Esrârını Molino'dan aldım / Çaldım velî mîrî malı çaldım: Antonio Mascis'in İtalyanca-Türkçe Sözlüğü Üzerine (1677)

Türkçe transkripsiyon metinleri Batı Türkçesinin Osmanlı sahası içerisinde, Arap alfabesinin gölgelediği bazı fonetik ve morfolojik değişim ve gelişmeleri görmemizi sağlayan önemli verilerdir. Genellikle Batılı Türkologlar tarafından yapılmış çalışmalarla bu metinler dil alanında uzmanlaşmış araştırıcıların istifadesine sunulmuştur. Benim çalışmam 17. yüzyıl transkripsiyon metni olan, 12 yıl İstanbul'da bulunmuş İtalyan çevirmen Antonio Mascis'in 1677 yılında Floransa'da bastırdığı Vocabolario Toscano, e Tvrchesco adlı sözlüğü üzerine olacaktır. Toskana Grandükü Cosimo iii'e (d.1642-ö.1723) ithaf edilen sözlük XXXIV+38+290 sayfadan oluşur. Grandük'e övgü ile başlayan ilk bölümün ardından ikinci bölümde Türkçenin dilbilgisi kuralları ele alınır. Mascis'in grameri Vladimir Drimba'ya göre 1641'de Roma'da basılan Giovanni Molino'nun Dittionario della lingua Italiana, e Turchesca'sının içinde yer alan Türkçe gramerinin üzerinde değişiklik yapılmış bir imitasyonundan ibarettir. Drimba, aynı zamanda sözlüğün de imitasyon olduğunu belirtir. O dönemde intihalin yaygın olduğunu ve hatta telif hakkı kavramının olmadığını düşünürsek bu gayet normal karşılanmalıdır. Fakat Mascis'in sözlüğü gerek Türkçe kelimelerin telaffuzu gerekse yeni Türkçe kelimeler ilavesi ve İtalyanca madde başları yönüyle Molino'dan bir hayli farklılıklar gösterir. Mascis'in sözlüğü özgün bir eser olmasa dahi Molino'nun kötü bir taklidi değil, 1641'den 1677'ye İstanbul ağzındaki bazı değişmeleri gösteren gözden geçirilmiş yeni bir baskı olarak düşünülebilir. Bugünün yaklaşımıyla, Mascis'in en büyük hatası eserinde hiçbir şekilde Molino'dan bahsetmemiş olmasıdır. Araştırmam bahsedilen bu farklılıkları ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Antonio Mascis, Giovanni Molino, transkripsiyon metinleri, Osmanlı Türkçesi, İtalyanca

Esrârını Molino'dan aldım / Çaldım velî mîrî malı çaldım: On the Italian-Turkish Dictionary of Antonio Mascis (1677)

Turkish transcription texts are essential data that enables us to see some phonetic and morphological changes and developments within the Ottoman field of Western Turkish, overshadowed by the Arabic alphabet. These texts, which are generally made by Western Turkologists, are presented to the use of researchers who are specialized in the Ottoman language field. My work will be on the 17th-century transcription text Vocabolario Toscano, e Tvrchesco, which was printed in Florence in 1677 by the Italian translator Antonio Mascis, who had been in Istanbul for 12 years. The dictionary dedicated to the Grand Duke of Tuscany Cosimo iii (1642-1723) consists of XXXIV + 38 + 290 pages. After a chapter of praising the Grand Duke, in the second part, the grammatical rules of Turkish are discussed. According to Vladimir Drimba, Mascis's grammar consists of a modified imitation of the Turkish grammar of Giovanni Molino, which was published in 1641 in Rome, in the Dittionario della lingua Italiana e Turchesca. Drimba also states that the dictionary is also an imitation. This situation should be considered reasonable if we consider that plagiarism is widespread at the time, and even the concept of copyright does not exist. However, Mascis' dictionary is quite different from Molino concerning both the pronunciation of Turkish words and the addition of new Turkish words and the Italian entries. Mascis's glossary is not an imitation of Molino, even if it is not an original work, but it can be considered as a revised new edition, which shows some changes in Istanbul dialect from 1641 to 1677. With today's approach, Mascis' biggest mistake is that he never mentioned Molino in his work. My research aims to reveal these differences.

Keywords:

Antonio Mascis, Giovanni Molino, transkriptionstexte, Ottoman Turkish, Italian,

PDF

___

Altınsu, A. (1972). Osmanlı Şeyhülislamları. Ankara: Ayyıldız Matbaası. Argunşah, M., & Güner, G. (2015). Codex Cumanicus. İstanbul: Kesit. Borrelli, P. (1846). Dizionario della Lingua Italiana (C. 1). Napoli: Presso Gaetano Nobile Editore-Proprietario. Ciadyrgy, A. (1832). Dizionario Turco, Arabo e Persiano. Milano Clauson, G. (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century. Oxford. Doerfer, G. (1967). Türkische und Mongolische Elemente Im Neupersischen (C. 3). Wisbaden: Franz Steiner Verlag GMBH. Drimba, V. (1992). La grammaire turque d’Antonio Mascis (1677). Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 82, 109–120. Fanfani, P. (1863). Vocabolario Dell’ Uso Toscano (C. 1-3). Firenze: G. Barbèra. Galesini, P. (1662). Dittionario, overo Tesoro Della Lingua Volgare e Latina. Roma: Francesco Moneta. Gülsevin, G. (2017). XVII. Yüzyıl Batı Rumeli Türkçesi. Ankara: TDK. Hitzel, F. (Ed.). (1995). Enfants de langue et Drogmans - Dil Oğlanları ve Tercümanlar. İstanbul: YKY. Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: TDK. Karkartal, O. (2004). Türk – İtalyan Kültür İlişkileri. İstanbul: Eren. Kurtböke, P. (1994). 17th-century Italian-Turkish Dictionaries. EURALEX [= European Association for Lexicography], 536-541. Letellier, V. (1838). Vocabulaire Oriental, Français - Italien, Arabe, Turc et Grec. Paris. Mascis, A. (1677). Vocabolario Toscano e Turchesco. Niccolò Nauesi: Firenze. Meninski, F. à M. (1680 [Tıpkı basım, 2000]). Thesaurus Linguarum Orientalium Turcicae, Arabicae, Persicae. (S. Stachowski & M. Ölmez, Ed.) (C. 1-3). Viennæ [İstanbul]: Simurg. Meyer, G. (1893 [Tıpkı basım, 1998]). Türkische Studien, Die griechischen und romanischen Bestandteile im Wortschatze des Osmanisch - Türkischen. (M. Ölmez, Ed.). Wien [Ankara]: In Commission Bei F. Tempsky [Kebikeç]. Molino, G. (1641). Dittionario della lingua Italiana, Tvrchesca. Roma. Nişanyan, S. (2009). Sözlerin Soyağacı (6. Baskı). İstanbul: Everest. Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (C. 1). İstanbul: MEB. Parigi, B. da. (1665). Söz Kitâbı - Vocabolario Italiano - Turchesco. (P. d’Abbauilla, Çev.) (C. 1–3). Roma: Nella Stamparia della Sac. Congreg. di Propag. Fide. Patriarchi, G. (1775). Vocabolario Veneziano e Padovano Co’Termini, e Modi Corrispondenti. Padova: Nella Stamperia Conzatti. Politi, A. (1613). Dittionario Toscano. Roma. Ponza, M. (1843). Vocabolario Piemontese-Ital. e Italiano-Piem. Torino: Tipografia di Gio. Battista Paravia e Comp. Ragazzini, G. (2015). Dizionario Inglese - Italiano, Italiano Inglese. Bologna: Zanichelli. Räsänen, M. (1969). Versuch Eines Etymologischen Wörterbuchs Der Türksprachen. Helsinki: Suomalais - Ugrilainen Seura. Redhouse, S. J. W. (1890 [Tıpkı basım, 2001]). A Turkish and English Lexicon (2. Edition). Constantinople [İstanbul]: A. H. Boyajian [Çağrı Yayınları]. Rocchi, L. (2009). l lessico turco nell’opera di Bernardi Pianzola Materiali per la conoscenza del turco parlato di fine Settecento. Trieste: Edizioni Università di Trieste (EUT). Rocchi, L. (2011). Turco - Ottomano di Arcangelo Carrdori (1650). Trieste: Edizioni Università di Trieste (EUT). Rocchi, L. (2011). Turkish historical lexicography. Lexicographica, (XXVII), 195-220. Sevortjan, E. V. (1978). Ètimologičeskij slovar’ tjurkskih jazykov (C. 2). Moskva: Nauka. Siemieniec-Gołaś, E. (2005). Turkish Lexical Content in Dittionario della lingua Italiana, Turchesca by Giovanni Molino (1641). Kraków: Księgarnia Akademicka. Stachowski, S. (1975). Studien Über Die Arabischen Lehnwörter Im Osmanisch-Türkischen - Teil I (A-I). Wrocław/Warszawa/Kraków/Gdańsk: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk. Święcicka, E. (2000). Interpreter Yovhannēs Ankiwrac´i also called Giovanni Molino. Folio Orientalia, XXXVI, 329-342. TDK. (1983-1993). Derleme Sözlüğü (C. 1-12). Ankara: TDK. Tietze, A. (1999). Wörterbuch der griechischen, slavischen, arabischen und persischen Lehnwörter im Anatolischen Türkisch - Anadolu Türkçesindeki Yunanca, İslavca, Arapça ve Farsça Ödünçlemeler Sözlüğü. İstanbul: Simurg. Tietze, A. (2002). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı - Sprachgeschichtliches und Etymologisches Wörterbuch des Türkei-Türkischen I (A-E). İstanbul/Wien: Simurg/Österreichische Akademie der Wissenschaften. Tulum, M. (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: TDK. Venuti, F. (1576). Dittionario Volgare et Latino. Roma: Nelle Case del Popolo Romano. Elektronik Kaynakça Harita: https://en.wikipedia.org/wiki/Rodi%20Garganico Online Etymology Dictionary (www.etymonline.com/). The Medici Archive Project (www.medici.org/)