Bazı modern Arap belâgati kitaplarında istiareye yönelik tanımların ve tasniflerin değerlendirilmesi

Klasik dönemden günümüze değin önemli belâgat kavramlarından biri olarak görülen ve kelime veya ifadenin benzeme gayesiyle başka anlamda kullanılması anlamına gelen istiarenin bugüne kadar birbirinden farklı tanımları ve tasnifleri yapılmış ve istiare üzerine müstakil eserler telif edilmiştir. İstiareyi iki tarafından biri hazfedilen teşbih olarak tanımlayan modern dönem Arap belâgati müelliflerinden Abdülaziz Atîk (ö. 1976) fi’l-Belâgati’l-‘Arabiyye: ‘İlmü’l-beyân adlı eserinde konuyu; benzeme yönüyle tasrîhiyye ve mekniyye; istiâre yapılan sözcüğün yapısı itibariyle asliyye ve tebeiyye; istiarenin iki tarafına ait özelliklerin durumu itibariyle muraşşaha, mücerrede ve mutlaka olarak üç kategoride değerlendirmiştir. İstiare-i temsîliyyeye müstakil bir alt başlık açan Atîk’in bu kategorizasyonu, Alî el-Cârim (ö. 1949) - Mustafa Emîn’in el-Belâgatü’l-vâdiha ve Muhammed Ahmed Kâsim - Muhyiddîn Dîb’in ‘Ulûmü’l-belâğa: el-Bedî‘ ve’l-beyân ve’l-me‘ânî kitaplarında büyük ölçüde benzer şekilde olmuştur. Muhammed b. Sâlih el-‘Useymîn’nin (ö. 2001) Dürûsu’l-belâğa’sında ve Ali Bulut’un Belâgat: Meânî, beyân, bedî‘’inde ise benzer tasnif durumu olmasına rağmen bu iki müellif istiare-i temsîliyyeye değinmemiştir. el-Belâğatü’l-‘Arabiyye: Te’sîl ve tecdîd adlı eserinde istiareyi sadece tasrîhiyye ve mekniyye olarak iki kısma ayıran Mustafâ es-Sâvî el-Cüveynî’nin (ö. 1988) bu durumuna karşın, Ahmed Mustafa el-Merâğî’nin‘Ulûmü’l-belâğa, Ahmed el-Hâşimî’nin (ö. 1943) Cevâhiru’l-belâğa, Hasen Habenneke el-Meydânî’nin (ö. 2004) el-Belâgatü’l-‘Arabiyye: Üsüsühâ ve ‘ulûmühâ ve fünûnühâ ve Fadl Hasan Abbâs’ın (ö. 2011) el-Belâğa fünûnühâ ve efnânühâ kitaplarındaki istiare tasnifleri yukarıdaki müelliflerden daha kapsamlı olmuştur. Bu çalışmada son dönemde telif edilen ve ön plana çıkan bazı Arap belâgati kitaplarının istiareyle ilgili tanımları ve taksimleri incelenmiştir. Bu araştırmadaki amaç, modern dönemde telif edilen Arap belâgati eserlerinde istiare ile ilgili olarak farklı metodolojik yaklaşımları, tasnifleri ve istiareye yönelik kullanılan kavramları tespit etmektir.

Anahtar Kelimeler:

Arap belâgati, belâgat kitapları, beyân, istiare

The evaluation of definitions and classifications for istiʿāra in some modern Arabic rhetoric books

İstiʿāra, which has been seen as one of the important concepts of rhetoric from the classical period to the present, and which means the use of a word or expression in a different sense for the purpose of similarity, has been defined and classified differently from the classical period until today, and separate books have been written on istiʿāra. Abdul‘azīz Atīq (d. 1976), one of the modern Arab rhetoric writers, who defines metaphor in his book fī al-Balāgha al-ʿArabiyya: ʿIlm al-bayān: as a simile (tashbīh) that does not have one side, he classified it in three parts as taṣrīḥiyya and makniyya in terms of analogy; aṣliyya and tabaʿiyya in terms of the the structure of the word; murashshaḥa, mujarrada and muṭlaqa in terms of the characteristics of both sides of the istiʿāra. This categorization of Atīq, which opened a separate sub-title for istiʿāra tamthīliyya, was similar to the Alī al-Jārim and Muṣṭafā Emīn’s al-Balāgha al-Wāḍiḥa and Muḥammad Aḥmad Qāsim and Muḥyiddīn Dīb’s ʿUlūm al-balāgha: al-badīʿ al-bayān, al-maʿānī books. Although there is a similar classification situation in Muḥammad b. Ṣāliḥ al-ʿUthaymīn’s (d. 2001) Durūs al-balāgha and Ali Bulut’s Belâgat: Meânî, beyân, bedî‘ books, these two authors did not refer to istiʿāra tamthīliyya. Despite this situation of Muṣṭafā al-Ṣāwī al-Juwaynī (d. 1988), who divides metaphor into two parts only as taṣrīḥiyya and makniyya in his book al-Balāgha al-ʿArabiyya Ta’ṣīl wa tajdīd, the istiʿāra classifications in Aḥmad Muṣṭafā al-Marāghī’s ʿUlūm al-balāgha book, Aḥmad al-Hāshimī’s (d. 1943) Jawāhir al-Balāgha book, Ḥasan Ḥabannaka al-Maydānī’s (d. 2004) al-Balāgha al-ʿArabiyya Ususuhā wa afnānuhā book and Faḍl Ḥasan ʿAbbās’s (d. 2011) al-Balāgha funūnuhā book are has been more comprehensive and diverse than the authors above. In this study, definitions and divisions related to metaphor in some of the Arabic rhetoric books that were written recently and came to the fore were examined. The aim of this research is to identify different methodological approaches, classifications and concepts used for metaphor in Arabic rhetoric works written in the modern period.

Keywords:

Arabic Rhetoric, Rhetoric Books, Bayān, İstiʿāra.,

PDF

___

Abbâs, F. H. (2007). el-Belâğa fünûnühâ ve efnânühâ: İlmü’l-Beyân. Ürdün: Dâru’l-Furkân li’t-Tıbâ‘ati ve’n-eşri ve’t-tevzî‘.
Abdülkâhir el-Cürcânî, E. B. b. A. (2001). Esrâru’l-belâğa fî ‛ilmi’l-beyân. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‛ilmiyye.
Atîk, A. (1985). fi’l-Belâgati’l-‘Arabiyye: ‘İlmü’l-Beyân. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye.
Bulut, A. (2014). Belâgat: Meânî, beyân, bedî‘ (2. bs). İstanbul: İFAV.
Câhiz, A. b. M. (2003). el-Beyân ve’t-tebyîn. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl.
Cârim, A., & Emîn, M. (t.y.). el-Belâğatü’l-vâdiha: el-Beyân el-me‘ânî el-bedî‘. Mısır: Dâru’l-Me‘ârifi.
Cüveynî, M. es-Sâvî. (1985). el-Belâğatü’l-‘Arabiyye: Te’sîl ve tecdîd. İskenderiye: Münşeâtü’l-Me‘ârif.
Durmuş, İ., & Pala, İ. (2001). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İçinde İstiare (C. 23, s. 315-318). İstanbul: TDV Yayınları.
Ebû Hilâl el-‛Askerî, el-H. b. A. (1998). es-Sınâ‛ateyn: el-Kitâbe ve’ş-şir. Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Unsuriyye.
el-Kâdî el-Cürcânî, E.-H. ‛Alî b. A. (t.y.). el-Vesâta beyne’l-Mütenebbî ve husûmih. Kahire: Matba‛atü ‛Îsâ el-bâbî el-Halebî ve şerikâhü.
Habenneke, A. H. (1996). el-Belâgatü’l-‘Arabiyye: Üsüsühâ ve ‘ulûmühâ ve fünûnühâ (C. 2). Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye.
Hâşimî, A. (t.y.). Cevâhiru’l-belâğa fi’l-me‛ânî ve‘l-Beyân ve‘l-bedî‛. Beyrut: el-Mektebetü’l-‛Asriyye.
Hatîb el-Kazvînî, E.-M. C. M. b. A. (2003). el-Îzâh fî ‛ulûmi’l-belâğa. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye . İbn Manzûr, M. el-İfrîkî. (1993). Lisânü’l-‛Arab (3. bs, C. 15). Beyrut: Dâru Sâdır.
İbn Reşîk el-Kayravânî, E. A. el-Hasen. (1981). el-‛Umde fî mehâsini’ş-şi‛ri ve âdâbih (C. 1–2). Beyrut: Dâru’l-Cîl.
İbn ‘Useymîn, M. b. S. (2004). Dürûsu’l-belâğa. Kuveyt: Mektebetü Ehli’l-Eser.
İbn Vehb, E.-H. İ. b. İ. b. S. el-Kâtib. (1969). el-Burhân fî vücûhi’l-beyân. Kahire: Mektebetü’ş-Şebâb – Matbaatu’r-Risâle.
İbnü’l-Mu‘tez. (2012). Kitâbü’l-Bedî‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’s-Sekâfiyye.
Kâsim, M. A., & Dîb, M. (2003). ‘Ulûmü’l-belâğa: el-Bedî‘ ve’l-Beyân ve’l-Me‘ânî. Lübnan: Müessesetü’l-Hadîse li’l-Kitâb.
Merâğî, A. b. M. (1993). ‛Ulûmü’l-belâğa -el-Beyân-el-Me‛ânî-el-Bedî‛. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‛İlmiyye.
Sekkâkî, E. Y. Y. b. E. B. (1987). Miftâhu’l-‛ulûm (2. bs). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‛İlmiyye.
Zebîdî, M. M. (1965). Tâcü’l-‛arûs min cevâhiri’l-kâmûs. Kuveyt: Daru’l-Hidaye.