Gülsüm AK, Sabire DEGER İŞLER, Kadriye PEKER, Özen ONUR, Mustafa Mert AÇIKGÖZ

COVID-19 PANDEMİSİNİN DİŞ HEKİMLİĞİ HİZMETLERİNE ETKİLERİ VE ETİK

Diş hekimliği, vücudun ayrılmaz bir parçası olan ağız ve çevre dokularının öncelikli olarak sağlıklı kalmasını hedefleyen, eğer bir hastalık oluşmuşsa bunların teşhis ve tedavisini sağlayan bir disiplindir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından pandemi olarak ilan edilen COVID-19 hastalığı, diş hekimliği hizmetlerini hem küresel hem de ulusal açıdan doğrudan etkilemiştir. Ülkeler, kendi sağlık politikaları doğrultusunda, diş hekimliği hizmetlerinin uygulaması konusunda çeşitli rehberler ve algoritmalar oluşturmuşlardır. Tele-diş hekimliği, triaj, ilave kişisel koruyucu ekipman kullanımı, uygulanacak tedavi çeşitleri, klinik ortamlarının düzenlenmesi, havalandırma, dezenfeksiyon ve strerilizasyon konularında yeni uygulamalara gidilmiştir. Hem hastaların hem de hekim ve yardımcı personelin karşılıklı olarak korunması için önlemler arttırılmıştır. Ülkemizde de COVID-19 pandemisi ile birlikte diş hekimliği hizmetleri konusunda, öncelikle acil olarak belirlenen tedavilerin uygulanmasına geçilmiş, çeşitli rehberler aracılığıyla önlemler arttırılmıştır. Normalleşme süreci ile birlikte elektif işlemlerin yapılmasına başlansa da koruyucu önlemlerden taviz verilmemiştir.. Pandemi döneminin diş hekimliği hizmetleri üzerindeki olumsuz etkileri bazı etik sorunlara da sebep olmuştur. Hastalara daha iyi hizmet verebilmek ve etik sorunların azaltılmasına yönelik daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir. Bu çalışma pandemi döneminde gerek küresel perspektiften gerekse ulusal açıdan diş hekimliği hizmetlerine olan etkileri derlemekte ve sorunların azaltılması noktasında pozitif katkı yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

COVID-19 Pandemisi, diş hekimliği, rehberler, etik

EFFECTS OF COVID-19 PANDEMIC ON DENTISTRY SERVICES AND ETHIC

Dentistry is a discipline that primarily aims to keep the mouth and surrounding tissues, which are an integral part of the body, healthy, and if a disease occurs, it provides diagnosis and treatment. The COVID-19 disease, declared as a pandemic by the World Health Organization, has directly affected dental services both globally and nationally. Countries have created various guidelines and algorithms for the implementation of dental services in line with their own health policies. New applications were made in teledentistry, triage, use of additional personal protective equipment, treatment types to be applied, arrangement of clinical environments, ventilation, disinfection and sterilization. Measures have been increased for the mutual protection of both patients and dentists and other dental health professionals. With the COVID-19 pandemic in our country, first of all, emerging dental treatments have been implemented in the field of dentistry, and measures have been increased through various guidelines. Although elective treatments were started with the normalization process, protective measures were continued without compromising protective measures. The negative effects of the pandemic period on dentistry services have also caused some ethical problems. More studies are needed to provide better service to patients and to reduce ethical problems. This study compiles the effects on dentistry services both from a global perspective and nationally during the pandemic period,

Keywords:

COVID-19 pandemic, dentistry, guidelines, ethics,

PDF

___

1. Bilimsel Danışma Kurulu Çalışması. COVID-19 (SARS-CoV-2 Enfeksiyonu) Genel Bilgiler, Epidemiyoloji ve Tanı. TC Sağlık Bakanl 2020. Available from: https://covid19.saglik.gov.tr/Eklenti/39551/0/ covid19rehberigenelbilgilerepidemiyolojivetanipdf.pdf.
2. WHO. Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it. (cited 30 February 2021) Available from: URL: https://www. who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technicalguidance/ naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virusthat- causes-it.
3. Meng L, Hua F, Bian Z. Coronavirus Disease 2019 (COVID-19): Emerging and Future Challenges for Dental and Oral Medicine. J Dent Res 2020;99:481-7.
4. Odeh ND, Babkair H, Abu-Hammad S, Borzangy S, Abu-Hammad A, Abu-Hammad O. COVID-19: Present and future challenges for dental practice. Int J Environ Res Public Health 2020;17. doi:10.3390/ ijerph17093151.
5. WHO. WHO Director-General’s opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 11 March 2020. (cited 10 May 2021) Available from: URL: https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-directorgeneral- s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19.
6. Peng X, Xu X, Li Y, Cheng L, Zhou X, Ren B. Transmission routes of 2019-nCoV and controls in dental practice. Int J Oral Sci 2020;12(1):9.
7. Coulthard P, Thomson P, Dave M, Coulthard FP, Seoudi N, Hill M. The COVID-19 pandemic and dentistry: the clinical, legal and economic consequences - part 2: consequences of withholding dental care. Br Dent J 2020;229:801-5.
8. Akbıyık AZ, AK G. Oral and Dental Health Practıce Durıng The COVID-19 Pandemıc. Anadolu Klin Tıp Bilim Derg 2020;25:312-2.
9. Soysal F, İşler SÇ, Peker İ, Akca G, Özmeriç N, Ünsal B. The impact of covid-19 pandemic on dentistry practices. Klimik Derg 2020;33:5- 14.
10. Spagnuolo G, De Vito D, Rengo S, Tatullo M. COVID-19 outbreak: An overview on dentistry. Int J Environ Res Public Health 2020;17(6):2094.
11. Ramanathan K, Antognini D, Combes A, Paden M, Zakhary B, Ogino M et al. Management in oral and maxillofacial surgery during the COVID-19 pandemic: Our experience 2020;58:19-21.
12. WHO. WHO Coronavirus (COVID-19) Dashboard. 2021. (cited 5 March 2021) Available from: URL: https://covid19.who.int/.
13. Ge Z yu, Yang L ming, Xia J jia, Fu X hui, Zhang Y zhen. Possible aerosol transmission of COVID-19 and special precautions in dentistry. J Zhejiang Univ Sci B 2020;21:361-8.
14. WHO. Clinical management of severe acute respiratory infection when novel coronavirus (2019-nCoV) infection is suspected. WHO Interim Guid 2020;1:1-10.
15. Salas J, Zafra M. An analysis of three COVID-19 outbreaks: How they happened and how they can be avoided. 2020. (cited 9 May 2021) Available from: URL: https://english.elpais.com/spanish_ news/2020-06-17/an-analysis-of-threecovid-19-outbreaks-howthey- happened-and-howthey-can-be-avoided.html.
16. T Liang. Handbook of COVID-19 prevention and treatment. The First Affiliated Hospital, Zhejiang University School of Medicine. 2020.https://covid-19.conacyt.mx/jspui/handle/1000/25.
17. Guidance for Dental Settings CDC. (cited 7 May 2021) Available from: URL: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/hcp/ dental-settings.html.
18. Kilicarslan MA, Şenel FÇ, Mutlu Ö. Assessment of dental care during the covid-19 pandemic in Turkey and future projections. Brazilian Dent Sci 2020;23:1-7.
19. Şenel FÇ. COVID-19 Salgınının Diş Hekimliği Uygulamalarına Etkisi. ADO Klin Bilim Derg 2021;10:1-12.
20. Şimşek HO, Dilay Yosun Selbes. Ağız , Diş ve Çene Cerrahisi ve COVID - 19 Pandemisi : Prosedürler ve Enfeksiyon Kontrol Süreci Yönetimi. Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Derg 2020;1:33-40.
21. American Dental Association. ADA Interim Guidance for Minimizing Risk of COVID-19 Transmission. 2020. (cited 21 May 2021) Available from: URL: https://www.ada.org/~/media/CPS/%0AFiles/COVID/ ADA_COVID_Int_Guidance_Treat_Pts.%0Apdf.
22. Ghai S. Teledentistry during COVID-19 pandemic. Diabetes Metab Syndr 2020;14(4):337-9.
23. Seneviratne CJ, Lau MWJ, Goh BT. The Role of Dentists in COVID-19 Is Beyond Dentistry: Voluntary Medical Engagements and Future Preparedness. Front Med (Lausanne) 2020;7:566. doi:10.3389/ fmed.2020.00566.
24. Bilimsel Danışma Kurulu Çalışması. COVID-19 Pandemisinde Sağlık Kurumlarında Çalışma Rehberi ve Enfeksiyon Kontrol Önlemleri. TC Sağlık Bakanl 2021. (cited 14 Mart 2021) Available from: https:// covid19.saglik.gov.tr/TR-66532/saglik-kurumlarinda-calismarehberi- ve-enfeksiyon-kontrol-onlemleri.html.
25. European Centre for Disease Prevention and control. Cloth masks and mask sterilisation as options in case of shortage of surgical masks and respirators Use of cloth face masks for protection against COVID-19 in clinical settings. ECDC Tech Rep Published Online First: 2020. (cited 5 May 2021) Available from: URL: https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/optionsdecontamination- and-reuse-respirators-covid-19-pandemic.
26. Sarmasoğlu Ş, Tarakçıoğlu Çelik GH, Korkmaz F. İnceleme: COVID-19 Hastalığından Korunmaya Yönelik Kişisel Koruyucu Ekipman Kullanımı. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Derg 2020;7:47-65.
27. Kilicarslan MA. COVID-19 Pandemisi Sürecinde Diş Hekimliği Uygulamaları. Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Derg 2020;1:36-42. 28. T.C. Sağlık Bakanlığı. 2021. (cited 9 May 2021) Available from: URL: https://covid19asi.saglik.gov.tr/.
29. Türk Dişhekimleri Birliği. COVID-19 salgını nedeniyle kaybettiklerimiz. 2021. (cited 14 August 2021) http://www.tdb. org.tr/tdb/ek/Covid_Nedeniyle_Kaybettiklerimiz.pdf
30. Avcı E. Salgın Tedbirlerinin Etik Açıdan Değerlendirilmesi. Lib Perspekt Yorum 2020;13:5-11.
31. Avcı E. Korona Virüsü Pandemısıyle (Covıd-19) Mücadelede Sınırlı Kaynak Kullanımı. 2020;15:5-18.
32. Wadgave U, Khairnar M. Urgent need to tackle Covid-19 impact on academic research in India. Indian J Med Ethics 2021;6:1-2.
33. ADEA. Response Of The Dental Educatıon Communıty To Novel Coronavırus (COVID-19). 2020. (cited 14 May 2021) Available from: URL: https://www.adea.org/COVID19-Update/.
34. TDB. Türk Dişhekimleri Birliği Diş Hekimliği Meslek Etiği Kuralları. Ankara 2013. (cited 14 August 2021) Available from: URL: http:// www.tdb.org.tr/mevzuat_goster.php?Id=210.
35. Powezka K, Khan T, Narlawar R, Antoniou GA. Ethical practice during the COVID-19 pandemic. J Am Dent Assoc. 2020;151(5).:377-8.