Çeviri eşikleri: Yan metinsel unsurlarda çeviri süreçleri ve çevirmenin sesi

Bu çalışma, yan metinsel unsurların çeviri süreçleri ile ilişkisini açığa çıkarmakta ve çevirinin yalnızca metin odaklı bir olgu olmadığını ortaya koymaktadır. Gérard Genette’in Seuils [Eşikler] (1987) adlı eserinde eşikler olarak tanımladığı yan metinler; başlık, alt başlık, epigraf, sonsöz, eleştiri yazıları ve dipnotlar gibi eserin bütünlüğünü sağlayan unsurlardır. Eser ile okur arasındaki sınır bölgesini kaplayan, okurun esere geçişini sağlayan ve eserle olan ilişkisini düzenleyen bu unsurlar çeviri süreçleri bağlamında da etkin bir role sahiptir ve kitabın okurla olduğu gibi çevirmenle olan ilişkisini de belirlemektedir. Bu çalışma, çevirmen Ferda Fidan tarafından Fransızcaya kazandırılmış iki ayrı yazınsal metnin çeviriyle ilişkilendirilebilecek yan metinsel unsurlarını ele almaktadır: Enis Batur’un Acı Bilgi Fugue Sanatı Üzerine Bir Roman Denemesi (2000) ve Yusuf Atılgan’ın Anayurt Oteli (1973) adlı eserlerinde ve erek metinlerinde yer alan yan metinsel unsurların çeviri bağlamındaki etkisi, Genette’in yan metinsellik yaklaşımı temel alınarak araştırılmaktadır. Çalışmada öncelikle, Acı Bilgi [Amer Savoir] adlı eserin yan metinsel uzamının irdelenmesi sonucunda eser adı, kapak, epigraf gibi unsurların Roman Jakobson’un çeviri türleri sınıflandırmasında (1959) yer alan göstergelerarası çeviri türü ile ilişkisi açığa çıkarılmıştır. Ardından, Anayurt Oteli adlı eserin erek metninin [L’Hôtel de la Mère Patrie] dipnotlar, sonsöz, anı ve çevirmenle yapılmış söyleşi bağlamında ele alınması sonucunda, yan metinsel unsurların Theo Hermans’ın “Çevirmen’in Sesi” kavramı (1996) ile olan ilişkisi açığa çıkarılmıştır. Her iki örnek özelinde ele alınan ilgili unsurların eserin anlamını, üslubunu, kaynak ve erek kültürlerdeki konumunu belirleme işlevine sahip olduğu saptanmıştır. Yan metinsel unsurların çeviri süreçleri ile olan ilişkisinin iki ayrı inceleme nesnesi bağlamında açığa çıkarıldığı bu çalışmada, çeviri çalışmalarında yan metin odaklı bir yaklaşımın altı çizilmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Yan metinsellik, göstergelerarası çeviri, çevirmenin sesi, Acı Bilgi, Anayurt Oteli

Thresholds of translation: The process of translation and the translator’s voice in paratexts

This study reveals the relationship between paratextuality and translation and suggests that translation is not only a text-oriented phenomenon. The paratexts that Gérard Genette defines as thresholds in Seuils [Paratextuality: Thresholds of Interpretation] (1987) are the elements that form a frame for the main text and constitute it. At the boundaries between the text and the reader, paratexts guide the reader to the text. These elements, provide the reader's transition to the work and regulate the relationship with the work, also have an active role in the context of translation processes and determine the relationship of the book with the translator as well as with the reader. This study deals with the paratextual elements of two different literary texts translated into French by the translator Ferda Fidan: Enis Batur's Acı Bilgi (2000) and Yusuf Atılgan's Anayurt Oteli (1973) and the target texts are investigated in the context of translation. Firstly, as a result of examining paratextual space of Acı Bilgi the relationship between the elements such as the title, the cover and the epigraph with the types of translation initiated by Roman Jakobson (1959), especially intersemiotic translation, was revealed. Then, as a result of examining the target text of the Anayurt Oteli in the context of footnotes, afterword, memoir and interview with the translator, the paratextual elements are related to Theo Hermans' concept of “Translator's Voice” (1996) was revealed. It has been concluded that the relevant elements discussed in both examples have the function of determining the meaning, the style and the position of the work in the source and target cultures. In this study, in which the relationship between paratextual elements and translation processes is revealed in the context of two separate study objects, a paratext-oriented approach in translation studies is underlined.

Keywords:

Paratextuality, ıntersemiotic translation, translator’s voice, Acı Bilgi, Anayurt Oteli,

PDF

___

Aktüze, İ. (2010). Müziği Anlamak Ansiklopedik Müzik Sözlüğü. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Allen, G. (2006). Intertextuality. New York: Routledge.
Atılgan, Y. (1973). Anayurt Oteli (1. b.). İstanbul: Bilgi Yayınevi.
Atılgan, Y. (1987). Anayurt Oteli. İstanbul: İletişim Yayınları .
Atılgan, Y. (1992). L’Hôtel de la mère patrie. (F. Fidan, Çev.) Paris: Editions Solin.
Atılgan, Y. (2016). Anayurt Oteli (34. b.). İstanbul: YKY.
Atılgan, Y. (2017). Anayurt Oteli. İstanbul: Can Yayınları.
Batur, E. (2000). Acı Bilgi Fugue Sanatı Üzerine Bir Roman Denemesi. İstanbul:YKY.
Batur, E. (2002). Amer Savoir. Paris: Actes Sud.
Batur, E. (2015). Acı Bilgi Fugue Sanatı Üzerine Bir Roman Denemesi. İstanbul: Kırmızı Kedi.
Baudelaire, C. (2003). Les Fleurs du Mal. (E. d. gratuits, Düzenleyen, & E. d. gratuits, Prodüktör) Mart 5, 2019 tarihinde https://www.ebooksgratuits.com: https://www.ebooksgratuits.com/pdf/baudelaire_les_fleurs_du_mal.pdf adresinden alındı
Baudelaire, C. (2017). Kötülük Çiçekleri. (S. Maden, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Büke, A., & Altınel, İ. M. (2006). Müziği Yaratanlar Klasik Batı Müziğinde Dönemler ve Besteciler. İstanbul: Dünya Yayıncılık.
Derrida, J. (1987). The Truth in Painting. (G. Bennington, & I. McLeod, Çev.) Chicago and London: University of Chicago Press.
Doubrovsky, S. (1988). autobiographie/vérité/psychanalyse. Autobiographiques: de Corneille à Sartre (s. 70). içinde Paris : PUF.
Duman, F. (2012, Ağustos-Eylül). “Yusuf Atılgan'ın Kişileri C. ile Zebercet”. Notos Öykü, s.32-33.
Emiroğlu, D. (2019, Şubat). Çeviri stratejileri, çevirmenin sesi ve çeviride sadakat bağlamında Yusuf Atılgan'ın Anayurt Oteli'nin Fransızca çevirisi. Ankara. Kasım 21, 2022 tarihinde alındı
Fidan, F. (2000, Mayıs-Haziran). Anayurt Oteli Üzerine. Kitap-lık İki Aylık Edebiyat Dergisi(41), 119.
Genette, G. (1987). Seuils. Paris: Seuil............................
Genette, G. (1988). The Proustian Paratext. SubStance A review of theory and literary criticism, 17(2), 63-77.
Genette, G. (1997). Paratexts Thresholds of Interpretation . Cambridge: Cambridge University Press.
Gerçek, B. (2002, 3 24). Radikal. Kasım 5, 2018 tarihinde Radikal 2: http://www.radikal.com.tr/radikal2/ana-dili-turkce-olan-yabanci-bir-yazar-868975/ adresinden alındı
Hermans, T. (1997). "Çeviri Anlatıda Çevirmenin Sesi". (A. Bulut, Çev.) İstanbul: kuram kitap 15.
Hillis Miller, J. (1979). The Critic as Host. H. Bloom (Dü.) içinde, Deconstruction and Criticism (s. 217-53).
Hoek, L. (1981). La Marque du Titre: dispositifs sémiotiques d'une pratique textuelle. Paris: Mouton.
Holmes, J. S. (2004). Çeviribilimin Adı ve Doğası. M. Rifat içinde, Çeviri Seçkisi II - Çeviri(bilim) Nedir? (s. 107-119). İstanbul: Sel Yayıncılık.
İnce, Ö. (2016, Mart 20). Özdemir İnce. Eylül 5, 2022 tarihinde Özdemir İnce Web Sitesi: http://ozdemirince.com/elli-yil-onceden-bir-siir-2/ adresinden alındı
Jakobson, R. (2012). Çevirinin Dil(bilim)sel Özellikleri Üstüne. M. Rifat (Dü.) içinde, Çeviri Seçkisi II Çeviri(bilim) Nedir? İstanbul: Sel Yayıncılık.
Lajus, C. (2022). Paroles de traducteurs. Kasım 17, 2022 tarihinde Ayna Revue numérique de poésie contemporaine turque: http://revueayna.com/focus/paroledetraducteurs/ adresinden alındı
Olgun, G. M. (2022, Eylül). Kültürel çeviri bağlamında bir yöntem önerisi: Enis Batur'un Acı Bilgi adlı eserinin bir çeviri olgusu olarak incelenmesi. Ankara. Kasım 21, 2022 tarihinde alındı
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı . (2022, 11 21). Teda: https://teda.ktb.gov.tr/TR-251995/hakkinda.html adresinden alındı
Woods, T. (2002). The “Negative Dialectics” of Louis Zukofsky’s “A”. T. T. Woods içinde, The Poetics of the Limit: Ethics and Politics in Modern and Contemporary American Poetry (s. 97). London: Palgrave Macmillan.
Yıldırım, İ. (2009, 11 11). İlk Kez Konaklayacaklar İçin Anayurt Oteli. Mart 23, 2020 tarihinde Sabit fikir - Güncel Edebiyat: http://www.sabitfikir.com/elestiri/ilk-kez-konaklayacaklar-icin-anayurt-oteli adresinden alındı
Yüksel, T. (1992). "Yusuf Atılgan’ın Özgeçmiş Belgeseli." . A. H. E. Canberk (Dü.) içinde, Yusuf Atılgan’a Armağan (s. 11-52). İstanbul: İletişim Yayınları.
Zukofsky, L. (1931). Objectivists, 1931, Special Issue, Poetry 37, no1 ed. note. (L. Zukofsky, Dü.) Objectivists, 294.