Mevlânâ’nın Şiirlerinde “Türk” Motifi

Mevlânâ, inanç, duygu ve düşüncelerini etkili ifade etmek için diğer şairler gibi çeşitli semboller kullanır. Mevlânâ’nın Türk topraklarında bulunması ve mahbubunun (Şems-i Tebrizî) Türk olması nedeniyle çok ilgili olduğu motiflerden birisi “Türk” kelimesi ve edebi sembolüdür. Mevlânâ’nın eserleri dikkatli bir şekilde incelenerek bu motif ve tabirin edebi kullanım alanı (sembol ve sembol içermeyen) ile şairin “Türk” aracılığıyla sunduğu yorum ve imgeler detaylandırılmıştır. Mevlânâ’nın şiirlerinde “Türk’ün en önemli edebi kullanımı Türkler ile Hindular, Tacikler, Ermeniler, Romalılar, Bulgarlar, Araplar, Kürtler ve Zanzibarlar arasında sanatsal ve manevi/anlamsal karşıtlıklar kurmaktır. Ayrıca sevgili, güzellik, işve, sağlamlık, keskinlik, yağma ve firar… gibi sembolik özellikteki kelimelerin yanında ay ve güneş gibi istiareler Türk motifiyle ifade edilir. Mevlânâ’nın dilindeki Türk halklarının çeşitliliği de dikkat edilen bir husustur. Mevlânâ Hatâyî Türkleri, Türkistan Türkleri, Tarâzî Türkleri,Türkmenistan Türkleri ve Tebriz Türklerinden bahseder. Ayrıca Mevlânâ vahdet-i vücûd/fizikötesi’nin bir arifidir. Bu nedenle tek görüşlü yaklaşımında milletlerin ve dillerin çeşitliliğinden yararlanarak sufi çoğulluğundaki birliğin en güzel ve görkemli manevi/anlamlı ifadesine dikkat çeker.

Anahtar Kelimeler:

Mevlânâ, Türk, motif, istiare, sembol

“The Turk” Motif in Rumi’s Poems

Like other poets, Rumi used various symbols to effectively express his thoughts, beliefs and feelings. Turk as a word and literary symbol is one of the motifs that Rumi had much to do with due to his presence in the land of the Turks (Eastern Rome) and the fact that his beloved teacher, (Shams Tabrizi) was also Turk. By performing a complete review of Rumi’s works, this article precisely elaborates on the scope of semantic and literary usage (symbolic and non-symbolic) of the Turk motif as well as the interpretations and images Rumi presented by referencing this motif. The most important literary use of “ the Turk motif” in Rumi’s poems was to establish artistic and spiritual/semantic contrasts between Turks and Hindus, Tajiks, Armenians, Romans, Bulgarians, Arabs, Kurds or Zanzibaris. In addition to this, Rumi also used the Turkish motif to express special symbolic features such as; the beloved, beauty and flirtation, strength and sharpness, and plunder and desertion, as well as metaphors such as the moon and the sun. The diversity of Turkic peoples in Rumi’s language is another point to which this article pays attention. Rumi wrote about the Khatai Turk, Turkestan Turk, Targhir Turk, Turkman Turk, and Tabrizi Turk. Rumi exhibited a unity of the existential and the intuitive and thus used his single- minded approach to create the most beautiful and magnificent spiritual and meaningful expression of unity in the Sufi multiplicity by taking advantage of the diversity and formal plurality of nations and languages.

Keywords:

Rumi, Turk, motif, metaphor, symbol,

PDF

___

Alston, William. Felsefe-yi Zebân. Ter. Ahmed İrânmeneş, Ahmed Rıza Celîlî. Tahran: Defter-i Neşr u Pejûheş-i Suhreverdî, 1381 hş./2002.
Âryânpûr, Minûçehr u Digerân. Ferheng-i İngilîsî be Fârsî. Tahran: Cihânrâyâne, 1385 hş./2006.
Attâr-i Nîşâbûrî, Feriduddîn. Divân-i Eş’âr. Musahhih Bedîuzzaman Furûzânfer. Tahran: İntişârât-i Nigâh, 1396 hş./2017.
Bîdil Dihlevî, Mirzâ Abdulkâdir. Divân-i Bîdil Dihlevî. Musahhih Ekber Behdervend. Tahran: İntişârât-i Nigâh, 1396 hş./2017.
Firdevsî, Ebûlkâsım. Şâhnâme. Tashîh Seyyîd Hamîd. Tahran: Çâp-i Moskova, Neşr-i Katre, 1324 hş./1945. Grousset, René. İmparâtûr-i Sahrâneverdân. Ter. Abdulhuseyn Meykede. Tahran: İntişârât-i İlmî u Ferhengî.
Haci Leyla, Sengerî, Muhammed Rıza, “Endişe-yi Nemâdhâ-yi Kur’anî der Mesnevî”. Roşdâmûziş-i Kur’an u Ma’arif-i İslâmî. Behâr, (1390 hş./2011): 80.
Hâcû-yi Kirmânî, Kemaleddîn Mahmûd b. Alî. Divân-i Hâcû-yi Kirmânî. Musahhih Ahmed Sohîlî Hânsârî. Tahran: Neşr-i Nigâh, 1394 hş./2015.
Hâfız-i Şirâzî, Şemseddîn Muhammed. Dîvân-i Hafez. Musahhih Ganî ve Gazvînî, Neşr-i Hunerver, 1398 hş./2019.
Hâkânî, Efdaleddîn. Divân-i Hâkânîn. Musahhih Seyyid Ziyâ Seccâdî. Tahran: Neşr-i Zevâr, 1338 hş./1959.
Hândmîr, Gıyasüddin. Habîbü’s-Siyer fî Ahbâri Efrâdi’l-Beşer. Tashih Celaleddîn Homayî. Tahran: Neşr-i Hayyam, 1380 hş./2001.
Hasanzâde, İsmâ’il. “Sâhtâr u Amelkerd-i Sipâh-i Gazneviyân”. Pejûheşnâme-yi Ulûm-i İnsânî. Şomare:52, Zemestân, (1385 hş./2006): 135.
Hevâsî, Ca’fer, “Nemâd u Temsîl der Mesnevî-yi Mevlânâ”. M. Tahkîkât-i Temsîlî der Zebân u Edebiyyât-i Fârsî. Behâr, (1399 hş./2020): 34.
Hoseynî, Seyyid Hasan, “Nemâd der Kelâm u Tasvîr”. M. Şi’ir. Zemistân, (1384 hş./2005): 45.
Kafesoğlu, İbrahim. Vâje-yi Turk ez Nazer-i Ma’naşinâsî. Ter. Asgar Dilberîpûr. Tahran: Faslnâme-yi Mutâla’ât-i Âsyâ-yi Merkezî u Kafkas, Neşr-i Vezâret-i Umûr-i Hâricî-yi Cumhûrî-yi İslâmî-yi İrân.
Mehrînejâd, Rogayye, Kayserî, Haşmet, “Berresî u Tahlîl-i Nemâd-i Katre u Deryâ der Gazeliyât-i Mevlânâ”.
M. ‘İrfâniyât der Edeb-i Fârsî. Zemistân, (1393 hş./ 2014): 21.
Mevlevî, Celâleddîn Muhammed. Kulliyât-i Şems-i Tebrîzî. Musahhih Bedîuzzaman Furûzânfer, Tahran: Neşr-i Nigâh, 1400 hş./2021.
Mevlevî, Celâleddîn Muhammed. Mesnevî-yi Ma’nevî. Musahhih Reynold A. Nicholson. Tahran: Neşr-i Dûstân, 1365 hş./1986.
Muhsiniyân Râd, Mehdî. İrtabâtşinâsî. Tahran: Neşr-i Surûş, 1385 hş./2006. Mu’în, Muhammed. Ferheng-i Fârsî. Tahran: Neşr-i Emîr Kebîr, 1357 hş./1978.
Nizâmî-yi Gencevî, Celâleddîn Ebû Muhammed İlyâs. Hamse-yi Nizâmî. Tahran: Neşr-i Hermes, 1399 hş./2020.
Pâdişâh, Muhammed. Ferheng-i Ânnendrâc. Musahhih Muhammed Debîrsiyâkî. Tahran: Neşr-i Hayyâm, 1336 hş./1957.
Rûdekî, Ebû Abdullah Ca’fer b. Muhammed. Divân-i Rûdekî. Musahhih Emîr Huseyn Mu’înî. Tahran: Neşr-i Tâlâye, 1397 hş./2018.
Sa’dî, Muslihiddîn. Gulistân-i Sa’dî. Musahhih Muhammed Alî Furûgî. Tahran: Neşr-i Kaknûs, 1382 hş./2003.
Sa’dî, Muslihiddîn. Kulliyât-i Divân-i Sa’dî. Musahhih Muhammed Alî Furûgî. Tahran: Neşr-i Hermes, 1400 hş./2021.
Senâyî, Mecdûd b. Âdem. Divân-i Senâî-yi Gaznevî. Musahhih Bedîuzzaman Furûzânfer, Tahran: İntişârât-i Nigâh, 1383 hş./2004.
Senâyî, Mecdûd b. Âdem. Hadîkatü’l-Hakîka. Tahran: İntişârât-i Dânişgâh-i Tahran, 1369 hş./1990.
Seyyidullah, Sadıkînejâd, Râmîn, “Nemâdhâ-yi Hayvanî Gam u Tahlîl Tesâvîrân der Endişe-yi Mevlânâ”. M. Mevlevî Pejûhî. Tâbistân, (1390 hş./2011): 11.
Tebrîzî, Muhammed b. Halef. Burhân-i Kâti‘. Tahran: Neşr-i Nîmâ, 1380 hş./2001.