TÜRKİYE’DE PATATES ÜRETİM KARARININ BELİRLEYİCİLERİ: ARDL SINIR TESTİ YAKLAŞIMI

Dünya bitkisel kaynaklı gıda üretiminin önde gelen ürünlerden birisi olan patates, içerisinde barındırdığı yüksek besin değeri, ekonomikliği ve hemen hemen tüm iklimlerde kolayca yetiştirilebilmesi nedeniyle dünyadaki yetersiz beslenme ve açlık sorununun çözümü için önemli gıda ürünleri arasında yer almaktadır. Bu çalışmanın temel amacı, Türkiye’deki patates üretim kararı belirleyicilerinin araştırılmasıdır. Bu amaçla yapılan değerlendirmeler neticesinde, çalışmanın ana materyali olarak 1991-2021 dönemine ilişkin, yıllık patates ekili alanı (üretim kararı), yıllık ortalama patates fiyatı, yıllık patates ve soğanın hektar başına verimi değişkenleri kullanılmış ve bu değişkenler ARDL sınır testi yaklaşımıyla analiz edilmiştir. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, patates üretim kararı ile patates üretim kararını belirleyen faktörler arasında uzun dönemli bir ilişkinin bulunduğu tespit edilmiştir. Buna göre, patates üretim kararını uzun dönemde olumlu etkileyen faktörlerin patates fiyatı ve patatesin hektar başına verimi olduğu, olumsuz etkileyen faktörün ise soğanın hektar başına verimi olduğu belirlenmiştir. Değişkenler arasındaki kısa dönemli ilişkinin incelendiği hata düzeltme modeli sonuçlarına göre, bir dönem önceki patates fiyatındaki %1’lik artışın cari dönem patates üretim kararını %0.10 oranında arttırdığı belirlenmiştir. Bununla birlikte kısa dönemde, cari dönem patates fiyatı ve patatesin hektar başına veriminin patates üretim kararı üzerinde anlamlı bir etkisinin bulunmadığı ve soğanın hektar başına veriminin ise hata düzeltme modelinden dışlandığı tespit edilmiştir. Bunlara ek olarak, patates piyasasında ortaya çıkan kısa dönemli şokların yaklaşık 1.8 yıl sonra uzun dönem denge seviyesine gelme eğiliminde olduğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Patates, Üretim Kararı, Fiyat, ARDL Sınır Testi Yaklaşımı

DETERMINANTS OF POTATO PRODUCTION DECISION IN TURKEY: ARDL BOUNDS TEST APPROACH

Potato, one of the leading crops in the world's plant-based food production, is one of the most important food crops for solving the problem of malnutrition and famine in the world due to its high nutritional value, affordability and easy cultivation in almost all climates. The main objective of this study is to investigate the determinants of potato production decision in Turkey. As a result of the evaluations made for this purpose, the variables of annual potato cultivated area (production decision), annual average potato price, annual yield per hectare of potatoes and onions for the period 1991-2021 were used as the main material of the study and these variables were analyzed by ARDL bounds test approach. According to the results obtained from the study, it was found that there is a long-run relationship between the potato production decision and the factors determining the potato production decision. Accordingly, the factors that positively affect the potato production decision in the long run are potato price and yield per hectare of potato, while the factor that negatively affects the decision is the yield per hectare of onion. According to the results of the error correction model analyzing the short-run relationship between the variables, it was determined that a 1% increase in potato price in the previous period increased the current period potato production decision by 0.10%. However, in the short run, the current period potato price and potato yield per hectare have no significant effect on potato production decision, while onion yield per hectare is excluded from the error correction model. In addition, it was found that short-run shocks in the potato market tended to reach the long-run equilibrium level after about 1.8 years.

Keywords:

Potato, Production Decision, Price, ARDL Bounds Test Approach,

PDF

___

Anwar, D., Shabbir, D., Shahid, M. H. ve Samreen, W. (2015). Determinants of Potato Prices and its Forecasting: A Case Study of Punjab, Pakistan. Punjab Economic Research Institute, Munich Personal RePEc Archive, (41193), https://mpra.ub.uni-muenchen.de/66678/.
Arısoy, H. ve Bayramoğlu, Z. (2017). Determination of the Effect of Price Fluctuations on Producer Income–the Case of Potatoes. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 5(11), 1342-1349.
Aruga, K., Islam, M. M. and Jannat, A. (2022). Effects of the State of Emergency During the COVID-19 Pandemic on Tokyo Vegetable Markets. Sustainability, 14(15), 1-16.
Balgalmış-Kunt, H. (2009). Türkiye’de Tarımsal Ürün Piyasalarında Dönemsel Fiyat Dalgalanmaları: Cobweb Teoremi Üzerine Bir Uygulama. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Tokat.
Bolotova, Y. V. (2017). Recent Price Developments in the United States Potato Industry. American Journal of Potato Research, 94(5), 567-571.
Dağdemir, V. (1998). Türkiye Soğan Piyasasının Ekonomik Analizi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 12, 99-114.
Dağdemir, V. ve Birinci, A. (1999). Türkiye’de Patates Pazarlaması ve Fiyat Dalgalanmalarının Üretim Üzerine Etkisi. II. Ulusal Patates Kongresi, 26 - 28 Haziran 1999, cilt.42, Erzurum, Türkiye, 42-53.
Doğan, H. G. ve Onurlubaş, E. (2016). The Examination with the Aid of Almon Approach of Cobweb Theorem to Tomato Production in Turkey. Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(1), 259-272.
Erdal, G. ve Erdal, H. (2008). Kuru Soğanda Üretim-Fiyat Etkileşimi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 25(1), 33-39.
Eren, O. ve Gürbüz, A. O. (2020). Türkiye’nin Seçilmiş Ülkeler ile Olan Dış Ticaretinin Belirleyicileri ve Reel Döviz Kuru ile İlişkisi: Ekonometrik Bir Analiz. Maliye ve Finans Yazıları, (114), 295-326.
Eştürk, Ö. ve Mert, N. (2022). Küresel İklim Değişikliğinin Ardahan İlinde Tahıl ve Yem Bitkileri Verimliliği Üzerine Etkilerinin ARDL Modeli ile Analizi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tarım ve Doğa Dergisi, 25(Ek Sayı 2), 506-514.
Ezekiel, M. (1938). The Cobweb Theorem. The Quarterly Journal of Economics, 52(2), 255-280.
FAO (2022). Crops and Livestock Products. Food and Agriculture Organization of United Nations, Erişim adresi: https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL, (29.12.2022).
Fatima, A., Abid, S. ve Naheed, S. (2015). Trends in Wholesale Prices of Onion and Potato in Major Markets of Pakistan: A Time Series Analysis. Pakistan Journal of Agricultural Research, 28(2), 152-158.
Granger, C. W. J. ve Newbold, P. (1986). Forecasting Economic Time Series. 2nd Edition, Academic Press INC, San Diego, California.
Gujarati, D. N. ve Porter, D. C. (2009). Basic econometrics. 5th Edition, McGraw-Hill, New York.
Gülmez, A. (2015). Türkiye'de Dış Finansman Kaynakları Ekonomik Büyüme İlişkisi: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(2), 139-152.
Gümüşsoy, F. G. (2021). Kuru Soğan Üretimi ve Fiyat İlişkisinin ARDL Sınır Testi ve Almon Modeli ile Tespit Edilmesi: Örümcek Ağı Teoremi. Ekonomi Maliye İşletme Dergisi, 4(1), 37-55.
Hatırlı, S. A. (2016). Mikro Ekonomi, Dördüncü Baskı, Alter Yayınları, Ankara.
Hurma, G. ve Tüzün-Rad, S. (2021). Türkiye'de Soğan ve Patateste Ekim Alanı-Fiyat Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Hatemi- J Analizi. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 13(1), 68-82.
İzolluoğlu, C. (2019). Zaman Serileri Birim Kök Testleri ve Bir Uygulama. Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Malatya, Türkiye.
Kadakoğlu, B. (2021). Afyonkarahisar İlinde Patates Üretiminin Teknik ve Ekonomik Etkinliğinin Analizi, Yüksek Lisans Tezi, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Isparta, Türkiye.
Kadakoğlu, B. ve Karlı, B. (2021). Türkiye’de Patates Üretimi, İhracatı ve Destekleme Politikalarının Değerlendirilmesi. Ziraat Fakültesi Dergisi, 16(1), 7-16.
Kaplan, K. ve Kızılaslan, H. (2022). Türkiye'de Nohut Üretim Alanını Etkileyen Faktörlerin ARDL Modeli ile Analizi. Tarım Ekonomisi Araştırmaları Dergisi, 8(1), 67-75.
Kaya, M. (2015). Cobweb Teoreminin Farklı Modeller Bağlamında İncelenmesi: Patates Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aksaray, Türkiye.
Kılavuz, E. ve Erdem, İ. (2019). Dünyada Tarım 4.0 Uygulamaları ve Türk Tarımının Dönüşümü. Social Sciences, 14(4), 133-157.
Kılıçer, E. (2019) Patates Üreticiliği Yapan Çiftçilerin Üretim Maliyetlerine İlişkin Algılarını Belirlemeye Yönelik Bir Araştırma: Niğde İli Örneği. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(4), 3399-3415.
Kocabıyık, T., Aksoy, E. ve Teker, T. (2020). Makroekonomik Değişkenlerin Park Mavera III Gayrimenkul Sertifikası Fiyatı Üzerine Etkisinin Toda-Yamamoto Analizi ile Keşfi. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 8(21), 347-365.
Lawal, A. I., Nwanji, T. I., Asaleye, A. ve Ahmed, V. (2016). Economic Growth, Financial Development and Trade Openness in Nigeria: An Application of the ARDL Bound Testing Approach. Cogent Economics and Finance, 4(1), 1-15.
Mushtaq, R. (2011). Augmented Dickey Fuller Test. Social Science Research Network (SSRN). http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1911068.
Muthoni, J., Shimelis, H. ve Melis, R. (2013). Potato Production in Kenya: Farming Sytems and Production Constraints. Journal of Agricultural Science, 5(5), 182-197.
Narayan, P. K. (2004). Fiji's Tourism Demand: The ARDL Approach to Cointegration. Tourism Economics, 10(2), 193-206.
Narayan, P. K. (2005). The Saving and Investment Nexus for China: Evidence from Cointegration Tests. Applied Economics, 37(17), 1979-1990.
Narayan, P. ve Smyth, R. (2005). Trade Liberalization and Economic Growth in Fiji. An Empirical Assessment Using the ARDL Approach. Tourism Economics, 10(2), 193-206.
Onwusiribe, C. N., Mbanasor, J. A. ve Agwu, N. M. (2018). Long-Run and Short-Run Macroeconomic Determinants of Potato Export in Nigeria. Nigeria Agricultural Journal, 49(1), 117-124.
Onwusiribe, N. C., Agwu, N. M. ve Mbanasor, J. A. (2018). Productivity Determinants of Potato in Nigeria: An Autoregressive Distributed Lag Model Approach. Alanya Akademik Bakış, 2(3), 259-274.
Özbay, N. ve Çelik, Ş. (2016). Türkiye’de Karpuz Üretiminde Üretim-Fiyat İlişkisinin Almon Gecikme Modeli ile İncelenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Doğa Bilimleri Dergisi, 19(2), 141-146.
Özcan, B. (2017). ARDL Model Bounds Test Approach: The Case of Turkey, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, Türkiye.
Özçelik, A. ve Özer, O. O. (2006). Koyck Modeliyle Türkiye’de Buğday Üretimi ve Fiyatı İlişkisinin Analizi. Journal of Agricultural Sciences, 12(4), 333-339.
Öztürk, E. ve Polat, T. (2017). Tohumluk Patates Yetiştiriciliği ve Önemi. Alınteri Journal of Agriculture Science, 32(1), 99-104.
Pata, U. K., Yurtkuran, S. ve Kalça, A. (2016). Türkiye’de Enerji Tüketimi ve Ekonomik Büyüme: ARDL Sınır Testi Yaklaşımı, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 38(2), 255-271.
Pesaran, M. H., Shin, Y. ve Smith, R. J. (2001). Bounds Testing Approaches to the Analysis of Level Relationships. Journal of Applied Econometrics, 16(3), 289-326.
Phillips, P. C. ve Perron, P. (1988). Testing for a Unit Root in Time Series Regression. Biometrika, 75(2), 335-346.
Rajathinam, A. ve Subha, S. S. (2021). The Interaction Between Area and Production of Food Grain Crops in India: An Empirical Evidence from ARDL Bounds Test Cointegration. Research Square, 1-17. https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-640183/v1.
Sabur, S. A., Miah, M. M., Begum, M. E. A., Rahman, M. S. ve Molla, M. U. (2021). Demand, Supply and Reasons for Price Hike of Potato in Bangladesh. The Bangladesh Journal of Agricultural Economics, 42(1), 93-108.
Sünbül, E. (2021). Dış ticaret Hacmi ve Döviz Kuru İlişkisinin ARDL Sınır Testi ile Analizi (Türkiye Örneği). Journal of Banking and Financial Research, 8(1), 1-16.
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı (2019). Patates Bülteni, Ürün Masalları, Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü, Tarım Havzaları Genel Başkanlığı.
TEPGE (2022). Ürün Raporu Patates. Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, Yayın No: 356, ISBN: 978-625-8451-47-4.
TÜİK (2013). İstatistiki Göstergeler 1923-2013. Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası, Ankara.
TÜİK (2022). Tarım İstatistikleri. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=tarim-111, (29.12.2022).
Vigila, V., Shivakumar, K. M., Rohini, A. ve Sivakami, B. (2021). An economic Analysis of Cointegration for Potato Market in Tamil Nadu, India. In C. C. Kio (Eds.)., Insights into Economics and Management Vol 7. Book Publisher International.
Weersink, A., Cabas, J. H. ve Olale, E. (2010). Acreage Response to Weather, Yield, and Price. Canadian Journal of Agricultural Economics/Revue Canadienne D'agroeconomie, 58(1), 57-72.
Yılmaz, H., Demircan, V. ve Erel, G. (2006). Bazı Önemli Patates Üreticisi İllerde Patates Üretim Maliyeti ve Gelirinin Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 1(1): 22-32.