19. ve 20. Yüzyıllarda Harput Bölgesinin Tekstil Sektöründeki Ticari Gelişmeleri

Harput, doğal bir geçiş alanı üzerinde yer aldığı için tarih boyunca ulaşımın yoğunluk kazandığı önemli bir kültür ve ticaret noktası olmuştur. Harput şehri, önemli ticaret yolları üzerinde bulunması nedeniyle, kervanlara konaklama ve ticaret yapmaları için hizmet sunmuştur. Harput’ta, 19. yüzyıl ve sonrası ipekböcekçiliği, kumaş dokumacılığı ve atölye tipi sanayi faaliyetleri yapılmaktaydı. O dönemde bölgenin en önemli sanayi kolu dokumacılıktır. 19. yüzyılda Fabrikatoryanlar gibi birçok Gayrimüslim tüccar, dokuma endüstrisindeki yeni üretim tekniklerini ve üretim metotlarını gözlemlemek ve geliştirmek için Harput’tan, yurt dışına gitmiştir. Harput, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında Ceharkezi, Şib, Kutnu, Sevai, Muslin, Saten, Manusa, Bezayağı ve Çitari olarak adlandırılan ipekli ve pamuklu kumaş dokumacılığında en önemli merkezlerden biri olmuştur. Dokunan ipekli ve pamuklu kumaşlar bölge halkının ihtiyaçlarını karşıladıkları gibi komşu vilayetlere ve İstanbul’a gönderilmiştir. Bu çalışmada, 19. ve 20. yüzyılda Harput’ta tekstil sektöründeki ticari gelişmelere değinilerek, o dönemde Harput bölgesinde üretilen çeşitli elbiselerin yıllara göre üretim miktarı ve nakliyatı incelenmiştir. Bunun için Harput bölgesinde tekstile yönelik gelişmeleri konu alan çeşitli kaynaklardan yararlanılarak, Harput iline ait elbiselerin nakliyatı yıllara göre hesaplanmış, kuruş para, parça sayısına bölünerek yaklaşık bir birim fiyat elde edilmiştir. Ayrıca Harput’ta o dönemde dokunan ipekli kumaşlara örnekler verilmiş, kumaş dokumacılığının ne kadar ileri düzeyde olduğu belgelenmiştir. Bununla birlikte 19. ve 20. yüzyılda Osmanlı’da dokuma üretimi ve nakliyatı yapan diğer bölgeler ile Harput bölgesinin dokuma üretim miktarı ve nakliyatı kıyaslanarak, bu bilgiler tablo ve grafikle açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Harput, Tekstil, Ticaret, Dokuma, Elbise

Commercial Developments of Textile Sector of Harput Region in 19th and 20th Centuries

Located in a natural transition area, Harput has been an important cultural and trade destination with extensive transportation facilities throughout history. Harput city offered services to caravans for accommodation and trade activities because the city was located on important trade routes. The silkworm breeding, fabric weaving, and workshop-type industrial activities were carried out in Harput in the 19th century and beyond. Weaving was the most important branch of industry of the region at that time. In the 19th century many non- Muslim merchants, such as the Fabrikatoryans, went abroad from Harput to see and develop new production techniques and methods in the weaving industry. Harput had become one of the most important centers by the late 19th and early 20th centuries in the silk and cotton textile fabrics called Caharkezi, Shib, Kutnu, Sevai, Muslin, Satin, Manusa, Bezayagi (Plain Weave) and Citari. The woven silk and cotton fabrics were sent to neighboring provinces and to Istanbul while they also met the needs of the people of the region. In this study, the commercial developments in the textile sector in Harput in the 19th and 20th centuries were mentioned and the production amount and transportation of various dresses produced in Harput region in that period were analyzed by years. For this reason, it was benefitted from various sources about the development of textiles in the Harput region, the shipment cost of the dresses in Harput city was calculated by years and the kurus money was divided by the number of pieces to obtain a unit price. In addition, the examples of silk fabrics woven in that period in Harput were presented and how advanced the fabric weaving was documented. Moreover, the amounts of weaving production and transportation of Harput region were compared with other regions that engaged in the weaving production and transportation in the Ottoman Empire in the 19th and 20th centuries and the informat ion obtained were presented in the relevant tables and graphics.

Keywords:

Harput, Textile, Trade, Weaving, Dress,

PDF

___

Aharonyan, G. H. (Editör). (1965). Hüseynik, “Hayrenik” Yayınevi, Boston, 83.
Akpınarlı, F. & Çatalkaya, Gök, E. (2016). Geleneksel Manusa Dokumalarının Teknik, Motif Analizi ve Yeniden Uyg ulanması. İdil Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 24, s: 1125-1126
http://www.idildergisi.com/makale/pdf/1467200345.pdf) Aksoy, E. (2015). Silk Worm Breeding and Historic Silk Fabrics of Harpoot Region. Malatya: İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 12, s: 67-80 (Erişim Tarihi: 05.06.2018)
Aksoy, E. (2016). Cultural Heritage and Weavings: Feminine Historic Garments In Harpoot From The Nineteen To The Twenty Centurıes. Malatya: İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 13, s: 293-303.
Aksoy, E & Oz, D. (2017). 19.-20. Yüzyılda Harput’ta İpek Böcekçiliği ve Dokumacılık. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, 20-23 Kasım, Ordu.
Başer, G. (2005). Dokuma Tekniği ve Sanatı. C.2, İzmir: PuntoYayınları, s: 344.
Çağlayan, T. (2007). İngiliz Konsolosluk Raporlarına Göre Amasya ve Çevresinde Ticaret (1840-1841). I. Amasya Araştırmaları Sempozyumu, Amasya: 7–13 Haziran 2007, s: 316, 315.
Der Matossian, B. (2007). Turcica: Revue d’Études Turques – Peuples, langues, cultures, États, 39 pp. 147-174. Develioğlu, F. (2006). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, s. 270, 328.
Dölen, E. (1992). Tekstil Tarihi: Dünyada ve Türkiye’de Tekstil Teknolojisinin ve Sanayiinin Tarihsel Gelişimi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları, s:161- 163, 375, 390,391, 424, 539, 542, 543.
Eroğlu, T. (1989). Harput Müziğinin Türk Müziği İçindeki Yeri, Ankara: Millî Folklor Dergisi, Cilt:1, Sayı: 2, s: 11.
İnalcık, H. ve Quataert, D. (1994). eds. An Economic and Social History of the Ottoman Empire: 1300-1914. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 905, 906
İnalcık, H. (2008). Türkiye Tekstil Tarihi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Türkiye İşbankası Yayınları, S: 105.
Kalustian, M. (1986). The Fabrikatorian Brothers:Textile Kings of Ottoman Turkey. Armenian Mirror Spectator. Feb.1. p. 8
Kuş, C. (2013). Osmanlı Döneminde Anadolu Ticaret Yolu Ağında Harput’un Yeri ve Önemi, Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ: Fırat Üniversitesi, 23-25 Mayıs. s: 631.
Quataert, D. (2002). Ottoman Manufacturing in the Age of the Industrial Revolution Cambridge: Cambridge University Press. Tezcan, H. (1993). Atlasların Atlası Pamuklu, Yün ve İpek Kumaş Koleksiyonu, İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları, s: 33.
Tonguç, S. E. (2017). Bir Bağ Bozumunun Ardından Harput. http://www.hurriyet.com.tr/seyahat/yazarlar/saffet-emre- tonguc/bir-bag-bozumunun ardindan-harput-40656412 (Erişim Tarihi 10.07.2018)
Yapıcı, S.(2009). Osmanlı Salnamelerinde Harput(1869-1908). Elazığ; Eleskav Yayınları.
WEB ADRESLERİ
Elazığ İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü .2016. “Harput”. http://elaziggezi.com/Places/view/55 (Erişim Tarihi 10.07.2018)
Taşcıyan, V. 2012. “Harput-Zanaatlar”. https://www.houshamadyan.org/tur/haritalar/mamuret-uel-aziz-vilayeti/harput- ovasi/ekonomi/zanaatlar.html (Erişim Tarihi 10.07.2018)
Gazlı Bez (2017, 26 Aralık ). Wikipedia, The Free Encyclopedia içinde. https://tr.wikipedia.org/wiki/Gazlı_bez (Erişim Tarihi 10.07.2018)
GÖRSEL LİSTESİ
Görsel 1. Hüseynik’te bir kumaş fabrikası (Aharonyan, 1965: 83).
Görsel 2. Mezire’de ipek ve kumaş fabrikası sahibi Fabrikatoryan kardeşler (Hayg, 1959:654)
Görsel 3. Hosrof Kürkçüyan. H arput’ta ipek fabrikası sahibi (Hayg, 1959:654).
Görsel 4. 19. yüzyılda Harput (Elazığ İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2016). (http://elaziggezi.com/Places/view/55)
Görsel 5. Bir Bağ Bozumunun Ardından Harput. (Tonguç, 2017).
Görsel 6. Harput’ta dokunmuş ipekli bluz. Bezayağı Dokuma. (Fotoğraf: Elif Aksoy,2015). E. Aksoy’a ait (Aksoy, 2016: 298)
Görse 7. Görsel 6’dan detay ve Zeminin mikroskobik görüntüsü
Görsel 8. Harput’ta dokunmuş ipekli saten bohça (Fotoğraf: Elif Aksoy, 2015). E. Aksoy’a ait (Aksoy, 2015: 72)
Görsel 9. Görsel 8’den detay. Zemin ve motif örgüsünün mikroskobik görüntüsü
Görsel 10. Envanter No: 66/F-3-2.Elbise. Saten Dokuma. (Fotoğraf: Elif Aksoy, 2014). Elazığ Arkeoloji ve Etnografya Müzesi.(Aksoy, 2016: 299)
Görsel 11. Görsel 10’dan detay