Buhârî’nin Ṣaḥîḥ’in’de Ahmed b. Hanbel’den Hadis Rivayet Etmemesinin Gerekçeleri Üzerine Bir Tahlil

Güvenilir hadis kaynaklarının başında Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ isimli eseri gelmektedir. Buhârî, yaklaşık 600 bin hadisi toplamış ve kendi belirlediği kriterlere göre en sağlam rivayetleri bir araya getirerek meşhur eserini telif etmiştir. Buhârî, yaşadığı dönemde hemen hemen tüm ilim merkezlerini gezerek devrin tanınmış muhaddislerinden hadis rivayet etmiştir. Abbâsî devletinin hilafet, ilim ve kültür merkezi olan Bağdat’a gelmiş, meşhur muhaddislerden Ahmed b. Hanbel’in derslerine sekiz ayrı periyotta katılmış ve ondan istifade etmiştir. Ancak Buhârî’den bir önceki nesil ve tabakada yer alması bakımından, el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’e kaynaklık etmesi beklenirken, Buhârî’nin üç hadis dışında Ahmed b. Hanbel’den rivayette bulunmaması ilmî açıdan merak uyandırıcı bir konu olmuştur. Bu çalışmada, Buhârî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’inde Ahmed b. Hanbel’in rivayetlerine yer vermeme sebeplerinin ortaya çıkarılması hedeflenmiştir. Araştırmada öncelikli olarak Buhârî’yle Ahmed b. Hanbel arasındaki rivayet ilişkisi ve Ahmed b. Hanbel’in hadis külliyatındaki rivayetlerinin sayısal verisi üzerinde inceleme yapılmıştır. Ardından, Buhârî’nin, Ahmed b. Hanbel’den hadis rivayet etmemesinin muhtemel gerekçeleri arasında yer alan; Buhârî’nin, Ahmed b. Hanbel’in hocalarından hadis rivayet etmesi ve Ali b. el-Medînî faktörü, Ahmed b. Hanbel’in hadis rivayetini bırakması, halku’l-Kur’ân/mihne olayı ve tahrîcde benimsenen metot gibi hususlar tahlil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Rivayet, Buhârî, Ahmed b. Hanbel

An Analysis on the Reasons Why al-Bukhārī didn’t Narrate Hadīth from Aḥmad b. Ḥanbal in his al-Jāmiʿ al-Ṣaḥīḥ

The leading source of reliable hadith is al-Bukhārī’s work al-Jāmiʿ al-Ṣaḥīḥ. al-Bukhārī collected about 600 thousand hadīths and brought together the most reliable narrations according to the criteria he determined, and compiled his famous work. During his lifetime, al-Bukhārī visited almost all science centers and narrated hadīths from well-known hadīth scholars of the time. al-Bukhārī came to Baghdad, which was the caliphate, science and cultural center of the ʿAbbāsid state, attended the lectures of Aḥmad b. Ḥanbal, one of the famous hadīth scholars, in eight different periods and benefited from him. While Aḥmad b. Ḥanbal is expected to be the source of al-Jāmiʿ al-Ṣaḥīḥ, in terms of being in the generation and tabaqa preceding al-Bukhārī, but the fact that al-Bukhārī did not narrate from him except for three hadīths has been a scientifically intriguing issue. In this study, it is aimed to reveal the reasons for not including Aḥmad b. Ḥanbal’s narrations in al-Bukhārī’s al-Ṣaḥīḥ. In the research, firstly, the relation of narration between al-Bukhārī and Aḥmad b. Ḥanbal and the numerical data of Ḥanbal’s narrations in hadīth corpus were examined. Then, among the possible reasons why al-Bukhārī did not narrate hadīth from Aḥmad b. Ḥanbal; issues such as al-Bukhārī's narration of hadīths from Ḥanbal’s teachers and Ali al-Madīnī factor, Ḥanbal’s abandonment of hadīths transmission, the event of khalq- al-Qurʾān /miḥna and the method adopted in takhrīj were analyzed.

Keywords:

Hadīth, Narrative, al-Bukhārī, Aḥmad b. Ḥanbal,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Muhammed eş-Şeybânî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. nşr. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Hatîb. Târîḫu Baġdâd. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l- İslâmî, 1422/2002.
Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Hatîb. el-Câmiʿ li-aḫlâḳı’r-râvî ve âdâbi’s-sâmiʿ. thk. Mahmud Tahhân. Riyad: Mektebetü’l-Meârif, 1403/1983.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-ʿİlmiyye, 3. Basım, 1424/2003.
Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdülhâlıḳ el-Bezzâr. el-Baḥru’z-zeḫḫâr/Müsned. thk. Âdil b. Sad- Mahfuzurrâhmân vd.. Medine: Mektebetü’l-ʿUlûm ve’l-Hikem, 1430/2009.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. et-Târîḫu’l-evsaṭ. thk. Mahmûd İbrâhim Zâyed. Kahire: Dâru’l- Vaʿy, 1397/1977.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. et-Târîḫu’l-kebîr. thk. Muhammed b. Sâlih el-Debbâsî. Riyad: en-Nâşiru’l-Mütemeyyiz, 1440/2019.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. Ḫalḳu efʿâli’l-ʿibâd. thk. Abdurrahman Umeyre. Riyad: Dâru’l- Meârif es-Suʿûdiyye, ts.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. Kitâbu’ḍ-Ḍuʿafâʾi’ṣ-ṣaġīr. thk. Mahmûd İbrâhim Zâyed. Haleb: Dâru’l-Vaʿy, 1396/1976.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. Ḳurretü’l-ʿayneyn bi-refʿi’l-yedeyn fi’ṣ-ṣalât. thk. Ahmed eş- Şerîf. Küveyt: Dâru’l-Erkâm, 1404/1983.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. b.y.: Dâru Tavki’n- Necât, 2. Basım, 1422/2001.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. Fazl. Sünenü’d-Dârimî. thk. Hüseyin Selim Esed Dâranî. el- Memleketü’l-ʿArabiyyeti’s-Suûdiyye: Dâru’l-Muğnî li’n-Neşr ve’t-Tevziʿ, 1412/2000.
Demirel, Serdar. Hadis Tasnifinin Altın Çağında Halku’l-Kur’ân Meselesi ve Hadis Kaynaklarına Etkisi. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2021.
Ebû Dâvûd, es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuayb Arnaût vd.. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2009.
Hâkim en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ʿale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye, 1410/1990.
İbn Ebî Hâtim, Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed b. İdrîs er-Râzî. el-Cerḥ ve’t-taʿdîl. Beyrut: Dâru İhyâi’t- Türâsi’l-ʿArabî, 1271/1952.
İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. Kitâbü’l Muṣannef fi’l-eḥâdîs̱ ve’l-âs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1988.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali Ebü’l-Fazl. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Abdülaziz b. Abdullah b. Bâz. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1379/1960.
İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali Ebü’l-Fazl. Tehẕîbü’t-Tehẕîb. Haydarâbâd: Dâiratü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1326/1908.
İbn Hayr, Ebû Bekr Muhammed el-İşbîlî. Fehresetü İbn Hayr el-İşbîlî. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf & Mahmud Beşşâr Avvâd. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1430/2009.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. Ṣaḥîḥu İbn Ḥibbân. thk. Muhammed Ali Sönmez & Hâlis Aydemir. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1433/2012.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. es̱-S̱iḳât. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Meârifi’l- Osmâniyye, 1393/1973.
İbn Huzeyme, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk b. Huzeyme. Ṣaḥîḥu İbn Ḫuzeyme. thk. Muhammed Mustafâ Aʿzamî. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 1424/2003.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebeî el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-ʿArabî, 1395/1975.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Ali b. Muhammed b. Abdülkerîm. el-Kâmil fi’t-târîḫ. thk. Ömer Abdüsselâm Tedmirî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ʿArabî, 1417/1997.
İbnü’l-Kayserânî, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Tâhir b. Ali el-Makdisî eş-Şeybânî. Mesʾeletü’l-ʿulüv ve’n-nüzûl fi’l-ḥadîs̱. thk. Salâhuddîn Makbûl Ahmed. Küveyt: Mektebetü İbn Teymiyye, ts.
İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Abdirrahmân. Muḳaddimetü İbni’ṣ-Ṣalâḥ (ʿUlûmü’l-ḥadîs̱). thk. Nûreddin Itr. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.
Küçük, Raşit. “İsnâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/154-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Maruf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1400/1980.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: y.y., 1374- 75/1955-56.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali b. Şuayb. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdülmunʿim Şelbî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
Sehâvî, Ebü’l-Ḫayr Şemsüddîn Muḥammed b. ʿAbdurraḥmân b. Muḥammed. Fetḥu’l-muğîs̱ bi-şerḥ Elfiyyeti’l- hadîs̱li’l-ʿIrâḳî. thk. Ali Hüseyin Ali. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 1424/2003.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdülmecîd es-Selefî. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 3. Basım, 1414/1994.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemî. Sünenü’t-Tirmiẕî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1395/1975.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kurân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/371-375. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Lafzıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/48. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Yücesoy, Hayrettin. “Mihne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/26-28. İstanbul: TDV Yayınları, 2020.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. ʿUsman b. Kaymaz. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1963.
Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. ʿUsman b. Kaymaz. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb el-Arnaût. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.