Yazarın zihninde bir çeviri edimi: Özde çeviri ürünü olarak kaynak metin ve aslına çevirisi

Çevirmen, belli bir edebiyat türüne ait olan ya da ilgi ve uzmanlık alanı dışında kalan konularda yazılan metinleri çevirmeyi mesleki ya da kişisel açıdan tercih etmeyebilir. Örneğin, dize formatında yazılmış oyunların çevirisi, türe ilgi duymayan ya da kendini bu türden bir aktarım için yetkin ya da hazır hissetmeyen bir çevirmen için cazip bir seçenek olmayabilir. Çevirmen aynı şekilde din, felsefe ya da tarih alanlarında, sanatın belirli dallarında, özel alan ya da terim bilgisi gerektiren konularda yazılmış metinlerin çevirisine tereddütle yaklaşabilir. Diğer yandan, çevirmenin bir nedenle çevirisini üstlenmeye sıcak bakmayabileceği bazı konular, sıcak baktığı farklı bir metnin içinde çözümlenmesi gereken metinlerarası unsurlar olarak karşısına çıkabilir. Bu unsurlar kimi zaman ciddi araştırma gerektiren, çeviriye ve çevirmene birçok açıdan meydan okuyan, tam anlaşılmayan ya da anlaşılsa dahi aktarılmaya direnen özellikte olabilir. Bu çalışmada Alexandre Dumas’nın Ali Pacha adlı kitabı, Sündüz Öztürk Kasar’ın önerdiği özde çeviri kavramı üzerinden diller ve kültürlerarası zihinsel bir çeviri ürünü olarak incelenmekte, İngilizce çevirisi ile tarafımızca yapılan Türkçe çevirisi ise Öztürk Kasar’ın yine aynı kavramdan yola çıkılarak tanımlanmış olduğu dolaylı özde çeviri ve aslına çeviri kavramları üzerinden ele alınmaktadır. Bu yaklaşımla, özünde (Türkçeden) çeviri işlemi olan (Fransızca) bir özgün metnin üçüncü bir dile (İngilizceye) aktarılması ve aslına (Türkçeye) döndürülmesi sırasında çevirmenin karşısına çıkabilecek farklı alanlara ait göstergelere dair örneklere yer verilmekte, bu örnekler üzerinden çevirinin metinlerarası ve disiplinlerarası doğası vurgulanarak, çevirmenin neyi çevirip neyi çevirmeyeceği üzerinde ne kadar kontrolü olabileceği irdelenmektedir. Bunun yanı sıra, bir özde çeviri metnini dolaylı özde çeviri ve aslına çeviri metnine döndürme noktasında çevirmenleri bekleyen farklı yükümlülüklere değinilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Ali Pacha, özde çeviri, dolaylı özde çeviri, aslına çeviri, çeviride metinlerarasılık

An act of translation in the author’s mind: The source text as a product of watermark translation and its retro-translation

Translators may professionally or personally choose not to translate texts belonging to a specific literary genre or those that are outside of their area of interest and expertise. For example, the translation of plays written in verse form may not be an attractive option for translators who are not interested in the genre or do not feel competent or ready to work in that area. In the same way, they may be reluctant to translate texts belonging to the fields of religion, philosophy, or history, to certain branches of art or in topics that require specialized knowledge. On the other hand, some topics which the translator may not want to undertake in translation for some reason may appear in another text to be translated as intertextual elements needing to be analyzed. These issues may sometimes necessitate serious research and challenge translation and translators in many respects. Sometimes, these subjects are not fully understood or may resist translation. In this study, Ali Pacha by Alexandre Dumas is examined through Sündüz Öztürk Kasar’s concept of watermark translation as an interlingual and intercultural act accomplished in the author’s mind, and its English and Turkish translations are treated within the framework of indirect watermark translation and retro-translation. Through this approach, a variety of signs from different fields that a translator may have to deal with are provided, within the scope of the transmission of a (French) source text as watermark translation (into English and Turkish). With these examples, the intertextual and interdisciplinary nature of translation is emphasized, with a focus on how much control translators can have on their choices as to what to translate or not. In addition, different responsibilities translators may be faced with in indirect watermark translation and retro-translation are discussed.

Keywords:

Ali Pacha, watermark translation, indirect watermark translation, retro-translation, intertextuality in translation,

PDF

___

Aktulum, K. (2007). Metinlerarası ilişkiler. İstanbul: Öteki.
Alexandre Dumas. Deux siècles de littérature vivante. www.dumaspere.com/pages/dictionnaire/crimes_celebres.html [01.08.2020]
Bakhtin, M. (2001) Karnavaldan romana. Edebiyat teorisinden dil felsefesine seçme yazılar. İstanbul: Ayrıntı.
Boztaş, İ., Okyayuz Yener, Ş. (2005). Açıklamalı çeviri terimleri sözlüğü. 2. bs. Ankara: Siyasal Kitabevi.
Dumas, A. (1840). Ali-Pacha, L’homme au masque de fer, Les crimes célèbres. Vol. 7-8. Bibliothèque numérique romande. www.ebooks-bnr.com
Dumas, A. (2004). Ali Pacha, Celebrated crimes, Complete. https://www.gutenberg.org/ files/ 2760/2760-h/2760-h.htm.
Dumas, A. (2020). Tepedelenli Ali Paşa (D. Tuna, Çev.). İstanbul: Kırmızı Kedi.
Ergil, B. (2020). Batı kanonu hayal perdesinde: Tiyatrotem yeniden yazım ve yeniden çevirilerinde “absürd”, “tragedya” ve “komedya” kavramlarının dönüşümü. Dünya Dilleri, Edebiyatları ve Çeviri Çalışmaları Dergisi, 1(1), 26-58.
Irzık, S. (2001) Önsöz. Karnavaldan romana. Edebiyat teorisinden dil felsefesine seçme Yazılar (M.Bakhtin). İstanbul: Ayrıntı.
Kristeva, J. (1980). Desire in language: A semiotic approach to literature and art. New York: Columbia University Press.
Kristeva, J. (1986). Word, dialogue and novel. Tril Moi (Ed.). The Kristeva
Reader içinde (s. 34-61). New York: Columbia University Press.
Nato review. Çatışmalarla bağlantılı cinsel şiddet. https://www.nato.int/docu/review/tr/articles/ 2017/10/26/ catismalarla-baglantili-cinsel-siddet/index.html.
Öztürk Kasar, S. (2009). Pour une sémiotique de la traduction. La traduction et ses métiers. In Colette Laplace, Marianne Lederer, Daniel Gile (Eds). Caen: Lettres Modernes Minard, 2009: 163-175.
Öztürk Kasar, S. (2012). Traduction de la ville sous le point de vue sémiotique : Istanbul à travers ses signes en trois langues. In N. Rentel & S. Schwerter (Dir.). Défis et enjeux de la mediation interculturelle (pp. 267-285). Frankfurt am Main: Peter Lang.
Öztürk Kasar, S. (2020). Çeviri göstergebilimi ile kent göstergebiliminin bütünleşik bağlamında özde çeviri kavramının incelenmesi. Dünya Dilleri, Edebiyatları ve Çeviri Çalışmaları Dergisi, 1(1), 1-25
Reverso Dictionnaire. https://dictionnaire.reverso.net....................................
Ricœur, P. (2008). Çeviri Üzerine. (Öztürk Kasar, S., Çev.). İstanbul: YKY.
Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük. https://tdk.gov.tr..............................
Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr