I. Dünya Savaşı’nda Îtilâf Devletleri’nin Boğazları ve İstanbul’u İşgâl Planları

Bu makalede, elbette Rusya da dâhil olmak üzere, Îtilâf Devletleri’nin Çanakkale ve İstanbul boğazlarını ele geçirme ve bu minvâl üzere Osmanlı Türkiye’sinin o zamânki başkenti olan İstanbul’u işgâl etme planları ele alınmıştır. Bilindiği üzere kadîm zamânlardan günümüze gelinceye dek İstanbul ve Çanakkale boğazlarına hâkim olma düşüncesi güçlü devletlerin hep hayâllerini süslemiştir. “Sıcak” ve “soğuk” denizleri birbirine bağlayan bu boğazlar bilhâssa Karadeniz’e kıyısı olan tüm devletler için, tâbiri câizse, dünyaya açıldıkları yegâne “kapı” olmuştur. Stratejik öneme sahip olan bu deniz yollarını yönetmek zor ve tehlikeli olsa da tarih boyunca onlara hükmeden devletler uluslararası siyaset ve ticarette her zamân söz sahibi olmuştur. Tarihin çeşitli dönemlerinde gerek Doğu Roma İmparatorluğu gerekse Osmanlı İmparatorluğu dünya ticaretine yön veren bu kilit noktanın anahtarını elinde tutmak için bazen ağır bedeller ödemek zorunda kalmışlardır. Nitekim I. Dünya Savaşı sırasında Boğazlara hâkim olmanın ne denli önemli olduğu bir kez daha ortaya çıkmış ve kanıtlanmıştır. Öyle ki Türkler tarafından Çanakkale’de yapılan başarılı savunma ve akabinde Rusya’da meydâna gelen Bolşevik Devrimi hem I. Dünya Savaşı’nın hem de bu bağlamda tarihin seyrini değiştirtmiştir. O zamânlar Boğazları aşamayan Îtilâf Devletleri Bolşeviklere karşı Rus imparatoruna yardım ulaştıramamıştır. Bu makale iki bölümden ve sonuçtan müteşekkildir. Çalışmanın birinci bölümünde Çanakkale-Gelibolu çıkarması arifesinde ve sırasında Îtilâf ve İttifâk Devletleri’nin durumları özetlenmeye çalışıldı. Ayrıca yine bu bölümde Osmanlı İmparatorluğu’nun İttifâk Devletleri safına katılmasının temel nedenlerine ışık tutulmaya gayret sarf edildi. Makalenin ikinci bölümünde ise Rusya ve Boğaz harekâtı planları konu edinildi. Bu kapsamda Rus İmparatorluğu’nun Boğazlar üzerine yapmayı planladığı askerî harekâtlardan ve Amiral Aleksandr Vasileviç Kolçak’ın bazı askerî faâliyetlerinden bahsedildi.

Anahtar Kelimeler:

Türkiye ve Rusya Tarihi, I. Dünya Savaşı, Îtilâf ve İttifâk Devletleri, Boğazları işgâl planları, Amiral Aleksandr Vasileviç Kolçak

The First World War: The Entente's Plans to Seize the Straits and Istanbul

In this article, the plans of the Entente Powers, of course including Russia, to seize the Dardanelles and the Bosphorus Straits and to occupy Istanbul, which was the capital of Ottoman Turkey at that time, are discussed. As it is known, the idea of dominating the Bosporus and Dardanelles Straits, from ancient times to the present day has always adorned the dreams of many powerful states. These straits, connecting the “warm” and “cold” seas, especially for all the states that have a coast to the Black Sea, so to speak, are known to be the only “gateway” to the world. Although it is difficult and dangerous to manage these strategically important sea routes, the states that have ruled them throughout history have always had a say in international politics and trade. In various periods of history, both the Eastern Roman Empire and the Ottoman Empire sometimes had to pay a heavy price to hold the key to this key point that steered world trade. In fact, the importance of dominating the Straits during the First World War was once again revealed and proven. So much so that the successful defense in Gallipoli by the Turks and the subsequent Bolshevik Revolution in Russia changed the course of both World War I and history in this context. At that time the Entente Powers, who could not cross the Straits, could not help the Russian Emperor against the Bolsheviks. The article consists of two parts and a conclusion. In the first part of the study, the situations of the Entente and Allied Powers on the eve and during the Dardanelles-Gallipoli Operation was attempted to summarize. In addition, in this section, an effort was made to clarify the main reasons for Ottoman Empire joining the Allied Powers. In the second part, the subject of Russia and the Bosphorus operation plans was discussed. In this context, the operations that Russian Empire was planning to carry out on the Straits and some military activities of Alexander Vasilyevich Kolchak were mentioned.

Keywords:

History of Turkey and Russia, The First World War, Entente and Central Powers, Plans to Seize the Straits, Admiral Alexander Vasilyevich Kolchak,

PDF

___

Arhiv Russkoy Revolutsii. T. 10. Berlin: 1923, Moskva: 1991.
Bashanov, M. K., Kolesnikov, A. A. Nakanune Pervoy Mirovoy: Russkaya Voennaya Razvedka na Turetskom Napravlenii. Tula: 2014.
Drogovoz, İ. Turetskiy Marş. Turtsiya v Ogne Srajeniy. Minsk: İzd. Harvest, Seriya Neizvestnaya Voyna, 2007.
Gotlib, V. V. Taynaya Diplomatiya vo Vremya Pervoy Mirovoy Voynı. Moskva: 1960.
Knyazev, Vladimir. Jizn za Vseh i Smert za Vseh. Kanada/Monreal: Sayt İstfaka MGU, 1970-1971.
Kolçak, V. N., Kolçak A. V. İzbrannıe Trudı. Sankt-Peterburg: İzd. Sudostroenie, 2001.
Komoedov, V. P. Avt. Kollektiv Pod Red. Admirala Komoedova. Çernomorskiy Flot Rossii (İstoriçeskiy Oçerk). Simferopol: 2002.
Krestyaninkov, V. Ya., Molodtsov, S. V. Kreyser “Askold”. Sankt-Peterburg: İzd. Gangut, 2003.
Kuliçkin, S. P. Tri Voynı Generala Yudeniça. Moskva: İzd. Beçe, 2016.
Lutskiy, V. P. Novaya İstoriya Arabskih Stran. Moskva: 1965.
Makdono, Djaylz. Posledniy Kayzer Vilgelm Neistovıy. Moskva: 2004.
Matveev, A. N. “Hronika Otlojennogo Triumfa. Kak Rossiya Voyevala za Bosfor i Dardanellı”, Nezavisimaya Gazeta, 23.12.2014.
Melgunov, S. P. Tragediya Admirala Kolçaka. Moskva: 2017.
Miller, A. F. Oçerki Noveyşey İstorii Turtsii. Moskva-Leningrad:1948.
Multatuli, P. İmperator Nikolay II. Krestnıy Put. Moskva: 2013.
Rogan, Yudjin. Padenie Osmanskoy İmperii, Pervaya Mirovaya Voyna na Blijnem Vostoke. 1914-1920. Moskva: 2018.
Sinyukov, V. V. “Naçalo Jiznennogo Puti i Arktiçeskie İssledovaniya”, A. V. Kolçak. Uçyonıy i Patriot, Çast I. Moskva: İnstitut İstorii Yestestvoznaniya i Tehniki im. S. İ. Vavilova. RAN, 2015.
Stoun, Norman. Kratkaya İstoriya Turtsii. Ot Nişih Koçevnikov Seljukov ̶ k Blistatelnoy Osmanskoy İmperii. Moskva: 2014.
Şambarov, V. Belogvardeyşina. Neizvestnaya İstoriya Grajdanskoy Voynı. Moskva: İzd. Algoritm, 2017.
Taras, A. E. (Redaktor-sostavitel), Pervaya Mirovaya Voyna na More. Minsk: İzd. Harvest, Moskva: İzd. Ast, 2001.
Tırkova, Ariadna. Staraya Turtsiya i Mladoturki, God v Konstantinopole. VII. Petrograd: 1915.
Utkin, A. İ. Pervaya Mirovaya Voyna. Moskva: İzd. Algoritm, 2001.
Vilson, H. Morskie Operatsii v Mirovoy Voyne 1914-1918 gg. Moskva: Gosudarstvennoe Voennoe İzdatelstvo, 1935.
Yeremeev, D. E., Meyer, M. S. İstoriya Turtsii v Seredine Veka i Novoe Vremya. Moskva: İzd. MGU, 1992.