Türk Cumhuriyetlerinde Sovyet Mirası ve Değişimler
Pasifikten Karpat dağlarına, Kuzey kutbundan Afganistan hudutlarına kadar olan toprakları içine alan ve dünyanın en geniş sınırlarına sahip olan Sovyetler Birliğinin dağılması, yirminci yüzyılın sonlarında dünyanın en mühim hadiselerinden biri oldu. Türk Cumhuriyetleri bağımsızlıklarına kavuştukları 1991 yılına kadar 70 yıl boyunca Sovyet baskısı altında yaşam mücadelesi verdiler. Bu yıllar içerisinde Sovyetler, Türk halkları üzerinde çok derin izler bıraktı. 1991’de bağımsızlığını kazanan Türk Cumhuriyetleri (Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan) yetmiş yıllık Sovyet döneminde siyasi, kültürel ve sosyal değişimlere maruz kaldılar. Bugün adı geçen Türk Cumhuriyetleri bağımsız olmalarına rağmen, Sovyet döneminden kalma bazı alışkanlıkları eskisi kadar olmasa da bir çok alanda etkisini hala devam ettirmektedir. Bu etkileri günümüzde bile açıkça görülmektedir. Ancak söz konusu cumhuriyetlerde dahi bu konuların üzerinde çok durulmamıştır ve durulmamaktadır. Bunun en büyük sebeplerinden biri, yeni bağımsız olmuş Türk halklarının Sovyet döneminde onurlarının zedelenmiş olması ve bunları dile getirmek istememeleridir. Uzun yıllar Rus hakimiyeti altında yaşayan Türk halklarının din, dil, sosyal yaşam ve kültürlerindeki Sovyet etkisini açık şekilde görmekteyiz. Sovyet döneminin Türk halkları üzerinde olumsuz etkilerinin yanı sıra sanat, spor, tarım gibi önemli alanlarda olumlu tesirleri de olmuştur. Bu yeni Türk Cumhuriyetleri, bağımsızlıklarından hemen sonra özellikle son yetmiş yılın etkisini taşıyan sosyal yapı, dil ve kültür alanlarında ciddi değişikliklere gittiler. Sovyetler sonrası dönemde de yeni Rusya Federasyonu ile Türk cumhuriyetlerinin ilişkileri devam etmekle birlikte, bu ilişki tarzı yeni bir boyut almıştır. Bu çalışmada, Türk Cumhuriyetlerinde Sovyetlerin olumlu ve olumsuz etkileri ile bağımsızlıktan sonra yapılan değişimler ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler:
Sovyetler Birliği, Türk Cumhuriyetleri, Miras
Soviet Heritage and Changes in Turk Republics
The disintegration of the Soviet Union, which covered the territory from the Pacific to the Carpathian Mountains, from the North Pole to the frontiers of Afghanistan and had the largest borders in the world, became one of the most important events in the world in the late twentieth century. The Turkish Republics struggled to survive under Soviet pressure for 70 years until its independence in 1991. During these years, the Soviets left deep traces on the Turkish people. The Turkish Republics (Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, and Turkmenistan), which gained their independence in 1991, were subjected to political, cultural and social changes during the 70 years of Soviet period. Although the Turkish republics mentioned today are independent, some of their habits from the Soviet era still continue to influence in many areas, although not as much as before. These effects are evident even today. However, even in these republics, these issues have not been emphasized and are not. One of the main reasons for this is that the dignity of the newly independent Turkish peoples during the Soviet period was damaged and they did not want to express them. We clearly see the Soviet influence on the religion, language, social life and culture of the Turkish peoples living under Russian rule for many years. Besides the negative effects of the Soviet period on the Turkish people, it had positive effects in important fields such as art, sports, and agriculture. Immediately after their independence, these new Turkish Republics underwent serious changes, particularly in the spheres of social structure, language and culture, which had the effect of the last 70 years. Although the relations between the new Russian Federation and the Turkish republics continued in the post-Soviet period, this relationship took on a new dimension. In this study, the positive and negative effects of the Soviets in the Turkish Republics and the changes made after independence were discussed.
Keywords:
Soviet Union, Turkish Republics, Change,
___
- Aliyev, Rövşen. “Sovyet Dönemi ve Bağımsızlık Sonrası Azerbaycan Sineması: İdeolojik Bir Bakış”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
- Andican, Ahat. Osmanlı’dan Günümüze Türkiye ve Orta Asya. İstanbul: Doğan Yayıncılık, 2009.
- Artam, Atila. Türk Cumhuriyetlerinin Sosyo-Ekonomik Analizleri ve Türkiye İlişkileri. İstanbul: Sabri Artam Vakfı Yayınları, 1993.
- Barcon, Elizabeth. Esir Orta Asya. Çev. Tansu Say. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, tarih yok.
- Behar, Büşra Ersanlı. Bağımsızlığın İlk Yılları Azerbaycan Kazakistan Kırgızistan Özbekistan Türkmenistan. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, 1994.
- Bennigsen, A. ve Lemercier Quelquejay. Step’de Ezan Sesleri. Çev. Nezih Uzel. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1981.
- Bünyadov, Ziya. Azerbaycan VII-IX Asırlarda. Bakü: Şark-Garb Yayınları, 2007.
- Cagnat, Rene. Jan, Michel. İmparatorluklar Beşiği. Çev. Erden Akbulut ve Ahmet Şensılay. İstanbul: Alan Yayıncılık, 1992.
- Carrere d’Encausse, Helen. Parçalanmış İmparatorluk. Çev. Nezih Uzel. İstanbul: Sisav Yayınları, 1984.
- Carrere d’Encausse, Helen. Schram, Stuart R.. Marksizim ve Milliyetçilik, Çev. Ersoy Doğanyurt, İstanbul: Yol Yayınları, 1976.
- Devlet, Nadir. Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi. Ek Cilt “Çağdaş Türkiler”. İstanbul: Zaman-Çağ Yayınevi, 1993.
- Devrishev, Khalid. “Kırgız Sovyet Sosyalis Cumhuriyeti”. SUTAD 39 (2016), 187-198.
- Erşahin, Seyfettin. Türkistanda İslam Müslümanlar Sovyet Dönemi. Ankara: İlahiyat Vakfı Yayınları, 1999.
- Geybullayev, Geybulla. “Türk Cumhuriyetlerinin Entegrasyonu: Fırsatlar Sorunlar Ve Öneriler”. Süleyman Demrel Ünversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi VII/1 (2002), s. 19-45.
- Hasdemir, Tuba Askar. “Sovyetler Birliğinde Kadının Durumu”. Amme İdaresi Dergisi 3 (1991), 81-97.
- Hayes, Carlton. Milliyetçilik : Bir Din, Çev. Murat Çiftkaya. İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
- Kalkınç, Halit. Sultan Galiyev ve Milli Komünizim. İstanbul: Bulut Yayınları, 2003.
- Kara, Abdulvahap. Sovyet Tarih Yazımı Ve Kazakistan Tarihinin Meseleleri. İstanbul: TDBB, 2016.
- Latifova, Elvira. “Bağımsızlık Döneminde Azerbaycan’da Türklerin Kafkasya Tarihindeki Rolü İle İlgili Yeni Kavrama Dair”. Akademik Tarih Ve Düşünce Dergisi II/5 (2015), 1-15. Monteil, Vincent. Sovyet Müslümanları. İstanbul: Pınar Yayınları, 1992.
- Naskali Emine, Gürsoy. Şahin, Liaisan. Stalin ve Türk Dünyası. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2007.
- Naskali, Emine Gürsoy. Şahin, Erdal. Bağımsızlıklarının 10. Yılında Türk Cumhuriyetleri. SOTA Yayınları, 2002.
- Özel, Merve Suna. “Stalin Dönemi Rus Milliyetçiğiği ve Politikalaraı” Kırıkkale Ünversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2, (2014), 99-122.
- Özsoy, İsmail. “Sovyet Sisteminin Çöküşünden Tarihi ve Evrensel Değerler”. Bilig 39 (2006), 163-94.
- Rabinowitch, Alexander. Bolşevikler İktidara Geliyor, Çev. Levent Konyar. İstanbul: Yordam Kitap Yayınları, 2008.
- Sağır, Adem. “Sürgün Sosyolojisi Bağlamında Göçün Sosyo-Politiği: Sovyet Rusya Örneği”. Avrasya İncelemeleri Dergisi 1 (2012), 355-391.
- Şahin, Erdal. “Türk Dünyasında Yazı Birliği: Latın Alfabesi Temelinde Yeni Türk Alfabesi”, Yeni Türkiye 53 (2013), 449-457.
- Yaman, Ali. Türk Dünyasında İslam. Ankara: Elips Kitap, 2012.
- “Kazakistan Latin Alfabesine Geçiyor”, son güncelleme 25.07.2019. https://tr.sputniknews.com/asya/201710271030775280-kazakistan-latin-alfabesi/
- “Kazakistanda Yeniden Alfabe Değişikliği”, son güncelleme 25.07.2019. http://tr.euronews.com/2018/02/20/kazakistan-tekrar-latin-alfabesine-geciyor.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2019
- Yayıncı: Tekin Aycan TAŞCI