NAHİV İLMİNDE KIYASA YÖNELTİLEN BAZI İTİRAZLAR

Arap dilcileri, dil kurallarının tespit ve tahlil süreçlerinde başta istikrâ, semâ‘ ve kıyâs olmak üzere çeşitli yöntemlere başvurmuşlardır. İlk dönem dilcilerinin kullandıkları bu yöntemler daha sonra gelen kimi dilciler tarafından eleştiri konusu olmuştur. Her biri kendi içinde eleştirilebilecek ve itiraz edilebilecek noktaları taşımakla birlikte bu itiraz ve eleştiriler daha çok kıyâs yöntemine yöneltilmiştir. Dilcilerin kıyâsa itiraz ettikleri ifade edildiğinde kıyâsa bir yöntem olarak karşı çıktıklarını vurgulamakla birlikte bu yöntemin nahiv ilminde kullanılmasına karşı çıktıklarının belirtilmesi yerinde olacaktır. Bu çalışmada dilcilerin kıyâs dışında kural tespit sürecinde başvurdukları yöntem ve delillerden kısaca söz edilecektir. Ancak daha çok nahiv ilminde kıyâsın bir yöntem olarak kullanılmasına karşı çıkış gerekçeleri ve bu itirazlara verilen cevaplar söz konusu edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Nahiv, Nahiv Usûlü, Kıyâs

Some Objections Directed Against the “Qiyâs” in the Nahw

Arab linguists apply to distinctive methods in the process of determination and analysis of language rules mainly such as istiqrâ, semâ’ and qiyâs. These methods, which have been preferred by the first linguists, have been criticized by the later ones. Although these critiques have some points criticizable and opposable, they are principally directed towards the method of qiyâs. It is significant to stress that while the linguists are against qiyâs as a method in general, they also oppose to the practice of this method in the science of nahw. This study basically focuses on the grounds of opposition to the practice of qiyâs as a method in the science of nahw and on the answers to these objections. Moreover, the study aims to provide a brief exposition of the methods and proofs which have been applied by the linguists in the process of the determination of the rules besides qiyâs.

Keywords:

Nahw, Usûlu’n-nahw, Qiyâs,

PDF

___

Abdulaziz, Muhammed Hasan, el-Kıyâs fi’l-lugati’l-Arabiyye, Kahire: Dâru’l-fikr el-
ArabÉ, 1995.
AfgânÉ, SaÉd, Fî usúli’n-nahv, Dımaşk: MüdÉriyyetu’l-kutub ve’l-matbúâti’l-câmiıyye,
1994.
Avn, Hasan, el-Lugatu ve'n-nahv, İskenderiye: Matbaatu royâl, 1952.
Beşer, Kemâl, el-Lugatu’l-Arabiyye beyne’l-vehm ve súi’l-fehm, Kahire: Dâru garÉb, 1999.
Bingöl, Abdülkuddüs, “İstikrâ”, DİA, XXIII, İstanbul: 2001.
el-CumahÉ, Muhammed b. Sellâm, Tabakâtu fuhúli’ş-şuarâ (thk. Mahmud Muhammed
Şakir), Kahire: Matbaatu’l-medeni, tsz..
Çıkar, Mehmet Şirin, Kıyâs Bir ahiv súl İlmi KaynaÂı, Van: Ahenk Yayınları, 2007.
Ebú’l-Mekârim, Ali, súlü’t-tefkîri’n-nahvî, Kahire: Dâru ğarÉb, 2007.
EmÉn, Ahmed, “Medresetuȇl-kıyâs fiȇl-luga”, el-Mecma' el-ılmî el-Irâkî, sy. 1, Irak: 1950.
ȏȏȏȏȏȏȏȏ, Duha’l-İslâm, Kahire: Mektebetu’l-üsra, 2003.
GazzâlÉ, Ebú Hâmid Muhammed, Mi’yâru’l-ilm (thk. Süleyman Dünya), Mısır:
Dâru’l-maârif, 1961.
el-HamevÉ, ŞihâbuddÉn Ebú Abdullah Yâkut b. Abdullah, Muȁcemu’l-udebâ İrşâdu’l-
erîb ilâ maȁrifeti’l-edîb (thk. İhsân Abbâs), Beyrut: Daru’l-garbi’l-İslâmÉ, 1993.
Hasan, Abbas, “SarÉhu’r-ra’y fÉ’n-nahvi’l-ArabÉ: Dâuhú ve devâuhú”, Mecelletu risâle-
ti’l-İslâm, sy. 39, Kahire: tsz.
HasânÉn, Afâf, Fî edilleti’n-nahv, Kahire: Mektebetu’l-akademiyye, 1996.
Hassân, Temmâm, el-súl, Kahire: lemu’l-kütüb, 2000.
ȏȏȏȏȏȏȏȏ, Menâhicu’l-bahsi fî’l-luga, Kahire: Mektebetu’l-Angelo el-Mısriyye 1990.
HulvânÉ, Muhammed Hayrǰ súlü’n-nahvi’l-Arabî, Rabat: en-Nâşir el-AtlasÉ, 1983.
Hüseyin, Muhammed el-Hıdır, Dirâsâtu’n fî’l-Arabiyye ve târîhıhâ, Dımaşk: el-
Mektebu’l-İslâmÉ, Mektebetu Dari’l-feth, 1960.
ȏȏȏȏȏȏȏȏ, el-Kıyâs fî’l-lugati’l-Arabiyyeti, Kahire: el-Mektebetu’s-selefiyye, 1353.
İbn CinnÉ, Ebu’l-Feth Osman, el-Hasâis (thk. Muhammed Ali Neccâr), Kahire: Mekte-
betu’l-ilmiyye, 1952.
ȏȏȏȏȏȏȏȏ, el-Munsif şerhu kitâbi’t-Tasrîf (thk. Abdullah Emin İbrahim Mustafa), Kahi-
re: İdâratü’l-hayâti’t-türâsi’l-kadÉme, 1954.
İbn Hişâm, Ebú Muhammed Abdullah CemâlüddÉn, MuÂni’l-lebîb an kutubi’l-eârib
(thk. Abdüllatif Muhammed el-HatÉb), Kuveyt: Silsiletu’t-turâsiyye, 2000.
İbn Madâ, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Abdirrahmân b. Muhammed, er-Red ale’n-nuhât
(thk. Şevki Dayf), Dâru’l-maârif, tsz.
İbn Manzúr, Ebu’l-Fadl CemâlüddÉn Muhammed b. Mukerrem, Lisânu’l-Arab, Bey-
rut: Dâru sâdir, 1300.
İbnü’l-EnbârÉ, Ebu’l-Berekât Abdurrahman, el-İnsâf fî mesâili’l-hılâf beyne’l-Basriyyîn
ve’l-Kúfiyyîn, Kahire: Mektebetu’l-HancÉ, 2002.
ȏȏȏȏȏȏȏȏ, Lumau’l-edille fî usúli’n-nahv (thk. SaÉd el-AfgânÉ), Dımaşk: Matbaatu’l-
câmiati’s-Súriye, 1957.
Cd, Muhammed, súlu’n-nahvi’l-Arabî fî nazari’n-nuhât ve ra’yi İbn Madâ ve dav’i ılmi’l-
lugati’l-hadîs, Kahire: lemu’l-kütüb, 1989.
KıftÉ, CemâlüddÉn Ali b. Yusuf, İnbâhu’r-ruvât alâ enbâhi’n-nuhât (thk. Muhammed
Ebú’l-Fazl İbrahim), Kahire: Dâru’l-fikr el-arabÉ, Beyrut: Müessesetu’l-
kütübi’s-sekâfiyye, 1986.
MahzúmÉ, MehdÉ, Fî’n-nahvi’l-Arabî nakd ve tevcîh, Beyrut: Dâru’r-râidi’l-ArabÉ, 1986.
el-MeşhedânÉ, Mahmud Habib Şilâl/Şelâl, “en-Nahvu’l-ArabÉ muhâvelâtu teysÉrihÉ
ve tarâiki tedrÉsihÉ”, Mecelletu kulliyyeti’l-ulúmi’l-islâmiyye, Bağdat: Câmiatu
Bağdat, 2011.
Mekrem, Abdulâl Sâlim Ali, “en-Nahvu’l-ArabÉ ve’t-tecdÉd”, el-Beyân, sy. 50, Kuveyt,
1970.
el-Milh, Hasan HamÉs, et-Tefkîru’l-ılmî fî’n-nahvi’l-Arabî, Ammân: Dâru’ş-şurúk, 2002.
Nahle, Mahmud Ahmed, súlu’n-nahvi’l-Arabî, Beyrut: Dâru’l-ulúmi’l-arabiyye,
1987.
Ömer, Ahmed Muhtar, el-Bahsu’l-lugavî ınde’l-Arab, Kahire: lemu’l-kütüb, 1988.
RâcihÉ, Abduh, el-Lehecâtu’l-arabiyye fi’l-kırââti’l-Kur’âniyye, İskenderiye: Dâru’l-
ma’rifeti’l-câmiıyye, 1996.
ȏȏȏȏȏȏȏȏ, en-Nahvu’l-arabî ve’d-dersu’l-hadîs: bahsun fi’l-menhec, Beyrut: Dâru’n-
nahdati’l-arabiyye, 1979.
RummânÉ, Ebú’l-Hasen Ali b. İsa b. Ali, “el-Hudúd fi’n-nahvi li Ali b. İsa er-
RummânÉ”, el-Mevrid (thk. Betül Kasım Nasır), sy. 1, Irak: 1995.
SaÉd, Abdulvâris Mebrúk, Fî ıslâhı’n-nahvi’l-Arabî, Kuvet: Daru’l-kalem, 1985.
es-Saȁrân, Muhammed, Ilmu’l-luga, Beyrut: Dâru’n-nahdati’l-arabiyye, tsz.
es-SâmerrâÉ, İbrahim, en-Nahvu’l-Arabî fî muvâceheti’l-asr, Beyrut: Dâru’l-ciyl, 1995.
SÉbeveyh, Ebú Bişr Amr b. Osman b. Kanber, el-Kitâb (thk. Abdüsselâm Muhammed
Hârun), Kahire: Mektebetu’l-HancÉ, 1988.
es-SüyútÉ, CelâlüddÉn, BuÂyetu’l-vuât fî tabakâti’l-lugaviyyîn ve’n-nuhât (thk. Muham-
med Ebú’l-Fazl İbrahim), Beyrut: Dâru’l-fikr, 1979.
ȏȏȏȏȏȏȏȏ, el-İktirâh fî ılmi usúli’n-nahv, yy., Dâru’l-ma’rifeti’l-câmiıyye, 2006.
ȏȏȏȏȏȏȏȏ, Hem’u’l-hevâmi’ fî şerhi Cem’ı’l-cevâmi’ (thk. Ahmed ŞemsüddÉn), Beyrut:
Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1998.
ŞâhÉn, Abdussabúr, “Muşkilâtu’l-kıyâs fi’l-lugati’l-Arabiyye”, Âlemu'l-fikr, sy. 3,
Kuveyt: 1970.
TerzÉ, Fuâd Hannâ, Fî usúli’l-luga ve’n-nahv, Beyrut: Dâru’l-kütüb, 1969.
ZeccâcÉ, Ebú’l-Kâsım Abdurrahman b. İsmail, Mecâlisu’l-ulemâ (thk. Abdüsselâm
Muhammed Hârun), Kuveyt: Matbaatu Hukúmeti Kuveyt, 1984.
ZübeydÉ, SaÉd Câsim, el-Kıyâs fi’n-nahvi’l-ArabîǱ neş’etuhu ve tatavvuruhu, Amman:
Dâru’ş-şurúk, 1997.