1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Pehlivan İbrahim Ağa’nın Rolü

Çar I. Aleksandr (1801-1825), selefleri olan I. Petro ve II. Katerina’dan miras kalan devlet politikasını sürdürdü. Söz konusu klasik Rus politikasının özü, Osmanlı Devleti aleyhine genişlemek şeklinde özetlenebilir. Balkanlardan Kafkasya’ya, geniş bir coğrafyada Rus ilerleyişine yol açacak bu politikanın en can alıcı kısmı ise Karadeniz ve Boğazlar üzerinden Akdeniz’e açılma stratejisidir. 1806’da Rusya’nın tek taraflı olarak ve resmî bir savaş ilanına dahi lüzum görmeksizin, Balkanlardaki Osmanlı toprakları üzerinden başlattıkları askerî harekât, yukarıda özetlenen politikanın doğal bir neticesidir. Savaşın başlangıcı, Osmanlı Devleti’nin güçsüz bir dönemine denk geldi. Bu dönemde Sultan III. Selim (1789-1807) içeride merkezî otoritesini tesis edememiş ve reformlarına karşı yapılan çok yönlü muhalefet doruk noktasına ulaşmıştır. Bu durumda, Rus saldırılarına karşı Balkan coğrafyasını savunmak oralarda hüküm süren ayanlara kaldı. Makalemizin esas konusu olan Pehlivan İbrahim Ağa bu ayanlardan biridir. Rumeli’deki yerel otorite sahipleri arasında kendisine güçlükle yer açabilmiş ve 1804’te Dobruca Bölgesi’nin ayanı olmuştur. Cesareti, mücadeleciliği ile sivrilen Pehlivan İbrahim Ağa, başlangıçta Rus ilerleyişine karşı İsmâil Kalesi’nin muhafazası ile görevlendirilmiştir. İsmâil muhafızlığı ile başlayan ve Haziran 1810’da esir düşmesine kadar süren yaklaşık dört yılda Pehlivan İbrahim Ağa, Türkler arasında, Osmanlı-Rus savaşının Balkanlardaki en önemli kahramanına dönüştü. O zamana kadar sadece bölgesel olarak sınırlı bir çevrede tanınırken; artık bütün Osmanlı memleketinde halk arasında “Baba Paşa” olarak ünlendi. 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı’nın en önemli Türkçe monografik kaynaklarının başında gelen “Baba Paşa Vakayi‘-nâmesi” temelde onun anlatımlarına dayalı olarak bir tür savaş günlüğü şeklinde kaleme alındı ve yazımı 1820’de tamamlandı. Bu çalışmamızda, sözü edilen eser, Osmanlı arşiv belgeleri ve dönemin diğer kaynak eserleriyle mukayeseli bir biçimde incelenecektir. Böylece Pehlivan İbrahim Ağa’nın oynadığı rol üzerinden Osmanlı-Rus ilişkilerinin ayrıntılı değerlendirme imkânının sunulması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı – Rus Savaşı, Vakayi‘-nâme, Balkanlar, Pehlivan İbrahim Ağa, Baba Paşa

The Role of Pehlivan İbrahim Agha During 1806-1812 Ottoman-Russian War

Tsar Alexandr I (1801-1825) maintained the politic of state which inherited from him predecessors Peter I and Catherine II. The essence of the Russian classical policy can be summarized as basically expanding against the Ottoman State. The most crucial part of this policy, which will lead to the Russian progress in a wide geography from the Balkans to the Caucasus, is the strategy of opening to the Mediterranean over the Black Sea and the Straits. The military operation which launched, unilaterally and without any official declaration of war by Russia over the Ottoman Balkan Lands in 1806, is a natural result of this policy that summarized above. The beginning of the war, coincided with a weak period of the Ottoman State. In that period Sultan Selim III could not established his central authority and multi-faceted opposition against sultan’s reforms reached its climax. In this situation, defending Balkans against Russian attacks was up to the local notables that reigning there. As the main topic of this article, Pehlivan (wrestler) İbrahim Agha, is one of these local notables. He could hardly taken a place among local authority owners in Rumelia and became notable of Dobruca Region in 1804. Pehlivan İbrahim Agha who excelled with combative and brave personality, initially was tasked with the protection Izmail Fortress against Russian Army attacks. About four years that starting with the guarding of Izmail and lasting until he captured in June 1810, among the Turks, Pehlivan İbrahim Agha became the most important hero of the Ottoman-Russian War in the Balkans. Untill that time he was recognized only in a local, limited circle; but after that he gained a great fame under the name “Baba Pasha” among the people that lived in all over Ottoman lands. The “Chronicle of Baba Pasha” which basically upon him narratives as a kind of war diary is one of the most important Turkish monographic sources. Writing of this manuscript book was completed in 1820. In our article, the mentioned manuscript will be analyzed in a comparison way with unpublished Ottoman archival documents and other published main sources belong that time. Thus, it is aimed to provide the possbility of detailed evaluation about Ottoman-Russian relations based on the role played by Pehlivan İbrahim Agha or in him other name Baba Pasha.

Keywords:

Ottoman-Russian War, Chronicle, Balkans, Pehlivan (wrestler) İbrahim Agha, Baba Pasha,

PDF

___

C.AS. 527/22020
C.AS. 816/34687
C.AS. 534/22359
C.AS. 471/19652
C.AS. 482/20103
C.AS. 303/12554
C.AS. 221/9402
C.AS. 360/14905
C.AS. 392/16179
C.AS. 442/18387
C.AS. 602/2536
C.DH. 110/5486
C.DH. 83/4144
C.ML. 96/4317
C.ML. 66/3015
C.SH. 2/56.
HAT 256/14700
HAT 1366/54094
HAT 149/6254
HAT 150/6312
HAT 151/6369
HAT 151/6381
HAT 1364/53950
HAT 149/6280
HAT 237/13181
HAT 283/16917
HAT 1004/42118
HAT 983/41654-C-D-E-G-H-T
HAT 999/41973
HAT 1010/42416
HAT 979/41586
HAT 988/41819
HAT 631/31203-A-B
HAT 1005/42146 TS.MA.d. 2452 nolu defter TS.MA.e. 436/3
TS.MA.e. 436/4
TS.MA.e. 436/11
TS.MA.e. 511/47
TS.MA.e. 854/70
Abdüllatif Efendi Gazzizâde. Vekayi‘-i Baba Paşa Fi’t-Târîh. Haz. Salih Erol. Ankara: TTK Yayınları, 2013.
Ahmed, Cevdet. Tarih-i Cevdet. C. 9. 2. bs. İstanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1309/1891.
Akbayar, Nuri. Osmanlı Yer Adları Sözlüğü. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay., 2001.
Armaoğlu, Fahir. XIX. Yüzyıl Siyasi Tarih (1789-1914). Ankara: TTK, 1997.
Âsım, Ahmed Efendi. Âsım Efendi Tarihi. C. 1, Haz. Ziya Yılmazer. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
Baysun, M. Cavid. “Mustafa IV”. İA. C. VIII. İstanbul: MEB. Yay., 1950.
Beydilli, Kemal. “Pehlivan İbrahim Paşa”. TDVİA. C. XXXIV. 222-223.
Cabi, Ömer Efendi. Câbî Târihi. Haz. M. Ali Beyhan. C.1. Ankara: TTK, 2003.
Çapraz, Hayri. “I. Aleksandr Dönemi Rusya’nın Balkan Politikası.” Güney Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi 28 (2015): 45-75.
Çataltepe, Sipahi. 19. Yüzyıl Başlarında Avrupa Dengesi ve Nizam-ı Cedid Ordusu. İstanbul: Göçebe Yayınları, 1997.
Çaycıoğlu, Serdar Oğuzhan. “Rusya’nın Kafkasya Siyaseti: General Paskeviç’in Başkomutanlığı Dönemi 1827-1831”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2018.
Çelik, Yüksel. Şeyhü’l-Vüzerâ Koca Hüsrev Paşa. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.
Danişmend, İsmail Hâmi. İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. C. 4. İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1972.
Driault, Edouard. Şark Meselesi. Çev. Nâfiz. Haz. Emine Erdoğan. Ankara: Berikan Yayınevi, 2010.
Emecen, Feridun. “İsmâil”. TDVİA. C. XXIII. 82-84.
Erdoğan, Meryem Kaçan, Meral Bayrak Ferlibaş ve Kamil Çolak, Tirsiniklizâde İsmail Ağa ve Dönemi (1796-1806): Rusçuk Ayanı. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2009.
Erol, Salih. “XIX. Yüzyıl Başlarında Bir Rumeli Ayanının Yükselişi: Pehlivan İbrahim Ağa.” Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu-II. C. I, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Yayını, 2010.
Fehmi, İsmail. “The Diplomatic Relations of The Ottoman Empire and The Great European Powers from 1806-1821”. Unpublished phD Thessis, London University, 1975.
Jorga, Nicolea. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. Çev. Nilüfer Epçeli. C. 5. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2009.
Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi (1789-1856). C. V. Ankara: TTK Basımevi, 1988.
Kurat, Akdes Nimet. Rusya Tarihi: Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: TTK Basımevi, 2014.
Kuzucu, Serhat. “Rus Çarı I. Pavel Dönemi Osmanlı-Rus Siyasi İlişkileri ve Napolyon’a Karşı Ortak Mücadele.” Karadeniz Araştırmaları Dergisi 38 (Yaz 2013): 75-87.
Morkva, Valery. “Russia’s Policy of Rapprochement with The Ottoman Empire in The Era of The French Revolutionary and Napoleonic Wars 1792-1806.” Yayınlanmamış Doktora Tezi, Bilkent Üniversitesi, 2010.
Mustafa Nuri Paşa. Netâyicül-Vuku‘ât. C. IV. Nâşiri: Mehmed Gâlib. İstanbul: Uhuvvet Matbaası, 1327.
Safran, Semih. “M. İ. Kutuzov’un Hayatı ve Faaliyetleri (1745-1813)”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2019.
Sunar, Mehmet Mert. “1806-1812 Osmanlı – Rus Harbi’ni Çalışmaya Bir Girizgâh: Sefer İçin Asker Toplanması”. History Studies 10/3 (April, 2018): 239-256.
Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmani. C. 2, Haz. Nuri Akbayar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1996.
Şânîzâde, Mehmed Ataullah Efendi. Şânîzâde Târîhi. C. I. Haz. Ziya Yılmazer. İstanbul: Çamlıca Basımevi, 2008.
Şirokorad, A.B. Rusların Gözünden Osmanlı-Rus Savaşları. Çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Meşhur Rumeli Ayanlarından Tirsinikli İsmail, Yıllıkoğlu Süleyman Ağalar ve Alemdar Mustafa Paşa. İstanbul: Maarif Matbaası, 1942.
Zinkeissen, Johann Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. Çev. Nilüfer Epçeli. C. 7. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2011.