Çağdaş Rus dilinde morfonolojik sözlükselleşme sorunu
Bu çalışmada çağdaş Rus dilindeki morfonolojik sözlükselleşme sorunu ele alınmıştır. Rus dilbiliminde ayrıca Rus dili araştırmalarında geliştirilen sözlükselleşme olgusuna yönelik temel yaklaşımlar incelenmiştir. Çağdaş Rus dilindeki sözlükselleşme sorununun araştırılmasının 1960’lı yıllarda ivme kazandığı ancak günümüzde sözlükselleşme türlerinin ele alındığı ve özellikle morfonolojik sözlükselleşme türünün tahlil edildiği çalışmaların olmadığı tespit edilmiştir. Sözlükselleşme ile ilgili araştırmaların incelenmesine dayanılarak çağdaş Rusçadaki sözlükselleşme türleri ile ilgili bilgiler özetlenmiştir. Çağdaş Rus diline özgü morfonolojik sözlükselleşme türü ayrı bir şekilde ele alınmıştır. Çağdaş Rusçadaki morfonolojik sözlükselleşmenin bir örneği olarak «-раз-/-рез-» kökü bazında oluşan dilsel birimler betimlenmiş ve tahlil edilmiştir. Kök bazında oluşmuş dilsel birimlerin sözlükselleşme modelleri tespit edilmiştir. Dilsel birimlerin düz anlamdan metafora geçiş modelleri belirlenmiş, birincil ve ikincil sözlükselleşme süreçleri çözümlenmiştir. Rusçadaki sözlükselleşmiş birimler Türkçe açısından ele alınmıştır. Morfonolojik ve diğer sözlükselleşme türlerinin, diller arasındaki yapısal ve anlamsal benzerlikler ile farklılıkları inceleyen karşıtsal dilbilim çerçevesinde betimlenmesinin önemi vurgulanmıştır. Ayrıca bu tür betimlemelerin geliştirilmesi Türkçe-Rusça dilleri için önemlidir. Günümüzde Türkiye’deki Rus dili araştırmalarında dilsel birimlerin arkasındaki anlamların dönüşümlerinin çözümlenmesini öngörmeyen yaklaşımlar hakimdir. “Sözlükselleşme” kavramının tanıtılması, gerek evrensel gerekse özgün yapısal ile anlamsal unsurların belirlenmesi doğrultusunda “dil mimarisi”nin ve dillerin dünya görüşlerinin karşıtsal çözümlenmesi açısından son derece önemlidir.
Anahtar Kelimeler:
Rusça, sözlükselleşme, morfonoloji, Türkçe
The problem of morphonological lexicalization in modern Russian language
This paper deals with the problem of morphonological lexicalization in modern Russian language. The main approaches to the lexicalization developed within Russian linguistics, especially in the field of Russian language studies, are outlined. It is shown that the problem of lexicalization in modern Russian language has been in focus of the researchers since 1960’s, but currently there are no studies, covering the types of lexicalization and analysing morphonological lexicalization in particular. The lexicalization studies are analysed and the types of lexicalization in modern Russian are outlined. Morphonological lexicalization is particularly highlighted as a characteristic phenomenon for the modern Russian language. The lexical units derived from the root «-раз-/-рез-» are analysed as an example of morphonological lexicalization in modern Russian. Models of lexicalization of derived units are defined. The models of transition from direct meaning to metaphor are described, and the processes of primary and secondary lexicalization of derived units are examined. Lexicalized units in Russian are analysed in relation with the Turkish language. The importance of developing descriptions of morphonological and other types of lexicalization within the framework of comparative lexicology with focuses on structural and semantic similarities and differences between languages is emphasized. It is underlined that the development of such descriptions is important for the Turkish-Russian language pair. Russian language studies in Turkey are dominated currently by approaches that do not involve the analysis of the transformation of meanings behind language forms. The introduction of the lexicalization concept is thought to be important for comparing "language architectures" and language pictures of the world in order to identify universal and unique structural and semantic features.
Keywords:
Russian, lexicalization, morphonology, Turkish,
___
- Ахманова, О. (1966). Словарь лингвистических терминов. Москва: Советская энциклопедия.
- Блинова, О. (2003). Мотивология и ее аспекты. Вестник Томского государственного университета, 277, 29-32.
- Блинова, О. (2012). Внутренняя форма слова: мифы и реальность. Вестник Томского государственного университета, 4 (20), 5-11.
- Виноградов (1947). Русский язык. Грамматическое учение о слове. Москва-Ленинград: Учпедгиз.
- Глинкина, (2016). Заметки о лексикализации и грамматикализации в аспекте лингводидактики. Вестник Челябинского государственного университета, 4 (386), 25-32.
- Гордеева, М. (1966). Расщепление форм именительного множественного имен существительных мужского рода. Ученые записки Курского педагогического института, 44, 85-91.
- Кузнецова, О. (1978). О понятии лексикализации. Лексикализация фонетических явлений в говорах. Вопросы языкознания, 2, 111-117.
- Кузнецова, О. (1985). Актуальные процессы в говорах русского языка (лексикализация фонетических явлений). Ленинград: Наука.
- Лобачева, Н. (2020). Русский язык. Морфемика. Словообразование. Морфология. Москва: Юрайт.
- Маркарян, Р. (1969). Грамматикализация и лексикализация. Вестник РАН, 6, 69-77.
- Петросян, И. (2017). История изучения фразеологизмов и идиом. Под ред. С. Терминасовой и М. Бахтиозиной, Сборник научных и учебно-методических трудов, выпуск 14 (59-75). Москва: КДУ.
- Реформатский, А. (2004). Введение в языковедение (5-е издание). Москва: Аспект Пресс.
- Фасмер, М. (1987). Этимологический словарь русского языка. Том 3. Москва: Прогресс.
- Хайруллин, В. (2010). Перевод и фреймы. Москва: Либроком.
- Червенкова, И. (1961). О лексикализации уменьшительных существительных в современном русском языке. Филологические науки, 2, 49-59.
- Ярцева, В. (1998). Большой энциклопедический словарь. Языкознание. Москва: Большая российская энциклопедия.
- Başkan, Ö. (2006). Türkçede Dil İçi Dünya Görüşü. İçinde Dilde Yaratıcılık (ss.162-185). Multilingual.
- Coşkun, Mustafa Volkan (2007). Standart Türkçede Ses Olaylarının Sebep-Sonuç İlişkisi Çerçevesinde Yeniden Sınıflandırılması. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 347-368.
- İmer, K., Kocaman, A., Özsoy, A. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
- Kara, M. (2019). Ayrı Düşmüş Kelimeler. Tey Yayınları.
- Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
- Kozan, O. (2018). Yabancı Dil / Çeviri Eğitimi Açısından Dil Dünya Görüşü Kavramı Ve Nesnelerin Adlandırılması (Türkçe-Rusça Dil Çifti). Dil Dergisi, 169/2, 151-167.
- Nişanyan, S. (2018). Çağdaş Türkçenin etimolojisi. İstanbul: Liber Plus Yayınları.
- Saatçi, Ö. (2018). Fono-semantik Ayrılaşma. Arkaiklik Bağlamında Irak Türkmen Ağızlarında: ĀCI(U)Ġ, ʽECCİ, ʽECCÜG(K). Diyalektolog, 19, 65-76.
- Vardar, B. (2001). Dilbilim Temel Kavram ve İlkeleri. 2.bsk., Multilingual.
- Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
- ISSN: 2148-7782
- Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
- Başlangıç: 2014
- Yayıncı: Yakup YILMAZ