Gürcistan’daki Rus Varlığının Ahıska İsyanlarına Etkisi (Osmanlı Ve Gürcü Kaynaklarına Göre)

Çarlık Rusyası’nın 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması ile Gürcistan’ı işgal süreci başlamış; Ruslar, 1829 senesinde imzalanan Edirne Antlaşması’na kadar geçen 50 yılı aşkın sürede Acara dışında bütün Gürcistan’ı işgal etmişlerdir. Gürcü Krallıkları, Gürcistan’ın ilhak süreci öncesinde o döneme kadar tahakkümü altında oldukları Osmanlı İmparatorluğu ve İran’ın kontrolünden kurtulmanın bir yolu olarak din kardeşi gibi gördükleri Ruslar’la yakın ilişkiler kurma yolunu seçmiş, Rusları adeta kendileri için bir kurtarıcı olarak görmüşlerdir. Ancak, 1783 senesinde imzalanan Georgiyevsk Antlaşması ile Rusların Gürcistan’a yerleşmeleri Gürcü Krallıkları’nın beklediği ortamı oluşturmamış, aksine Rusların tahakkümünün Osmanlı İmparatorluğu ve İran’ın tahakkümünden daha ağır sonuçlara gebe olduğunu anlamalarını sağlamıştır. Rus yönetiminin icbar ettiği ağır şartlar karşısında Gürcüler 1804, 1812 ve 1819 senelerinde Rus yönetimine karşı ayaklanmalar gerçekleştirmişler, ancak başarı sağlayamamışlardır. Her ne kadar Gürcistan’da Rus yönetimine karşı bir öfke olsa da Osmanlı kontrolünde olan kadim Gürcü toprakları Ahıska ve Acara’da, Gürcistan’daki Rus yönetiminden destek alarak isyan edip Osmanlı İmparatorluğu’na karşı bağımsızlık kazanmaya dair fikirler yeşermiştir. Bu ideal doğrultusunda Ahıska’da XIX. yüzyılın ilk çeyreğinde Osmanlı yönetimine yönelik üç isyan meydana gelmiştir. Bunlardan ilki Ahıska Eyalet valisi olan Selim Khimshiasvili’nin 1814 senesinde başlattığı isyan olup ardından 1816 senesinde oğlu Ardanuç Sancak beyi olan Ahmed Khimshiashvili’nin isyanı meydana gelmiştir. Yine 1816 senesinde Ahıska şehrinde bölgedeki askerlerin ve yöneticilerin zorbalıkları neticesinde bir halk ayaklanması daha meydana gelmiş, bu ayaklanma ise Ağzı-Açık Mehmed Ağa namıyla bilinen Ahıska Eyaleti’ne bağlı Khertvisi Sancağı’nda sancak beyi olarak görev yapan Mehmed Vachnadze tarafından idare edilmiştir. Çalışmamızda, Ahıska’da meydana gelen isyanlarla Gürcistan’daki Rus yönetimi arasındaki ilişkiler incelenecektir. Çalışmamızda birincil kaynak olarak Osmanlı arşiv belgelerinden yararlanılmış olup Gürcüce ve Türkçe çalışmalar da konumuza kaynak teşkil etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Rusya Tarihi, Çarlık Rusyası, Gürcistan Krallıkları, Ahıska Eyaleti, Ahıska İsyanı

The Effect Of The Russian Presence in Georgia On The Meskhetian Revolts (According To Ottoman And Georgian Sources)

With the 1774 Treaty of Kuchuk-Kainarji, the occupation process of Georgia started by the Tsarist Russia; The Russians occupied all Georgia except for Adjara in the 50-year period until the Treaty of Adrianople signed in 1829. Before the annexation of Georgia, the Georgian Kingdoms chose to establish close relations with the Russians, whom they saw as their religious brothers, as a way to get rid of the control of the Ottoman Empire and Iran; They saw the Russians as a savior for themselves. However, the settlement of Russians in Georgia with the Treaty of Georgiyevsk signed in 1783 did not create the environment expected by the Georgian Kingdoms, on the contrary, it made them understand that the Russian occupation would have more severe consequences than the control of the Ottoman Empire and Iran. In the face of the harsh conditions of the Russian administration, the Georgians carried out uprisings against the Russian administration in 1804, 1812 and 1819, but they could not achieve success. Although there was an anger against the Russian administration in Georgia, ideas about gaining independence against the Ottoman Empire by rebelling with the support of the Russian administration in Georgia grew in the ancient Georgian lands of Akhaltshike and Adjara, which were under Ottoman control. In line with this ideal, three rebellions against the Ottoman rule occurred in Akhaltshike. The first of these was the rebellion initiated by Selim Khimshiasvili, who was the governor of the Akhaltshike Province, in 1814, and then in 1816, the rebellion of Ahmed Khimshiashvili, whose son was Ardanuch Sanjak Bey. Again in 1816, as a result of the tyranny of the soldiers and administrators in the region, another popular uprising took place in the city of Akhaltshike, and this uprising was managed by Mehmed Vachnadze, who served as the sanjak bey in the Khertvisi Sanjak of the Province of Akhaltshike, known as Ağzı-Açık Mehmed Ağa. In our study, the relations between the uprisings in Akhaltshike and the Russian administration in Georgia will be examined. In our study, Ottoman archive documents were used as the primary source, and Georgian and Turkish studies also constitute a source for our subject.

Keywords:

History of Russia, Tsarist Russia, Kingdoms of Georgia, Meskhetian Revolt, Province of Akhaltsikhe,

PDF

___

СOA (Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi), HAT
Abesadze, Avksenti. Adjaris Mtavari Axmed Pasha-Ximshiashvili. Tiflis: 1914.
Allen, William E.D. A History of the Georgian People. London: 1971.
Aybar, Meriç. “Tuzcuzade/Tuzluoğlu İsyanı ve Ahıska Üzerindeki Etkileri” Uluslararası Ahıska Türkleri Sempozyumu, 2 (2017): 493-499.
Baramidze, İrakli. Qartul-Rusuli-Osmaluri Urtiertobebi XIX. Saukunis I. Mesamedshi. Batum: Bsu Saqartvelos İstoriis Katedra Samxret-Dasavlet Saqartvelos Samecniero-Kvleviti Centri, 2005.
Baqradze, Dimitri. Arqeologiuri Mogzauroba Guriasa da Adjarashi. Batum: 1985.
Berdzenishvili, Nikoloz. Saqartvelos İstoriis Sakitxebi. Tiflis: Saqartvelos SSR Mecnierebata Akademia, 1965.
Canashia, Simon; N. Berdzenishvili. Saqartvelos İstoriis Sakitxebi Wigni. Tiflis: Mecnierebata, 1990.
Diasamidze, Biciko. “Batumis Sakitxebi XVIII-XIX. Saukuneebis Ruset-Turqetis Omebshi.” Adjaris Dedasamshoblostan Dabrunebis 130 Wlistavisadmi Midzghvnili Saertashoriso Samecniero Konferenciis Masalebi (2009).
Dumbadze, Mamia. Dasavlet Saqartvelo XIX. Saukunis Pirvel Naxevarshi. Tiflis: 1957.
Gogoladze, D. Brdzola Carizmis Batonobis Winaaghmdeg XIX. Saukunis Pirvel Oceulshi. Tiflis: Saqartvelos İstoriis Narkveebi, 1973.
Gogolauri, Roman. Ruset-Turqetis Omebi da Samxret Saqartvelos Sakitxi. Publishing House Universali: 2016.
Guruli, Vahtang. Saqartvelos Axali İstoria (1801-1918), Wigni I. Tiflis: Qartuli Universiteti, 2017.
Gvosdev, Nikolas K. Imperial Policies and Perspectives Towards Georgia, 1760- 1819. Oxford: Macmillian, 2000.
Hacısalihoğlu, Mehmet. “Tuzcuoğulları.” TDVİA, C. XLI, 451-453.
İobashvili, Guliver. Kartul-Rusuli Politikuri-Diplomatiuri Kontaqtebi XVIII-XIX Saukuneta Mijnaze da Kartl-Kaxetis Samefos Aneqsia Rusetis Mier 1801 W. Aqti. Tiflis: Saqartvelos İstoriis Narkveebi, 1973.
Khantadze, Shota. “Masalebi Aleqsandre Batonishvilis Biografiisatvis.” S. Canashias Saxelobis Saqartvelos Saxelmwifo Muzeumis Moambe XXII (1961): 239-274.
Kardaş, Tuğba “XIX. Yüzyılda Kafkasya’da Salgın Hastalıklar ve Karantina Önlemleri 1800-1900” Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, 2010.
Lomsadze, Shota. Axalcixuri Qronikebi. Tiflis: 1997.
Lomsadze, Shota. Samstxe-Cavaxeti (XVIII. Saukunis Shuawlebidan XIX. Saukunis Shuawlebamde). Tiflis: 1975.
Nazır, Bayram “Osmanlı-Rus Savaşlarında Acaralılar.” Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1993.
Paichadze, Giorgi. Kartli Kaxetisa da Rusetis Urtiertobebis Ganaxleba 80iani Wlebis Dasawyisshi. 1783 W. Xelshekruleba. Tiflis: Saqartvelos İstoriis Narkveebi, 1973.
Pamuk, Esra “1 Numaralı Ahıska Şer‘iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi H.1183–1241/ M.1769–1825.” Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi, 2012.
Surmanidze, Ramaz. “Selim Ximshiasvili Samxret-Dasavlet Saqartvelos Gantavisuflebistvis Brdzolis Winaamdzgholi.” Erovnuli-Ganmatavisuflebeli Modzraoba XIX. Saukunis Samxret-Dasavlet Saqartveloshi, Niko Berdzenishvilis İnstituti (2015): 40-53.
Süreyya, Mehmed. Sicil-i Osmanî. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
Şanizade Mehmed Ataullah Efendi. Tarih-i Şanizade Osmanlı Tarihi 1223-1237/1808-1819, I. Haz: Ziya Yılmazer, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2008.
Tanrıverdi, Mustafa. “Rusya’nın Merkez-Taşra İdari Yapılanmasında Kafkasya (1785-1882)” Türkiye Günlüğü 126 (2016): 61-68.
Tosik Dinç, Fadime “Ahıska Türkleri 1800-1921.” Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, 2015.
Turmanidze, Otar. “Ximshiasvilebi XIX. Saukunis Pirvel Naxevris Samxret-Dasavlet Saqartvelos Sazogadoebriv-Politikur Cxovrebashi.” Erovnuli-Ganmatavisuflebeli Modzraoba XIX. Saukunis Samxret-Dasavlet Saqartveloshi, Niko Berdzenishvilis İnstituti (2015): 54-66.
Türker, Özgür. “Gürcistan’ın Rus Himayesine Girmesi ve Sonuçları: Georgiyevsk Antlaşması’ndan Ağa Muhammed Han’ın Tiflis Seferi’ne” History Studies 7 (2015): 149-165.