Rumelili Murtazâ Sükûti Divanı’ndaki Elif-nâmeler

Rumelili Murtazâ Sükûtî, Makedonya sınırları içindeki Köprülü kasabasında yaşamış Sa’dî tarikatına mensup sûfî bir şairdir. Şairin bilinen tek eseri olan divanı Berlin Devlet Kütüphanesi’ndedir. Murtazâ Sükûtî Divanı dinî tasavvufî muhtevalı şiirlerden oluşmaktadır. Edebiyatımızda, değişik konularda yazılan ‘elif-nâmeler’e rastlanmaktadır. Elif-nâmelerde farklı konular işlenmekle beraber genellikle dinî-tasavvufî temalar tercih edilmektedir. Elif-nâmeler mısra ya da beyit başlarında sırasıyla ya da ters olarak Arap harflerinin sıralanmasıyla oluşturulmaktadır. Klasik Türk Edebiyatı’nda gazel, mesnevi, murabba, muhammes vb. çeşitli nazım şekilleriyle yazılan elif-nâmelere rastlamak mümkündür. Akademik çevrelerde elif-nâmelerin şekil mi tür mü olduğu hakkında farklı görüşler bulunmaktadır. Sükûtî Divanı’nda yer alan iki elifnâme de düvâznâme türünde yazılmıştır. Alevi-Bektaşi edebiyatında yaygın olarak örnekleri görülen On İki İmam’ın özelliklerini konu edinen ‘düvâz-deh’, ‘düvâz-imam’ veya ‘düvâz-nâme’ olarak adlandırılan bir şiir türü bulunmaktadır. Alevi-Bektaşi kökenli şairlerin dışında da bu türde şiirler yazılmıştır. Düvâz-nâmelere hem Türk Halk Edebiyatı’nda hem de Klasik Türk Edebiyatı’nda rastlamak mümkündür. Murtazâ Sükûtî Divanı’nda toplam otuz altı adet düvâz-nâme bulunmaktadır. Sükûtî, eserinde edebi türler içinde en fazla düvâz-nâme türüne yer vermiştir. Bu çalışmada, elif-nâme ve düvâz-nâme hakkında bilgi verilerek Rumelili Murtazâ Sükûtî Divanı’ndaki elif-nâmeler şekil ve muhteva açısından karşılaştırılarak, tahlil edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Elif-nâme, Düvâz-nâme, Sükûtî, Tasavvuf Şiiri, On İki İmam

Elif-nâmes in the Divan of Murtazâ Sükûtî

Murtazâ Sükûtî is a sufi poet who lived in the 19th century. Sükûtî a member of Sâdi sect. He started his education in his village and continued in the city of Köprülü in Macedonia. Then he received Islamic mysticism education. He cited poems on subject of religion and Sufism. He received nickname “Sükûtî”. Poets have always produced original and esthetical works while forming their poetry. “elif-nâmes” written in various topics and in the forms inspired by the array of Arabic letters take place in both Divan and Folk Literatures. Religious and Sufi themes are usually included in elif-nâmes. It is still controversial that whether elif-nâmes are called a type or a form. Moreover, poems named as ‘düvâz-deh’, ‘düvâz-imam’ or ‘düvâz-nâme’ which tell about twelve imams are commonly included in Alevî-Bektaşî literature. Divan of Sükûtî has many poems warning and providing advice to the reader in terms of religion, Sufism, morals, and being a good person. In this study the poems in the divan of Sükûtî written in the elif-nâme-düvâznâme genre/style have been determined according to their form of poetry and the themes of these poems were analyzed.

Keywords:

Elif-nâme, Düvâz-nâme, Sükûtî, tasavvuf poetry, Twelfe İmam,

PDF

___

Artun, Erman (2014). Ansiklopedik Halkbilimi/Halk Edebiyatı Sözlüğü, Terimler-Motifler-Kavramlar, Karahan Kitabevi, Adana. Batislam, Dilek (2018). “Kıbrıslı Âşık Kenzî’nin Elif-Nâmeleri”, Kıbrıs Araştırmaları ve İncelemeleri Dergisi, Lefkoşa, C.1,S.2,ss-7-16) Cebecioğlu, Ethem (2009). Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ağaç Kitabevi, İstanbul. Çelebioğlu, Amil (1998). Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yayınları, Ankara. Güzel, Abdurrahman (2006). Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı, Akçağ Yayınları, III. Baskı, Ankara. Gökçimen, Ahmed (2010). “Türkmen Edebiyatında Elif-name”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum,S.43, ss.105-120. İyiyol, Fatih (2013). “Alevî Bektaşî Geleneğinde Düvâzlar-Düvâzimamlar” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.6 S. 27,ss.228-250. Kaçar, Burhan, (1997). “Türk Edebiyatında Elif-Nâmeler”,V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Seksiyon Bildirileri I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara ss. 307-316. Kaya, Doğan (2007). Ansiklopedik Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara. Kiel, Machiel (2016). “Köprülü ” İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, C.Ek-2. MemmedovA, Elmira Memmedova (2011). “Türk Tasavvuf Şiirinde Elifnâme-Yaşnâmenin Senkretik Bir Örneği Üzerine”, 21.Yüzyılda Türk Dünyası Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Eko Avrasya Yayınları,Lefke KKTC, ss.231-243. Özcan, Hüseyin (2015). “Hataî’nin Elifnâme Şeklinde Yazdığı Düvazdeh”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S.76,ss. 191-204. Özcan, Nurgül (2011). Murtazâ Sükûtî Dîvânı, Kitapsal Yayın, İstanbul. Özdamar, Mustafa (1997). Şeyh Sükûtî Murtazâ Baba, Özdamar Yayınları, İstanbul. Özkan, Ferudun Hakan (2012). “Kaygusuz Abdal’ın Elifnâmesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, S. 64, ss. 187. Öztoprak, Nihat (2006). “Bursalı Feyzi Efendi’nin Elif-nâmeleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XXXV, ss. 135-167. Öztoprak, Nihat (2007). “Elif-nâmelerin Tertip Hususiyetleri ve Metin Tesisindeki Yeri” Uluslararası Türklük Bilgisi Sempozyumu Bildiriler-2, ss.817-830. Öztürk, Nuran (2012). “Elifnâme ve Nidâi’nin Elifnâmesi”, Prof. Dr. Mine Mengi adına Türkoloji Sempozyumu (20-22 ekim 2011), Bildiriler, Adana, ss.175. Parlatır, İsmail (2014). Fuzuli -Türkçe Divan, Akçağ Yayınları,Ankara Üstüner, Kaplan (2007). Divan Şiirinde Tasavvuf (14. ve 15. yy. Divanlarına Göre), Birleşik Yayınları, Ankara. Taşkesenlioğlu, Lokman (2017). “Divan Edebiyatında Elifnameler ve Bilinmeyen İki Elifname Örneği: Memi Can Saruhânî Ve Ömer Karîbî Elifnameleri”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED], S.58, Erzurum, 2017, ss. 161. Tökel, Dursun Ali (2010). Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan Şiiri, Hece Yayınları, Ankara. Tökel, Dursun Ali (2003). Divan Şiirinde Harf Simgeciliği, Hece Yayınları, Ankara. Yekbaş, Hakan (2012). “Divan Şairinin Sessiz ve Gizli Anlatımı: Muvaşşah” Turkish Studies Dergisi, S.7/3,ss.2649-2700.