Hasankeyf, İmam Abdullah Zaviyesi Taşıma ve Koruma Uygulamaları

Hasankeyf ilçesinde, Ilısu Barajı ve HES Projesi rezervuar alanında, baraj gölü suları altında kalma riski olan İmam Abdullah Zaviyesi’nin ve çevresindeki mezarlık alanı gibi yöre halkı tarafından saygı gören ziyaret yerlerinin de [Hz. Abdullah Yukanna, Şeyh Sevinç, Şeyh Ali, Şeyh Sultan, Haydar Baba’ya ait bakiyelerin (ölüye ait kalıntıların)] korunması ve kurtarılmasına için yeni bir alana taşınmasına yönelik uygulamalar bu çalışmada ele alınmaktadır. İmam Abdullah Zaviyesi yapısal bütünlüğünü büyük ölçüde korumaktadır. Yapı malzemesi ve yapım teknolojisi ile yapının ve kalıntılarının sökülmesi, taşınması ve yeniden kurulması sırasında oluşacak riskleri de göz önüne alan taşıma yöntemleri değerlendirilmiştir. Yapı grubunu oluşturan ana mekânlar olan türbe, minare ve giriş yapıları adı verilen zaviye mekânlarının bütüncül taşınması, türbenin ve minarenin arasında kalan, üst örtüsü yok olmuş mekânın duvarlarının bloklara ayırarak taşıma yöntemi ile taşınması, mezar, döşeme vb. unsurlarının numaralandırılarak taşınması ve yeni yerinde bu unsurlarının bütünlenmesi, koruma-onarım uygulamalarının yapılması, diğer önemli ziyaret yerlerini oluşturan mezarlardaki bakiyelerin, İmam Abdullah Zaviyesi için tasarlanan tepenin eteklerine yapılan baldeken türbelere defnedilmesi ve tescilli mevcut mezar ve türbelerin su altında korunmasına yönelik uygulamaların yapılması planlanmıştır. İmam Abdullah Zaviyesi’nin, Hasankeyf Yeniden Yerleşim Alanında Kültürel Yarımadada yer alan Arkeopark’a taşınması ve çevresinde tasarlanan baldeken türbelere diğer mezarların taşınarak somut ve somut olmayan kültürel miras değerlerinin korunması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Kültürel Miras, Hasankeyf, Yerinde Koruma, Kurtarma (Taşıma), Strüktürel Bütüncül Taşıma

Relocation and Conservation Applications for the Imam Abdullah Zawiya in Hasankeyf

The implementations aimed at relocation to a new area for the conservation and salvage of Imam Abdullah Zawiya and its surrounding cemeteries such as the remains of His Holiness Abdullah Yukanna, Şeyh Sevinç, Şeyh Ali, Şeyh Sultan, and Haydar Baba located in Hasankeyf which are endangered by the water of the Ilısu Dam and Hydroelectrical Power Plant Project are presented in this study. Imam Abdullah Zawiya mostly retains its architectural integrity. Stones, bricks, mortar, plaster and stucco were used for the construction of the structure. The transportation methods were evaluated in order to remove the risks that may appear during dismantling, transportation and re-construction while also considering the construction materials and the construction technologies. The following were planned: the holistic relocation of the zawiya spaces that are called the türbe, minaret and entrance structures and which comprise the main spaces of the building group; using the relocation by separating into unit building elements, relocation for the method, relocation of the walls of the space whose cover coat between the türbe and minaret had been destroyed; numbering and relocation of the elements such as burials, tiles, etc. and integration, conservation, renovation of these elements in their new locations, re-burial of the remains that are located in other important pilgrimage locations to the baldachin türbes that were to be constructed on the foothills of the hill that is formed for the Imam Abdullah Zawiya; and carrying out the underwater conservation applications with regard to the currently registered burials and türbes. The Imam Abdullah Zawiya was relocated 2400 m away and 62 m above by preserving its authentic values in a topography similar to its original location and geographical orientation. The burials of the Hasankeyf locals’ relatives located in the zawiya site were relocated as per their requests to the cemetery area that was built near the new zawiya location. The Imam Abdullah Zawiya and other five pilgrimage locations in the district of Hasankeyf that are revered by the local community, were relocated to the newly built baldachin türbes; and this relocation was carried out with care while preserving the cultural values by sustaining the traditional visits to the site, maintaining the cultural continuity, and preserving the spirit of the area. The works oriented at the conservation of the cultural heritage at Hasankeyf by relocation were designed by taking each structure’s structural condition into consideration as a result of the years of study conducted by national and international professionals, our scientists, and the experts of the relevant institutions. As a result of the information exchange with the international professionals, we have managed to contribute to our country’s experience in the said technology and to the development of the project. The works oriented at preserving the Imam Abdullah Zawiya against the risk of destruction due to the water threat by relocation were aimed to be conducted according to the conservation ethics and principles. We aim to preserve the tangible and intangible cultural heritage by relocating the Imam Abdullah Zawiya to the Archeopark in the New Settlement Cultural Peninsula and relocating the other tombs to the newly designed baldachin türbes.

Keywords:

Cultural Heritage, Hasankeyf, Conservation in Place, Salvage (Relocated), Structural Holistic Relocation,

PDF

___

Akgönül S. & Eliüşük M. (2016). Hasankeyf İmam Abdullah Zaviyesi Konservasyon ve Restorasyon Çalışmaları, Batman Üniversitesi, Yaşam Bilimleri Dergisi, Cilt 6 Sayı 2/1, 193-227.
Ashurst, J. (2007). Conservation Of Ruins, UK: Butterworth-Heinemann is an imprint of Elsevier Ltd.
Arık, M. O. (2003). Hasankeyf, Üç Dünyanın Buluştuğu Kent. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları, Kültür Yayınları Ltd., Şti.
Arısoy, Y., Hamamcıoğlu M., Nuhoğlu ve A., Erturan, Y.P., (2011). Protection Of Archaeological Remains In Yortanlı Dam Lake, 6 TH Internatıonal Conference On Dam Engıneerıng, 15- 17 February 2011, Lisbon, 153-166.
Kozbe, G. (Ed.). (2017). Batman İli Kültür Envanteri. Batman: Batman İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
Cumhur Alp İnşaat, (2018), İmam Abdullah Zaviyesi Kaldırma ve Taşıma Revize Projeleri, Ankara: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi.
Demirtaş, Nuran, (2016a), Hasankeyf’te Bulunan Anıt Eserlerin Taşıma ve Koruma Proje Yapımı İmam Abdullah Zaviyesi’nin Bütüncül Taşınmasına Yönelik Strüktürel Taşıma Projesi Raporu, Hasankeyf’te Bulunan Anıtların Taşıma ve Koruma Proje Yapımı İşi, Ankara: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi.
Demirtaş, Nuran, (2016b), Taşınacak Anıt Eserlerin Arkeopark Konsepti İçerisinde Konumlanarak Sergilenmesine Yönelik Proje Raporu, Hasankeyf’te Bulunan Anıtların Taşıma ve Koruma Proje Yapımı İşi, Ankara: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi, Ankara.
Demirtaş, Nuran, (2016c), İmam Abdullah Zaviyesi Taşıma Öncesi, Taşıma Sonrası ve Yerinde Koruma Müdahale Projesi Raporu, Hasankeyf’te Bulunan Anıtların Taşıma ve Koruma Proje Yapımı İşi, Ankara: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi.
Demirtaş, Nuran, (2016d), İmam Abdullah Zaviyesi Sergileme Sunum (Restorasyon) Projesi, Hasankeyf’te Bulunan Anıtların Taşıma ve Koruma Proje Yapımı İşi, Ankara: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi.
Demirtaş, Nuran, (2016e), Hasankeyf’te Bulunan Anıt Eserlerin Taşıma ve Koruma Proje Yapımı İşi, Ankara: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi.
Demirtaş, Nuran, (2016f), Baldeken Türbeler Proje Raporu, Hasankeyf’te Bulunan Anıtların Taşıma ve Koruma Proje Yapımı İşi, Ankara: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi.
Eskici B. Ve Şener, Y.Ş., (2016), Hasankeyf İmam Abdullah Türbesi ve Zaviyesi’nin Taşınması, Yerinde Kalacak Kalıntıların Korunması ve Taşınan Kısımların Yeni Yerinde Sergilenmesine Yönelik Rapor, Ankara: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi.
Ilısu Dam And Hepp Project Cultural Heritage Action Plan, (2009), Hasankeyf General Concept Plan, Ankara: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi.
Hamamcıoğlu M., Arısoy, Y., Nuhoğlu A. ve Erturan, Y.P., (2013), Protection of Archaeological Remains in the Yortanli Dam Reservoir in Turkey, International Journal Of Architectural Heritage,7,653-672.
Historic England, (2016), Preserving Archaeological Remains, Preserving Archaeological Remains, England:HistoricEngland.org.uk/advice/technical-advice/archaeological-science/preservation-in-situ/.
Kılcı, A., (1987), Hasankeyf Vakıf Eserleri, V.Vakıf Haftası, Restorasyon ve Vakıfların Ekonomik ve Sosyal Etkileri Semineri, 7-12 Aralık 1987, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 159-188.
Kuban, D. (2000). Tarihi Çevre Korumanın Mimarlık Boyutu, Kuram ve Uygulama. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
Mıynat, A., (2008), Bir Ortaçağ Kenti: Hasankeyf, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir
Mıynat, A., (2009), Batılı Seyyahların Gözüyle Hasankeyf, I.Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi Ve Kültürü Sempozyumu, 15-17 Nisan 2008, Batman, Esen Ofset Matbaacılık San. ve Tic. A.Ş., İstanbul, s.181-198.
Nuzhetu’n Nâzır ve Rahetu’l Hâtır (Hısn Keyfâ Vekâyinâmesi), Viyana Ktp., Mxs 355.
Türer, A., (2016),Türbe ve Külliye Kalıntılarının Korunması Değerlendirme Raporu, Er-Bu İnşaat, Zeynel Bey Taşıma ve Koruma Yapımı İşi, Ankara: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ve Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivi.
Uluçam, A., (2009), Hasankeyf’in Mimarlık Tarihi, İstanbul: I.Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, 15-17 Nisan 2008, 423-456.
URL-1: http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0756646001536913861.pdf (E.T.: 11.04.2021)
URL-2: https://batman.ktb.gov.tr/TR-56624/imam-abdullah-zaviyesi.html (E.T.: 11.04.2021)
Yılmaz, M., Eskici, B., Eliüşük, M., Akgönül, S. ve Şener, Y.S. (2019), Hasankeyf Mardinike Külliyesi Kalıntılarının Sağlamlaştırılması ve Su Altında Korunmasına Yönelik Uygulama Çalışmaları. MASROP E-Dergi, 13 (1), 30-51.
Zengin, B. (1994). Kaybolmakta Olan Şehir, Hasankeyf. Ankara: Tarihi ve Tarihi Eserleri.