Daire Simgesi Ve Kutsal Bağlantıları Üzerine: Manevi Temelde Aşkın Bir Üretim

Kutsal kavramı dini, sanatsal ve felsefi çerçeve içerisinde, hem doğrudan hem de yorumbilimsel olarak, oldukça farklı tanımlamalarla ifade edilmektedir. En genel tanımıyla kutsal; tapınılacak derecede önemsenen, üstüne titrenen, bozulmaması ve dokunulmaması gereken, dini bir saygı uyandıran Tanrısal-İlahi-Aşkın niteliğe denmektedir. Kutsallık veya kutsiyet atfetme genellikle insanı aşan, sonsuz, mutlak, değişmez olana, dolayısıyla aşkın olana (Yaratıcı-Tanrı) kesin bir bağlılıkla karşımıza çıkmaktadır. İnsan nesli, kavramaya çalıştığı aşkın niteliği, kutsalın tezahür araçlarından olan sanat ve semboller yoluyla yeryüzünde yansıtma çabasına girişmiştir. Konumuz çerçevesinde daire ve kutsal bağlantıları; kozmolojik, felsefi, sembolik, sanatsal, mitolojik ve mimari boyutlarıyla ele alınmıştır. Anlam noktasında insan zihninde bu iki unsurun, bağlantılı olarak gelişim gösterdiği, incelenen örnekler ve simgeler aracılığı ile anlaşılmaktadır. Eski çağlardan bu yana sürekli tekrarlanan, en eski işaretlerden birisi olan daire simgesi, kutsalın yeryüzündeki ilk yansıma ve temsillerinden birisidir. Bu çalışmada kutsal kavramı ve daire simgesi, bazı soyut ve somut örneklerle incelenerek, iki kavram arasındaki anlam bağlantısı sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Kutsal, Daire, Anlam, Tanrısal, Simge.

On the Circle Symbol and the Sacred Connections: A Divine Production on a Spiritual Basis

The concept of sacred corresponds to the words “sacrum-sacer” in Latin, “hagios” in Greek, “kedusah” in Hebrew and “sacred, holy, divine” in English. It is a very difficult concept to describe or explain scientifically because it is included in the subject of sacred belief and emotion. Just as eternity and God himself are not fully explained; sacred also settles at a point that cannot be defined in the category of belief and whose transcendence is believed. In our opinion, sacred is that the believer comes into contact with the divine in an invisible (spiritual) dimension through image or emotion and the transcendent is perceived directly and instinctively. The sacred can be both knowable and unknowable according to one’s life and belief experience. The transcendence that man wants to contact can be the sacred itself and the contact made with the transcendent can also be called sacred. While this situation, which happens personally, is called a miracle in some beliefs or religions, in fact, even just praying can be shown as an example of the contact between the sacred and the human. In this context, whatever means, this intuitive contact with the transcendent causes objects, places, symbols and even time to be remembered as sacred. The attribution of sacred or holiness is often confronted with a strict devotion to the transcendent, eternal, absolute, unchangeable and hence the divine (Creator-God). The human race has attempted to reflect the divine quality that it is trying to grasp on the earth through arts and symbols, which are the means of manifestation of the sacred. Within the framework of our subject; circle and sacred connections have been handled with its cosmological, philosophical, symbolic, artistic, mythological and architectural dimensions. In terms of meaning, it is understood through the analyzed examples and symbols that these two elements develop in connection with the human mind. The circle symbol, which has been repeated since ancient times and which is one of the oldest signs, is one of the first reflections and representations of the sacred on earth. The reduction of the abstract divine quality to the concrete through symbolism can be explained as a natural reflex of the human mind for ease of comprehension. The perception of the circle, especially in primitive man, mostly comes across with celestial connections. The circle symbol must have been initially produced from celestial forms such as the Moon and the Sun, which is regarded as sacred in meaning. Considering the sky itself sacred, the person used the circle symbol as a sacred symbol in this context. Man, who can think and dream as much as what he sees and experiences, transforms the sacred image into a circular symbol at this point and reduces it to concrete. The circle symbol, as a divine human production on a spiritual basis, it is the representation of the sacred on earth. In this study, the concept of sacred and circle symbol was examined with some abstract and concrete examples and the connection of meaning between the two concepts was questioned.

Keywords:

Sacred, Circle, Mean, Divine, Symbol.,

PDF

___

Akın, G. (1990). Asya Merkezi Mekan Geleneği.Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
Akurgal, E. (2008). Anadolu Kültür Tarihi.Ankara: Phoenix Yay.
Aslan, Y. veDuran, R. (2020), Türk Sanatında Tengri-Tanrı Damgası,Ulakbilge Dergisi, 8 (54), 1378-1398, Ankara.
Arslan, M. (2005), Türk Destanlarında Evren Tasarımı, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, 65-74, İzmir.
Bengisu, E. (2020). Geçmişten Günümüze İnanç Kavramının Dini Yapılar Üzerinden İrdelenmesi: Göbeklitepe Örneği.(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Maltepe Üniversitesi / İç Mimarlık Ana Bilim Dalı, İstanbul.
Bilgin, A. (2005),Gök Tanrısı Terimi Üzerine, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2 (4), 189-197.
Bozkurt, N. (2002). Kubbetü’s Sahre.T.D.V. İslam Ansiklopedisi, (C. 26, 304-308)Ankara: Diyanet Vakfı Yay.
Burckhardt, T. (2016). Doğu’da ve Batı’da Kutsal Sanat. (T. Uluç Çev.),İstanbul: İnsan Yay.
Cündioğlu, D. (2007). Daire’ye Dair.İstanbul: Kapı Yay.
Çaycı, A. (2017). İslam Mimarisinde Anlam ve Sembol.Konya: Palet Yay.
Çevik, M. (2007), Kutsal’ın Anlam Alanı, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13. Erişim: https://drmustafacevik.blogspot.com/2012/10/kutsalin-anlam-alani.html Erişim Tarihi: 18.01.2021.
Çoruhlu, Y. (2016). Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar. İstanbul: Ötüken Yay.
Daş, E. (2018). Mezar Taşlarında Svastika ve Çarkıfelek Sembollerinin Kökeni ve Anlamı, I. Uluslararası Türk-İslam Mezar Taşları Kongresi (19-21 Ekim), Aydın, 199-206.
Demirci, K. (2002). Kutsiyet. T.D.V. İslam Ansiklopedisi (C. 22, 495-496) Ankara: Diyanet Vakfı Yay.
Duran, R. (Ed.).(2016). Mitoloji ve Din. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yay.
Duran, R. (2017). Motiflere Dönüşmüş Türk Damgaları - Geometrik Motiflere Farklı Bir Bakış, 21. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (25-27 Ekim 2017), Antalya.
Duran, R. ve Aslan, Y. (2019), Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Motifleşen Türk Damgaları, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 10, 107-126, Konya.(Bu çalışma Uluslararası Selçuklu Tarihi ve Tarihçiliğinin Temel Meseleleri Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulmuştur. 4-6 Nisan 2019).
Durkheim, E. (2019). Dini Hayatın İlk Biçimleri.(Y. Aktay, K. Çapık, Çev.). İstanbul: Ataç Yay.
Eczacıbaşı, Ş. (1997). Güneş Kursu.Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi(C. 2, 729-730) İstanbul: Yem Yay.
Eliade, M. (1992). İmgeler Simgeler.(M. Ali Kılıçbay, Çev.). Ankara: Gece Yay.
Eliade, M. (2003a). Dinsel İnançlar ve Düşüceler Tarihi 1.(A. Berktay, Çev.).İstanbul: Kabalcı Yay.
Eliade, M. (2003b). Dinsel İnançlar ve Düşüceler Tarihi 3.(A. Berktay, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yay.
Eliade, M. (2019). Kutsal ve Kutsal-dışı: Dinin Doğası (Le Sacre et Le Profane).(A. Berktay, Çev.). İstanbul: Alfa Yay.
Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş.İstanbul: Kabalcı Yay.
Okuryazarim. Kubbet-üs Sahra. https://okuryazarim.com/kubbet-us-sahra/ [E.T.: 26.02.2021]
Onat, Ş.C. (2013). Mandalanın Çağdaş İzdüşümler.(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yeditepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Otto, R. (2014). Kutsal’a Dair.(S. Ghaffari, Çev.), İstanbul: Altıkırkbeş Yay.
Oxford Languages. https://languages.oup.com/google-dictionary-tr/ [E.T.: 27.01.2021.]
Ögel, S. (1994). Anadolu’nun Selçuklu Çehresi.İstanbul: Akbank Yay.
Öz Çelikbaş, E.(2018),Türk Sanatında Mistik Bağlamda Geometrik Sembolizme Genel Bakış, Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi,1 (1), 55-66.
Göğebakan, Y. (2017). Hale Biçiminin Kaynağı Ve Erken Dönem Hıristiyan Resim Sanatında Kullanımı, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi , Sayı: 38, s. 21-36.
Guenon, R. (2001).Yatay ve Dikey Boyutların Sembolizmi.(F. Topaçoğlu, Çev.), İstanbul: İnsan Yay.
Harari, Y. N. (2015).Hayvanlardan Tanrılara Sapiens.İstanbul: Kolektif Kitap Yay.
İnsapedia. https://insapedia.com/buyuk-aciklikli-tarihi-yapilar/ [E.T.: 26.02.2021]
Jung, C.G. (2009). İnsan ve Sembolleri. (A. Nahit Babaoğlu Çev.). İstanbul: Kabalcı Yay.
Karamağaralı, B. (1993), İçiçe Daire Motiflerinin Mahiyeti Hakkında, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar: Güner İnal’a Armağan, 249-270, Ankara.
Kasımoğlu, T. https://www.flickr.com/search/?text=selimiye%20mosque [E.T.: 27.02.2021]
Kaya, A. (2018). Bağdat’ın Pek Bilinmeyen Kuruluş Hikayesi. https://www.tech-worm.com/bagdatin-pek-bilinmeyen-kurulus-hikayesi/ [E.T.: 27.02.2021.]
Kaya, M. (2009). Sudûr.T.D.V. İslam Ansiklopedisi(C.37,467-468) İstanbul: Diyanet Vakfı Yay.
Kılıç, M. E. (1999). İbnü’l-Arabî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C.20, s. 493-516). içinde İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnul-arabi-muhyiddin#1
Kuban,D. (2007). Osmanlı Mimarisi, İstanbul: Yem Yay.
Mealtur. Muallak Taşı (Hacer-i Muallak) Nedir? https://www.mealtur.com/blog/muallak-tasi-nedir-nerededir/ [E.T.: 26.02.2021]
Mülayim, S. (2002). Kubbe.T.D.V. İslam Ansiklopedisi(C. 26, 300-303) Ankara: Diyanet Vakfı Yay.
Paklacı, B. (2020),Kozmolojik Tasavvurun Sanata Yansıması Olarak Türk Mimarisinde Baldaken Kullanımı ve Kubbe Gelişimi, Sanat ve Tasarım Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 37-52.
Pinimg. https://i.pinimg.com/originals/f8/be/43/f8be43db14034d14032a0d14b9bc0c3f.jpg [E.T.: 25.02.2021]
Raut, A. (2019). Stonehenge: Geologists Finally Debunk Old Research on the Origins of the 5,000 year old Monument a Recently Published Study Has Revealed the Origins of the Stones. https://www.architecturaldigest.in/content/stonehenge-geologists-discover-origin-5000-year-old-monument/ [E.T.: 21.02.2021.)
Schmidt, K. (2011),Göbekli Tepe Kazısı 2010 Yılı Raporu, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı (23-28 Mayıs), Malatya.
Schuon, F. (2016). Bir Merkeze Sahip Olmak. (T. Uluç, Çev.),İstanbul: İnsan Yay.
Somuncuoğlu, S. (2008). Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler. İstanbul: İlke Basın Yayım.
Somuncuoğlu, S. (2011). Saymalıtaş: Gökyüzü Atları, İstanbul: İlke Basın Yayım.
Şaman Doğan, N. ve Yazar, T. (2013). Anadolu Selçuklu ve Beylikleri Dönemi Mimari Süslemesinde Küre, Küre ve Koni Kesiti/Kabara, Rozet, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 19, 221-244.
Tarihiolay. https://tarihiolay.com/mitoloji/misir-mitolojisi/gunes-tanrisi-ra/ [E.T.: 25.02.2021]
Taşdelen, A. (2020). Konya Türk Devri Yapılarında Bulunan Gülbezekler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü,Konya.
TDK. Türk Dil Kurumu Güncel Sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/ [E.T.: 18.01.2021.]
Tokyürek, H. (2018),Eski Uygur Metinlerinde Fizyoloji ve Mandala, Dil Araştırmaları, 12 (22), 27-46.
Tuğrul, S. (2010). Ebedi Kutsal Ezeli Kurban: Çok Tanrılıktan Tek Tanrılığa Kutsal ve Kurbanlık Mekanizmaları. İstanbul: İletişim Yay.
Turani, A. (1992). Dünya Sanat Tarihi,İstanbul: Remzi Kitabevi.
Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Ra, https://tr.wikipedia.org/wiki/Ra [E.T.: 25.02.2021]
Yılmaz, F. (2016). Hatti Güneş Kurslarının Biçimsel Olarak İncelenmesi ve Çağdaş Seramik Formlarına Yansımaları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi / Güzel Sanatlar Enstitüsü, İzmir.
Yılmaz, M. (2017),İnanç, Mimarlık ve Algı Üzerine Mülahazalar. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18 (2), 67-92.
Yılmaz, M. (2020). Babasız Doğma Fenomeni: Kutsal ve Sanat İlişkisine Yönelik Bir Yorumlama.Konya: Literatürk Academia Yay.