autumn 2007, s. 535-543.
SABUNCUOĞLU, Şerafettin, Album des dessins de Cerrahiye-i İlhaniye, Paris nüshası resimleri, (Neşreden) ÜNVER, Süheyl, Kenan Basımevi, İstanbul, 1939.
SAĞLAM, İpek, “Türk Medeni Kanunu Madde 40 Üzerine Bir Değerlendirme”, AÜEHFD, C. 8, S. 3-4, 2004, s. 455-469.
SAX, Leonard, “How Common is Intersex? A Response to Anne Fausto-Sterling”, The Journal of Sex Research, Vol.39, No.3, 2002, s. 174-178.
SEKMENLİ, Tamer/ÇİFTÇİ, İlhan, “Cinsiyet Gelişim Bozukluklarında Cerrahi Yaklaşım”, Pediatric Practice and Research, C.8, S.1, 2020, s. 22-27.
ŞENOCAK, Zarife, “Küçüğün Tıbbi Müdahaleye Rızası”, AÜHFD, C. 50, S. 4, 2001, s. 65-80.
TURAN BAŞARA, Gamze, “Türk Medeni Kanunu’nun 40’ıncı Maddesi Kapsamında Cinsiyet Değişikliği ve Hukuki Sonuçları”, TBB Dergisi, S. 103, 2012, s. 245-266.
TÜRKER, Hülya, İnterseks Çocuklara Yönelik Tıbbi Müdahale Sorunu Bağlamında Toplumsal Cinsiyet ve Beden, Ayrıntı Basımevi, Ankara, 2015.
van der GRACHT, Stefanie, “Setting Aside the Loom: Hermaphroditism in Ancient Medicine”, The Proceedings of the 18th Annual History of Medicine Days, March 6th and 7th, 2009 University of Calgary, Faculty of Medicine, Calgary, AB., 2009, s. 247-262.
WATSON, Alan (ed.), The Digest of Justinian, Vol.1, University of Pennsylvania Press, 1998.
WILL, Michael R./ÖZTAN, Bilge, “Hukukun Sebebiyet Verdiği Bir Acı–Transseksüellerin Hukukî Durumu-“, AHFD., C. 43, S. 1-4, s. 227-268.
YÜCEL, Özge, Ayırt Etme Gücünden Yoksun Kişiler Adına Alınan Tıbbi Kararlarda Özerklik Hakkının Korunması ve Hasta Talimatları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2018.
YÜCEL, Özge, Tıbbi Müdahalelerde Onam Hakkının Sınırı Olarak Üstün Yarar, İstanbul Hukuk Mecmuası, C. 79, S. 2, s. 441-483.
ZEVKLİLER, Aydın, “Medeni Kanun ve Cinsiyet Kargaşası”, TBBD, S.2, 1988, s. 258--285.
ZEVKLİLER, Aydın/ACABEY, M. Beşir/GÖKYAYLA, K. Emre, Medenî Hukuk, 6. Baskı, Ankara, 2000.