DİVAN ŞİİRİNDE ÇİNGENELER
Osmanlı tarihini anlatan eserlerde buçuk millet olarak bahsedilen çingeneler, Divan şiirinde Çingâne, Çingân ve Kıbtî kelimeleriyle anılmışlardır. Kökenleri tam bilinmeyen bu topluluğun Hindistan’dan geldiği tahmin edilmektedir. Bilinmeyen bir zamanda Hindistan’dan yola çıkan bu topluluklar neredeyse dünyanın her yerine yayılmıştır. Osmanlı kayıtlarında göçebe ve yerleşik Çingene topluluklarına rastlanmaktadır. Yaşayış ve dinlerinde özgür bırakılan Osmanlı çingenelerinin bir kısmı yerleşik hayata geçmiş, bir kısmı ise göçebe hayatına devam etmiştir. Müslüman çingeneler orduya katılmıştır. Bunlar arasında başarı gösterenlere toprak verilmiş, vergiden muaf tutulmuşlardır. Divan şiirinde çingeneler, birçok farklı açıdan ele alınmışlardır. İlk olarak Çingene sözü hırsızlık, cimrilik ve fakirlik gibi olumsuz yönleriyle bir aşağılama sözü olarak ele alınmıştır. İkincisi ise dans, müzik, falcılık, demircilik, elekçilik, ayı/maymun eğitmenliği, akrobatlık gibi eğlence dünyasıyla ilgilidir. Çingene sancağı (Liva-yı Çingâne), çadırda yaşamaları, çeribaşı ile yönetilmeleri, güzelleri ve esmerlikleri de Divan şiirinde anılmıştır.
Anahtar Kelimeler:
ÇİNGENELER, DİVAN ŞİİRİ, KLASİK TÜRK EDEBİYATI, ŞİİR
GYPSIES IN DIVAN POETRY
Gypsies, who were mentioned as a half nation in the stories of Ottoman history, were mentioned with the words Çingâne, Çingân, and Kıbti in Divan poetry. It is estimated that this community, whose origins are not fully known, came from India. These communities, which set out from India at an unknown time, spread almost all over the world. Nomadic and settled Gypsy communities are found in Ottoman records. Some of the Ottoman gypsies, who were freed in their life and religion, settled down and some continued their nomadic life. Muslim gypsies joined the army. Those who succeeded among them were given land and are exempt from tax. In Divan poetry, gypsies are handled from two perspectives. The first of these is that it is a word of humiliation with negative aspects such as theft, stinginess, and poverty. The second is related to the entertainment world such as dance, music, fortune-telling, blacksmithing, sifting, bear/monkey trainer, and acrobating. The Livâ-yı Çingâne, their living in tents, their being ruled by a cheribasi, their beauty and their brownness are also mentioned in Divan poetry.
Keywords:
Gypsies, Divan Poetry, Classical Turkish Literature, Poetry,
___
- AKKUŞ, Y. (2010). Benderli Cesârî (Ölüm: 1829), Dîvânı ve Dîvânçesi, Marmara Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
- ALPMAN, N. (1993). Başka Dünyanın İnsanı Çingeneler, İstanbul: Ozan Yay.
- ALTINÖZ, İ. (2013). Osmanlı Toplumunda Çingeneler, Ankara: TTK.
- AMBROS, E. (1982). Candid Penstrokes The Lyrics of Meâlî, an Ottoman Poet of the 16th. Century, Berlin: K. Schwarz.
- ARSLAN, M. (2003). Leylâ Hanım Divanı, İstanbul: Kitabevi.
- ARTUN, E. (2014). Ansiklopedik Halkbilimi/Halk Edebiyatı Sözlüğü Terimler-Motifler-Kavramlar. Adana: Karahan Kitabevi.
- AYDEMİR, Y. (2000). Behiştî Divanı, Ankara: MEB.
- AYDIN, A. (2009). Hanyalı Nuri Osman ve Divanı, Gazi Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
- BOZYİĞİT, E. (2021). Taşlıcalı Yahyâ Bey Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Nesre Çeviri-Sözlük), Marmara Universitesi SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
- ÇAPAN, P. (2005). Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî ‘Nuhbetü’l-Âsâr Min Fevâ’idi’l-Eş’âr’ İnceleme- Metin- İndeks. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
- DİNGEÇ, E. (2019). Osmanlı Devleti’nde Çingeneler ve Göç, VII. UBTAS Bildiri Kitabı:587-604.
- EĞNİM, K. (2013). Evliya Çelebi’ye Göre Rumeli’de Bazı Halklar ve Topluluklar, Pamukkale Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Denizli.
- ERDOĞAN, M. (2008). Kabûlî İbrahim Efendi, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). Gazi Üniversitesi SBE, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
- ERGİN, A. Ş. (1996). Yozgatlı Fennî Divanı, Ankara.
- ERKAL, A. (2009). Yenişehirli Avnî’nin Mir’ât-ı Cünûn İsimli Eseri, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 39, Erzurum, Prof. Dr. Hüseyin AYAN Özel Sayı:815-855.
- ERKUL, R. (2009). Edebi Dilekçe Olarak Kasideler, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 39, Erzurum 2009 Prof. Dr. Hüseyin AYAN Özel Sayısı:753-762.
- EVLİYA ÇELEBİ (2006). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Topkapı Sarayı Kütüphanesi Bağdat 304 Numaralı Yazmanın Transkripsiyonu-Dizini, Haz. Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, 1. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
- EYÜBOĞLU, İ. Z. (1998) Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul: Sosyal Yayınları.
- FRASER, A. (2005). Çingeneler. Çev. İlker İNANÇ, İstanbul: Homer Yay.
- İNAL, İ. M. K. (2002), Son Asır Türk Şairleri Cilt IV, (haz. İbrahim Baştuğ), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
- KADIOĞLU, İ. (2005). Diyarbakırlı Lebîb Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Dîvânı, Malatya: D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Yayını.
- KARAKÖSE, S. (2001). Saîd Giray Divanı (Hayatı, Sanatı, Dîvân Metni), Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
- KİRACI, Ö. (2020). Edebiyatımızda Çingeneler, Ankara.
- KOLUKIRIK, S. (2004). Aramızdaki Yabancı: Çingeneler, Ege Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir.
- KOLUKIRIK, S. (2005). Türk Toplumunda Çingene İmgesi ve Önyargısı, Sosyoloji Araştırma Dergisi, C. 8, S. 2, s. 52-71.
- OKUMUŞ, S. (2007). Nebzî Divanı, Selçuk Üniversitesi SBE, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya.
- OKUYUCU, C. (1994). Cinânî Hayâtı, Eserleri, Dîvânının Tenkidli Metni, Ankara: TDK.
- OYMAK, A. (2021). Türk ve Batı Edebiyatında Çingene İnançları. Folklor/Edebiyat, 27/107:885-904.
- ÖZKAN, A. R. (2000). Türkiye Çingeneleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
- PAKALIN, M. Z. (1983). Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: MEB.
- SAFFET SIDKI (1943), Nef’î ve Sihâm-ı Kazâ’sı, İstanbul: Aydınlık Matbaası.
- SAMİ, Ş. (2015). Kamus-ı Türki, 2. Basım, Ankara: TDK.
- SAMSAKÇI, M. (2021). 19. Asır Mevlevî Şairi Galatalı Safvet (Hayatı & Bütün Şiirleri) İstanbul: Hiperlink.
- SARI, M. (2013). Mevlevi Aşık ve Şair Konyalı Şem’i Divanı, Konya: Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yay. YENİKALE, A. (2012). Sünbülzâde Vehbî Dîvânı. Kahramanmaraş: Ukde Yay.
- YİĞİT, B. K. (2015). XVIII. Yüzyıl Divan Şairi Bolulu Mehmed Hanif ve Divanı. Bolu: Bolu Halk Kültürünü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yay.
- YÜCE, E. A. (2010). Abdürrahim Tirsî ve Divanı. Uludağ Üniversitesi SBE, Doktora Tezi.
- ISSN: 2636-8005
- Başlangıç: 2020
- Yayıncı: Trakya Üniversitesi