“Ak Altın”ın Kara Kaderi: Pamuk Vakası ve Şeref Reşidov’un Başına Gelenler

Çarlık Rusya’sı Türkistan topraklarını işgal ettikten sonra, bölgedeki verimli topraklar pamuk yetiştirmede kullanılmaya başlandı. Pamuk ektirme siyaseti Sovyetler devrinde de devam etti. Özbekistan, Sovyetler memleketinin en büyük pamuk üretici cumhuriyetine dönüştürüldü. Pamuk, Sovyet ekonomisi için önemli bir hammadde halini aldı. Moskova’nın cumhuriyetlere dayattığı beş yıllık planlamalarına göre cumhuriyet her yıl öncekisinden daha çok pamuk yetiştirmeye teşvik edildi. Ancak, toprakların verimliliğini yitirmesi, hava şartları gibi hususlar dikkate alınmadı. Pamuk üretimi devlet düzeyinde bir siyasi olay halini aldı. Sovyetler için pamuk stratejik bir hammadde olup, pamuk üreten cumhuriyetlerin altyapı gelişimi pamuk yetiştirme planlarının ne denli gerçekleştiğine bağlıydı. Bazı yöneticiler için gerçekte pamuğun ne kadar üretildiğinden ziyade yüksek sayılarla dış düşmanlar, özellikle ABD karşısında güçlü görünmek daha önemli hâle geldi. Yanlış yapılan planlamalar, yöneticilerin ne pahasına olursa olsun pamuktan yüksek hasat alma istekleri, Moskova ile ters düşmekten kaçınma gibi etkenler sonraki yıllarda Özbekistan için bazı felaketlere sebep oldu. Bunlardan biri, su kaynaklarının yanlış kullanılması sonucu Aral Gölü’nün kuruması, diğeri “Pamuk İşi” olarak bilinen yolsuzluk davalarıdır. Aral Gölü’nün kurumasıyla ilgili ilk başta bazı tedbirler düşünülse de, sonradan ülkenin maddi yetersizliği sebebinden durduruldu. “Pamuk İşi” olayları esnasında çok sayıda yönetici hapis cezası aldı. Reşidov, ölümünden sonra pamukla ilgili tüm yolsuzlukların baş müsebbibi olarak görüldü. “Pamuk İşi”ni Sovyetler Birliği’nin çökmesi izledi. Özbekistan tarihinde pamuğun önemli bir yer alması hakkında bazı araştırmalar yapılmış olsa da, pamuğun cumhuriyet tarihine tesirleri hakkında müstakil bir çalışma bulunmamaktadır. Dolayısıyla, bu makalede Özbekistan için pamuğun önemi, pamuk üretiminden doğan problemler, bunlara dair çözüm önerileri ile Şeref Reşidov dönemi ve sonrasında bu husustaki gelişmeler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Rusya, Özbekistan SSC, Pamuk İşi, Aral Gölü Faciası, Şeref Reşidov

After Tsarist Russia invaded the lands of Turkestan, the fertile lands in the region started to be used for cotton cultivation. The policy of cotton cultivation continued drastically in the Soviet era, and therefore, Uzbekistan was transformed into the largest cotton-producing republic in the Soviet

After Tsarist Russia invaded the lands of Turkestan, the fertile lands in the region started to be used for cotton cultivation. The policy of cotton cultivation continued drastically in the Soviet era, and therefore, Uzbekistan was transformed into the largest cotton producing republic in the Soviet Union. Cotton became an important raw material for the Soviet economy. According to the five-year plans that Moscow imposed on the republics, Uzbekistan was encouraged to grow more cotton each year than before. However, issues such as the loss of fertility of the soils and weather conditions were not taken into account. Factors, such as wrong planning, the desire of the rulers to get a higher harvest of cotton at any cost, and avoiding conflict with Moscow, caused big problems for Uzbekistan in the following years. One of them is the drying up of the Aral Sea as a result of the misuse of water resources, and the other is the corruption cases known as "Cotton Affair". Although it is known that cotton has an important place in the history of Uzbekistan, there is no independent study about its effects on the history of the republic. Therefore, this article will study the importance of cotton for Uzbekistan, the problems arising from cotton production, solution proposals for them and the development of this issue during and after the period of Sharaf Rashidov.

Keywords:

Russia, Uzbekistan SSR, Cotton Affair, Aral Sea Disaster, Sharaf Rashidov,

PDF

___

Abduxoliqov, İrismat. Men Bilgan Şarof Aka. Taşkent: Akademnashr, 2018.
Ahmatjonov, Anvarjon. “Islom Karimov va Ahmadjon Odilov O’rtasidagi Ziddiyat”, QİYOFA, (2022), Erişim Tarihi: 16 Haziran 2022, https://www.youtube.com/watch?v=hxkLbuDzsRU
Asqarov, Ahmadali. Özbekistan Halkları Tarihi. Taşkent: Fan neşriyatı, 1993.
Gordon, Dmitri. “Vladimir Kaliniçenko ile sohbet”, V GOSTYAH U GORDONA, (2004), Erişim Tarihi: 30 Mayıs 2022, http://www.gordon.com.ua/tv/kalinichenko/
Gucciolla, Ricardo Mario. “The Crisis of Sovyet Power in Central Asia: ‘The Uzbek Cotton Affair’ (1975-1991).” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Lucca, IMT School for Advanced Studies, 2017.
“Jizzax Tumani Şarof Raşidov Nomi bilan Ataldi”, GAZETA.UZ, (2016), Erişim Tarihi: 07 Haziran 2022. https://www.gazeta.uz/oz/2016/12/22/jizzax/
Kanlıdere, Ahmet. Kemaloğlu, İlyas. Ötüken’den Kırım’a Türk Dünyası Kültür Tarihi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2020.
Karimov, Timur.“Odilov Ahmadjan”, WARHEROES.RU, Erişim Tarihi: 16 Haziran 2022, https://warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=18664
Kerimov, İslam. “Şeref Reşidov’un 75. yıldönümüne hazırlık ve kutlamaların gerçekleşmesi hakkında.” Özbekistan Cumhbaşkanı Bünyesindeki Bakanlar Kurulu Kararı. (06.06.1992), sayı 267.
Kerimov, İslam. Xalqimizning Otaşqalb Farzandi. Taşkent: Özbekistan Neşriyatı, 1992.
“KGB O‘zbekistonga qarshi: tarixchi «paxta ishi» ning yashirin sabablarini ma'lum qildi”, KUN.UZ, (2019), Erişim Tarihi: 09 Haziran 2022, https://kun.uz/uz/news/2019/05/21/kgb-ozbekistonga-qarshi-tarixchi-paxta-ishining-yashirin-sabablarini-malum-qildi
Khalid, Adeeb. Central Asia; A New History from the Imperial Conquest to Present. Princeton: Princeton University Press, 2021.
Luçinski, Yuri. “Massı Bıstro Zabıli Gdlyana i İvanova i Voznenavideli Yeltsena”, LENTA.RU, (2015), Erişim Tarihi: 09 Haziran 2022, https://lenta.ru/articles/2015/05/18/luchinsky/
Muhammadkulov, Sadullo. “Jizn i Smert Şarafa Raşidova: Vospominaniya Liçnogo Komissara”, (2017), Erişim Tarihi: 14 Eylül 2022, https://uz.sputniknews.ru/20171105/Rashidov-vospominaniya-komissara-6747573.html
Nişanov, Rafik. “Nigde Davlenie Sentra Ne Bılo Stol Razruşitelnım kak v Uzbekistane”, GAZETA.UZ, (2020), Erişim Tarihi: 14 Haziran 2022, https://www.gazeta.uz/ru/2020/12/23/nishanov/
Orakov, D. ve Şarapov A. Özbekistan Tarihinden Universal Kollanma. Taşkent: Akademnaşr, 2019.
Reşidova, Gulnara. Komilov, Doniyor. Şarof Raşidov: Inson Davr Közgusida va Davr Inson Taqdirida. Taşkent: Tasvir, 2017.
“Rıbnoe Delo Samıy Gromkiy Korruptsionnıy Skandal v SSSR”, DİLETANT, (2010), Erişim Tarihi: 07 Haziran 2022, https://diletant.media/articles/35-829694/
“Sayyora Rashidova otasi va Islom Karimov haqida”, KUN.UZ, (2019), Erişim Tarihi: 14 Mayıs 2022, https://kun.uz/uz/news/2019/02/08/video-sayyora-rashidova-otasi-va-islom-karimov-haqida
Sharof Rashidov. O`zbekiston Milliy Entsiklopediyasi. Taşkent: Davlat Milliy Nashri, 2004.
“Skonçalsya Bıvşıy Rukovoditel Uzbekistana”, RADİO OZODLİK, (2017), Erişim Tarihi: 14 Haziran 2022, https://rus.ozodi.org/a/28375695.html
Şaropov, Abdulla. Özbekistan Tarihinden Üniversal Kullanma. Taşkent: Akademnaşr, 2019.
Togan, Zeki Velidi. Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi. İstanbul: Enderun, 1981.
“Umer Osujdyonnıy po Hlopkovomu Delu Zyat Brejneva”, LENTA.RU, (2013), Erişim Tarihi: 09 Haziran 2022) https://lenta.ru/news/2013/10/10/churbanov/
Usmanov, K. Vatan Tarihi. Taşkent: Şark neşriyatı, 2016.
“V Uzbekistane v Vozraste 92 let Skonçalsya Stareyşiy Eks-Politzaklyuchennıy Ahmadjon Adılov”, RADİO OZODLİK. (2017), Erişim Tarihi: 16 Haziran 2022, https://rus.ozodlik.org/a/28760635.html
Zufarov, K. A. Uzbekskaya Sovetskaya Sotsialistiçeskaya Respublika. Taşkent: Özbek Sovyet Ansiklopedisi Neşriyatı, 1981.
Zvyaginsev, Aleksandr. “Kurortnaya Drama”. KOMMERSANT .(2011), Erişim Tarihi: 08 Haziran 2022, https://www.kommersant.ru/doc/1646828.