Râgıb el-İsfahânî’nin el-Müfredât İsimli Eserinin Dilbilimsel Tefsir Açısından Değeri

Kur’ân’ı doğru bir şekilde anlamanın ilk basamağı, içerdiği kelimelerin kullanıldıkları âyetlerdeki anlamlarını bilmektir. Bu sebeple, herhangi bir âyetle ilgili bir soru sorulduğunda Hz. Peygamber ve Kur’ân hakkında bilgi sahibi olan sahâbesi, öncelikle kelimelerin âyetlerdeki anlamlarını açıklamışlardır. Sahâbe neslinden sonra gelen Müslüman âlimler de bu yöntemi sürdürmüşler ve Kur’ân kelimelerini dilbilimsel yönlerle ele alan önemli çalışmalar gerçekleştirmişlerdir. Kur’ân’a dilbilimsel yöntemlerle yaklaşan bu çalışmaların en önde gelenlerinden biri de şüphesiz Râgıb İsfahânî (ö. 412/1022)’nin Müfredât adlı eseridir. Râgıb, Müfredât adlı eserinde Kur’ân kelimelerinin tamamına yakınını alfabetik bir sıralamayla ele almıştır. O, bu eserinde kendisinden önce Kur’ân kelimelerine yönelik yapılan dilbilimsel açıklamaları çok iyi harmanlamış ve kendisi de bu izahlara birçok katkıda bulunmuştur. Râgıb’ın bu eseri genelde garîbü’l-Kur’ân türü bir eser kabul edilmiştir. Ancak Müfredât’a daha yakından bakanlar, bu eserin garîbü’l-Kur’ân ilminin sınırlarını aştığını ifade etmişlerdir. Bu makalede Müfredât’ın, Kur’ân’a kelime üzerinden yaklaşan garîbü’l-Kur’ân ve vücûh ve nezâir gibi dilbilimsel tefsir çalışmalarına getirdiği yenilik ve gelişimler incelenecek, müfredâtü’l-Kur’ân adında yeni bir Kur’ân ilmi ortaya koyduğu tespit edilmeye gayret edilecek ve Müfredât’ın ve müfredâtü’l-Kur’ân’ın Kur’ân’ı anlamaya sağladığı katkılar ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kur’ân İlmi, Kur’ân Kelimeleri

PDF

___

KAYNAKÇAAbdülbâkî, Muhammed Fuâd, el-Mu‘cemü’l-müfehres li-elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm, Kahire: Dârü’l-hadîs, 2001.Akdemir, Salih, “Kur’ân’ı Kerîm’e Dilsel Yaklaşımlar: Yeni Bir Kur’ân-ı Kerîm Sözlüğünün Gerçekleştirilmesine Katkı”, 1. Uluslarasrası Kur’ân’ı Yeniden Düşünme İlmî Toplantısı, 1-86. el-Askerî, Ebû Hilâl, el- Vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, thk. Ahmed es-Seyyid, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiye, 2010.Arslan, Şükrü, “Semîn Halebî ve Garîbü’l-Kur’ân’ındaki Metodu”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 12, Erzurum: 1995, s. 49-79.Bayraklı, Bayraktar, Yeni Bir Anlayışın Işığında Kur’ân Meâli, İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2007.Birışık, “Ulûmü’l-Kur’ân”, DİA, LII, İstanbul: 2012, 132-135.el-Buhârî, Muhammed b. İsmâîl, el-Câmi‘u’s-sahîh, thk. Muhibbuddîn el-Hatîb, Muhammed Fuâd Abdülbâkî ve Kusayy Muhibbuddîn el-Hatîb, Kahire: Matba‘atü’s-selefiyye ve medresetühâ, 1400/1980, I-IV.Bulut, Ahmet, “Kur’ân’a Dair Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: 4, Sayı: 4, Bursa: 1992, s. 129-154. Cerrahoğlu, İsmail, “Vücûhü’l-Kur’ân’a Dâir Bilinmeyen Yeni Bir Eser”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt: XV, Ankara: 1967, s. 113-120.Cerrahoğlu, İsmail, “Ali b. Ebû Talha”, DİA, II, İstanbul: 1989, 386-387.Cerrahoğlu, İsmail, “Garîbü’l-Kur’ân”, DİA, XIII, İstanbul: 1996, 379-380.Çakan, İsmail L. ve Eroğlu, Muhammed, “Abdullah b. Abbâs b. Abdulmuttalib”, DİA, I, İstanbul: 1988, 76-79. Çantay, Hasan Basri, Kur’ân-ı Hakîm ve Meâl-i Kerîm, İstanbul: Dergâh Ofset, 2011.ed-Dâmeğânî, Ebû Abdullah, el-Vücûh ve’n-nezâir li-elfâzi Kitâbillâhi’l-‘Azîz, thk. Arabî Abdülhamîd Ali, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2010.Demirci, Muhsin, Tefsir Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.Eliaçık, İhsan, Yaşayan Kur’ân, İstanbul: İnşa Yayınları, 2006. Elîf Efendi, Hasîrîzâde, en-Nûru’l-furkân fî şerhi lugati’l-Kur’ân, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015, I-II.el-Endelüsî, Ebû Hayyân, el-Bahrü’l-muhît, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd ve Ali Muhammed Mu‘avvaz, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1993, I-VIII.Erul, Bünyamin, “İlk Dönem Kur’ân Okumaları, (Sahâbenin Kur’ân’ı Anlama Çabaları Üzerine)”, VII. Kur’ân Sempozyumu, Ankara: Fecr Yayınları, 2005, s. 23-40.el-Ferâhî, Abdülhamîd, Müfredâtü’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ecmel Eyyûb el-Islâhî, Beyrut: Dârü’l-garbi’l-İslâmî, 2002.Füveyzıl, Mustafa “Nazarâtün mustalahiyye fî kitâbi Müfredâti elfâzı’l-Kur’ân li’r-Râgıb el-İsfahânî”, İslâmiyyetü’l-ma‘rife, cilt: V, sayı: 17, Lübnan: 1999, 133-144.Gulâmu Sa‘leb, Muhammed b. Abdülvâhid, Yâkûtetü’s-sırât fî tefsîri garîbi’l-Kur’ân, thk. Muhammed b. Ya’kûb Türkistânî, Medîne: Mektebetü’l-‘ulûm ve’l-hikem, 2002.Hakîm Tirmizî, Tahsîlü nezâiri’l-Kur’ân, thk. Hüsnî Nasr Zeydân, Kahire: Mektebetü imâd, 1969.el-Halîl b. Ahmed, Kitâbü’l-‘Ayn, thk. Abdülhamîd Hindâvî, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2003, I-IV.Hârûn b. Mûsâ, el-Vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-Kerîm, thk. Hâtim Sâlih Dâmin, Bağdad: Vizâretü’s-sekâfetü ve’l-i’lâm Dâiretü’l-âsâri ve’t-türâs, 1988. el-Hîrî, Ebû Abdurrahman İsmâîl b. Ahmed, Vücûhü’l-Kur’ân, thk. Necef Arşî, Meşhed: Mecma‘u’l-buhûsi’l-İslâmiyye, 1422/2002.İbn ‘Akîle, ez-Ziyâde ve’l-ihsân fî ulûmi’l-Kur’ân, Merkezü’l-bühûs ve’d-dirâsât, el-İmârâtü’l-Arabiyyetü’l-Müttehide: Câmi‘atü’ş-Şârika, 2006, I-X.İbn Hâim, et-Tibyân fî tefsîri garîbi’l-Kur’ân, thk. Fethî Enver Dâbûlî, Kahire: Dârü’s-sahâbe li’t-türâs, 1992.İbn Kuteybe, Abdullâh b. Müslim, Tefsîru garîbi’l-Kur’ân, thk. Seyyid Muhammed Sakr, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1978.İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-‘Arab, (thk. Abdullâh Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasbullah ve Hâşim Muhammed eş-Şâzelî), Kahire: Dârü’l-me‘ârif, [t.y.], I-VI.İbn Sa‘d, Kitâbü’t-Tabakâti’l-kebîr, thk. Ali Muhammed Ömer, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001, I-XI.İbn Uzeyz, Muhammed Nüzhetü’l-kulûb, thk. Yûsuf Abdurrahman el-Mer‘aşlî, Beyrut: Dârü’l-ma‘rife 2013.İbnü’l-Cevzî, Nüzhetü’l-a‘yüni’n-nevâzir fî ilmi’l-vücûhi ve’n-nezâir, thk. Halîl Mansûr, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000.Kara, Ömer, “el-Müfredât”, DİA, XXXI, İstanbul: 2006, 504-505. Kara, Ömer, “Meşhur Ama Az Tanınan Çok Yönlü Bir İlim Adamı: Râğıb el-İsfahânî”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 38, Erzurum: 2012, 101-146.Kara, Ömer, “Râgıb el-İsfahânî’nin İlmî Mirası”, İlahiyat Tetkikleri Dergisi, sayı: 44, Erzurum: 2015/2, 9-66.Karaman, Hayrettin v. dğr, Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.Köse, Saffet, “Zeyd b. Ali”, DİA, XLIV, İstanbul: 2013, 313-316.Mekkî b. Ebû Tâlib, Tefsîrü’l-müşkil min garîbi’l-Kur’âni’l-‘Azîm ‘ale’l-îcâz ve’l-ihtisâr, thk. Hüdâ et-Tavîl el-Mer‘aşlî, Beyrut: Dârü’n-nûri’l-İslâmî, 1988. Mukâtil b. Süleyman, Kitâbü’l-Vücûh ve’n-nezâir, thk. Ali Özek, İstanbul: İlmî Neşriyat, 1993. Mukâtil b. Süleyman, el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’l- Kur’âni’l-Kerîm, thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte, Kahire: el-Hey’etü’l Mısriyyetü’l-âmme li’l-kitâb, 1994.Mukâtil b. Süleyman, el-Vücûh ve’n-nezâir fi’l-Kur’âni’l-‘Azîm, thk. Hâtim Sâlih ed-Dâmin, Dübeyy: Merkezü cum‘ati’l-mâcid li’s-sekâfe ve’t-türâs, 2006. Mustafavî, Hasan, et-Tahkîk fî kelimâti’l-Kur’âni’l-Kerîm, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye 2009, I-XIV.Mutçalı, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.Özsoy, Ömer ve Güler, İlhami, Konularına Göre Kur’ân (Sistematik Kur’ân Fihristi), Ankara: Fecr Yayınları, 2001.Öztürk, Yaşar Nuri, Kur’ân-ı Kerîm ve Türkçe Meâli, İstanbul: Yeni Boyut Yayınları, 1999.er-Râgıb el-İsfâhânî, Müfredâtü elfâzı’l-Kur’ân, thk. Safvân ‘Adnân Dâvûdî, Dımaşk/Şam: Dârü’l-kalem, Beyrut: Dârü’ş-Şâmiyye, 1997. er-Râgıb el-İsfâhânî, Müfredât, İstanbul: Süleymaniye Ktp, Laleli, nr. 3633.er-Râgıb el-İsfâhânî, Müfredât, İstanbul: Süleymaniye Ktp, Râgıb Paşa, nr. 1448.er-Râgıb el-İsfâhânî, Müfredât, İstanbul: Süleymaniye Ktp, Reşîd Efendi, nr. 117.es-Sârîsî, Ömer Abdurrahmân, er-Râgıb el-İsfahânî ve cuhûduhû fi’l-lüga ve’l-edeb, Ammân: Mektebetü’l-aksâ, 1987.Semîn el-Halebî, ‘Umdetü’l-hüffâz fî tefsîri eşrefi’l-elfâz thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1996, I-IV.es-Süyûtî, Celaleddin, el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2008. eş-Şüddî, Âdil, Tefsîrü’r-Râgıb el-İsfahânî min evveli sûreti Âl-i İmrân hattâ nihâyeti’l-âye 113 min sûreti’n-Nisâ: Dirâse ve tahkîk, Riyâd: Medârü’l-vatan li’n-neşr, 2003, I-II. et-Taberî, İbn Cerîr, Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, Kahire: Dâru Hicr, 2001, I-XXV.Tasa, Muhammet, Kur’ân’da Cümle Yapısı, Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları, 2005.Taşköprîzâde, Miftâhu’s-sa‘âde ve mısbâhu’s-siyâde fî mevzû‘âti’l-ulûm, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1985, I-III.Tılıb, Abdülhamîd Seyyid, Garîbü’l-Kur’ân: Ricâluhû ve menâhicuhû min İbn Abbâs ilâ Ebî Hayyân, Kuveyt: Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şu’ûni’l-İslâmiyye, 1986.Yahyâ b. Sellâm, et-Tesârîf: Tefsîrü’l-Kur’ân mimmâ iştebehet esmâühû ve tesarrafet me‘ânîh, thk. Hind Şelebî, Tunus: eş-Şeriketü’t-Tûnisiyye li’t-tevzî‘, 1400/1980.Yaldızlı, Hasan, Vücûh ve Nezâir İlmi ve Mukâtil b. Süleyman’ın el-Vücûh ve’n-Nezâir adlı Eseri, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013 (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). el-Yezîdî, Abdullah b. Yahyâ b. Mübârek Garîbü’l-Kur’ân ve tefsîruh, thk. Abdurrezzâk Hüseyin, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1987.Yüksel, Edip, Mesaj, İstanbul: Ozan Yayınları, 2000.ez-Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî, Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘râbüh, (thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî), Beyrut: ‘Âlemü’l-kütüb, 1988, I-V.