Okuma eğitimine bağlamsal bir katkı: okumanın Türkçede farklı anlamlarda kullanımı

Bu çalışmada okumanın ilk ve temel anlamıyla birlikte Türkçede bağlamsal yönden kazandığı diğer anlamlar ortaya konulmuştur. Çalışmanın amacı, dilin dört temel becerisinden biri olan okumanın, eş zamanlı ve art zamanlı bir yaklaşımla Türkçede hangi anlamlarda kullanıldığını belirlemektir. Bu amaçla Türkçe modern ve tarihî sözlükler, ansiklopedik eserler, kitaplar, makaleler vb. yayınlar; okuma ve okumanın çekimleri (okunma, okutma), okumayla ilgili birleşik sözcük, deyim, atasözü, kalıplaşmış ifade ve cümle düzeyindeki biçimleri içermesi yönüyle taranmıştır. Ayrıca okumanın Anadolu ağızlarındaki kullanımlarına bakılmış ve Türkçede ilk zamanlardan günümüze hangi anlamlarda kullanıldığı araştırılmıştır. Nitel desende olup doküman inceleme ve içerik analizi yöntemlerinin kullanıldığı çalışmada okumanın bilinen anlamlarının dışında birçok anlamı karşılar şekilde kullanıldığı, içinde bulunduğu bağlama göre farklı anlamlar oluşturabildiği görülmüştür. Okumanın kazandığı söz konusu anlamların bilinmesi okuma eğitimini temellendirmek bakımından yararlı olacaktır. Çalışma sonucunda eğitimcilere, araştırmacılara ve kurumlara bazı önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Türkçe, okuma, çok anlamlılık, bağlam, anlam,

A contextual contribution to reading education: use of reading in different meanings in Turkish

In this study, along with the first and basic meaning of reading, other meanings that reading gains in Turkish contextually have been revealed. The aim of the study is to determine what meanings reading - one of the four basic skills of the language - is used in Turkish with a simultaneous and diachronic approach. For this purpose, Turkish language has been scanned in terms of including modern and historical dictionaries, encyclopedic works, books, articles and similar publications; reading and conjugation of reading; compound words, idioms, proverbs, stereotypes and sentence-level forms related to reading. In addition, the usage of reading in Anatolian dialects has been examined and the meanings of reading used in Turkish from the earliest times to today have been investigated. In this qualitative study using document review and content analysis methods, it has been observed that reading is used in a way that meets many meanings other than its known meanings, and it can create different meanings depending on the context it is in. Knowing the aforementioned meanings gained by reading will be useful to base the reading education. In consequence of the study, some suggestions have been made to educators, researchers and institutions.

Keywords:

Turkish, reading, polysemy, context, meaning,

PDF

___

Acaroğlu, M. T. (1992). Türk atasözleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
Aksan, D. (2006). Anlambilim anlambilim konuları ve Türkçenin anlam bilimi. 4. Baskı. Ankara: Engin Yayınevi.
Aksoy, Ö. A. (1971). Atasözleri ve deyimler sözlüğü: Atasözleri sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Aksoy, Ö. A. (1984). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 2 deyimler sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Aksoy, Ö. A. (2004). Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler I-II. Ankara: TDK Yayınları.
Aktunç, H. (1998). Türkçenin büyük argo sözlüğü (tanıklarıyla). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Akyalçın, N. (2012). Türkçemizin anlamsal zenginlikleri deyimlerimiz. Ankara: Eğiten Kitap.
Akyalçın, N. (2012). Türkçemizin incileri atasözlerimiz: tanıklı sözlük. Ankara: Eğiten Kitap.
Akyol, H. (2003). Türkçe ilkokuma ve yazma öğretimi. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
Akyol, H. (2013). Programa uygun Türkçe öğretim yöntemleri. 6. Baskı. Ankara: Pegem Yayıncılık.
Arat, R. R. (1959). Kutadgu Bilig II tercüme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Arat, R. R. (1992). Atabetü’l-Hakayık, Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki. Ankara:, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Arıcı, A. F. (2012). Okuma eğitimi. (Geliştirilmiş 3. Baskı). Ankara Pegem Yayıncılık.
Atalay, B. (1970). Abuşka lûgatı veya Çağatay sözlüğü. Ankara: Ayyıldız Matbaası.
Atalay, B. (1986). Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi: I, II, III, IV. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Ayverdi, İ. (2011). Kubbealtı lugatı misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
Balyemez, S. (2017). “Okul” kelimesi, “ekol” den mi geliyor?. SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40, 115-147.
Battal, A. (1934). İbnü Mühennâ lûgati. İstanbul: Devlet Matbaası..........................
Bice, H. (1993). Hoca Ahmed Yesevi Divan-ı Hikmet. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
Binbaşıoğlu, C. (1993). Okumanın mekanizması ve okuma aracının bazı nitelikleri. Çağdaş Eğitim, 18 (193), 15-20.
Bingölçe, F. (2005). Kadın argosu sözlüğü. İstanbul: Metis Yayınları.....................................
Büyüköztürk, Ş. Çakmak, E. K. Akgün, Ö. E. Karadeniz, Ş. Demirel, F. (2012). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. (11. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.
Çağatay, S. (1977). Türk lehçeleri örnekleri VIII. yüzyıldan XVIII. yüzyıla kadar yazı dili. 3. Baskı. Ankara: Erol Ofset Matbaacılık.
Çağbayır, Y. (2007). Ötüken Türkçe sözlük: Orhun yazıtlarından günümüze Türkiye Türkçesinin söz varlığı I, II, III, IV. İstanbul: Ötüken Yayınevi.
De Courteille, A. P. (1870). Dictionnaire turk-oriental: destiné principalement à faciliter la lecture des ouvrages de Bâber, d'Aboul-Gâzi et de Mir-Ali-Chir-Nevâï. Imprimé par l'ordre de l'empereur à l'Imprimerie impériale, Paris.
Demirel, Ö. (1999). Türkçe öğretimi. Ankara: Pegem Yayıncılık....................................
Devellioğlu, F. (1980). Türk argosu: inceleme ve sözlük. Ankara: Aydın Kitabevi.......................
Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.........................................
Dilçin, C. (1996). Tarama sözlüğü V. Cilt. 2. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.................................
Emiroğlu, S. ve Pınar, F. N. (2013). Dinleme becerisinin diğer beceri alanları ile ilişkisi. Turkish Studies, 8 (4), 769-782.
Ergin, M. (2011). Orhun abideleri. 45. Baskı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları......................................
Ertem, İ. S. (2014). Okuma yazma eğitiminde teknolojinin rolü: gelişmeler, yaklaşımlar ve yeni okuryazarlık. İ. S. Ertem (Ed.). Okuma yazma eğitimi ve teknoloji içinde (s. 51-60). Ankara: Nobel Yayıncılık.
Gabain, A. V. (1998). Eski Türkçenin grameri. (Çev. Mehmet Akalın). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Göktürk, A. (1983). Okumasız okuryazarlar. Yazko Edebiyat. 5 (29), 78-80................................
Grönbech, K. (1992). Kuman lehçesi sözlüğü. (Çev. Kemal Aytaç). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü: etimolojik sözlük denemesi I ve II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Güneş, F. (2014). Türkçe öğretimi yaklaşımlar ve modeller. 2. Baskı. Ankara: Pegem Yayıncılık.
Harris, A. J. and Sipay, E. R. (1990). How to increase reading ability. (Ninth Edition). New York: Longman.
Hatiboğlu, V. (1981). Türk dilinde ikileme. 2. Baskı. Ankara: TDK Yayınları.
http://tdk.gov.tr (en son) erişim tarihi: 28 Ağustos 2020............................................
https://www.mygaziantep.com erişim tarihi: 20 Ağustos 2020.............................
İmer, K., Kocaman, A., ve Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
İzbudak, V. (1936). Atalar sözü. İstanbul: Devlet Basımevi................................................................
Kadri, H. K. (1943). Türk lügati, 3. cilt: Türk dillerinin iştikakı ve edebî lûgatleri. İstanbul: Maarif Matbaası.
Kadri, H. K. (1945). Türk lügati 4. cilt: Türk dillerinin iştikakı ve edebî lûgatleri. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
Karatay, H. (2014). Okuma eğitimi. 2. Baskı. Ankara: Pegem Yayıncılık...........................
Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.................................
Manguel, A. (2010). Okumanın tarihi. (çev. Füsun Elioğlu). 5. Baskı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Mansuroğlu, M. (1947). Anadolu Türkçesi (XIII. asır): Dehhani ve manzumeleri. İstanbul: Bürhaneddin Erenler Matbaası.
MEB (2005). Türkçe dersi öğretim programı ve kılavuzu. Ankara: Devlet Kitapları Basım Müdürlüğü.
Nişanyan, S. (2009). Kelimebaz. İstanbul: Everest Yayınevi....................................
Ölmez, M. (1991). Altun Yaruk III. Kitap (= 5. Bölüm) (Suvamaprabhasasutra). Ankara: Odak Offset.
Özbay, M. (2011). Anlama teknikleri ı: okuma eğitimi. 2. Baskı. Ankara: Öncü Kitap.
Özdemir, E. (1993). Okuma sanatı: nasıl okumalı, neler okumalı. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
Razı, S. (2008). Okuma becerisi öğretimi ve değerlendirilmesi. İstanbul: Kriter Yayıncılık.
Sami, Ş. (1900). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İkdam Matbaası..............................................
Saraçbaşı, M. E., ve Minnetoğlu, İ. (1978). Örnekli ve açıklamalı Türkçe atasözleri sözlüğü. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
Sevim, O. ve Şeref, İ. (2015). Türkçe öğretmen adaylarının okuma eğitimi dersiyle ilgili görüş ve önerileri. Ekev Akademi Dergisi, 61 (61), 365-378.
Taner, H., And, M. ve Nutku, Ö. (1966). Tiyatro Terimleri Sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
Tavkul, U. (2000). Karaçay-Malkar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları..............................
Tekin, Ş. (1976). Uygurca Metinler II. Maytrısîmıt Burkancıların Mehdisi Maitreya İle Buluşma Uygurca İptidai Bir Dram (Burkancılığın Vaibhâşika Tarikatine Âit Bir Eserin Uygurcası). Ankara: Sevinç Matbaası.
Tekin, Ş. (2001). İştikakçının köşesi: Türk dilinde kelimelerin ve eklerin hayatı üzerine denemeler. İstanbul: Simurg Yayınları.
Timurtaş, F. K. (1972). Yûnus Emre dîvânı, İstanbul: Kervan Kitapçılık........................................
Toparlı, R., Vural, H., Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. (2. Baskı). Ankara: TDK Yayınları.
Tuğlacı, P. (1985). Okyanus ansiklopedik sözlük. 8. Baskı. İstanbul: Cem Yayınevi.............................
Turan, F. (2001). Eski Oğuzca sözlük. Bahşayiş lügati. İstanbul: Bilimsel Akademik Yayınlar..............................
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2008). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (7. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yıldırım, F. (2006). Adana ve Osmaniye illeri ağızları. Ankara: TDK Yayınları......................................
Yıldız, C. (2010). Okuma ve anlama öğretimi. C. Yıldız (Ed.), yeni öğretim programına göre kuramdan uygulamaya türkçe öğretimi içinde (s. 115-152). Ankara: Pegem Yayıncılık.
Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü I-II. (Çev. Abdullah Taymas). Ankara: TDK Yayınları.
Zal, Ü. (2007). Türk kültüründe "ok"ların taşıdığı anlamlar ve "okumak" fiilinin ortaya çıkışı üzerine. Türk Dünyası Araştırmaları, 167, 69-82.