Türk İslam Edebiyatı’nda Bir Nazım Türü Olarak Ahvâl-i Kıyâmetler ve Şâiri Bilinmeyen Bir Ahvâl-i Kıyâmet Üzerine

Öz: Kıyamet meselesi, Hz. Adem’den bu yana insanlığın ortak ilgi alanıdır. Hemen her dinde ölüm ve sonrası ile ilgili farklı görüşler ortaya konulmuştur. Bireysel bir olgu olması ve ölüm sonrası hayatın nasıl olacağının tam manasıyla bilinememesi bu hususu daha da câzip hâle getirmiştir. Bu sebeple kıyamet üzerine geçmişten bugüne pek çok dilde pek çok şey söylenmiş, farklı kıyamet sahneleri ve tasvirleri ortaya konulmuş hatta bugün özellikle sinema sektöründe bu senaryolar ile ilgili farklı sinama yapımları üretilmiştir. Bu makalede ölüm, kıyamet, kıyâmet hâlleri, mahşer gibi hususlarda Türk İslam Edebiyat’ında manzûm olarak meydana getirilen eserler üzerine genel bir bakış yapılmıştır. Bu çalışma sırasında konuyla alakalı geniş bir literatürün olduğu görülmüştür. Bu eserlerden birkaçı hakkında genel bilgiler verilerek birisi üzerine daha ayrıntılı bir inceleme yapılmıştır. Böyle geniş bir literatürün varlığı dolayısıyla ahvâl-i kıyâmet türündeki eserler, Türk İslam Edebiyatı alanında dinî nazım türlerinden biri olarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Türk, İslam, Edebiyat, Kıyamet, Manzûme

PDF

___

Akar, Metin. “Şeyyad Hamza Hakkında Yeni Bilgiler I-II”, Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, 2, (İstanbul 1987), 1-22.Arlı, Mehmet. Kuran’da Kıyamet ve Ölüm, İstanbul: Düşünce Yayınları, 2006.
Bozkurt, Alettin. Kur’an’da Kıyamet, Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2001.
Çelebioğlu, Amil. Muhammediyye, 2 Cilt, İstanbul: MEB Yayınları, 1996.
Dilçin, Cem. “XIII. Yüzyıl Metinlerinden Yeni Bir Yapıt: Ahvâl-i Kıyâmet”, Ömer Asım Aksoy Armağanı, Ankara: TDK Yayınları, 1978, 49-86.
Durmaz, Esra. Şeyyad Hamza’nın Ahval-i Kıyamet’i, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1994.
Genç, İlhan. “Ölüme Karşı Tavır Almanın Estetiği”, Uluslararası Türk Kültüründe Ölüm Sempozyumu, Marmara Üniversitesi Türkiyat Arş. ve Uyg. Merkezi, İstanbul 2004.
Gençtürk, Sümeyra. İlahi Dinlerde Ahir Zaman ve Kıyamet, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2014.
Günşen, Ahmet. “İpsalalı Ebu’l-Hayr ve Mevlidi”, Mevlid Külliyatı, 3 Cilt, ed. Mehmet Akkuş, İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
İbn-i Manzûr. Lisânü’l-Arab, 15 Cilt, Beyrut: Dâr-ı Sadr-Dâr-ı Beyrut Yayınları, 1955.
İmam Gazâlî, Ahiret Kitabı, trc. Ayhan Ak, İstanbul: İlke Yayınları, 2009.
İpsalalı Ebu’l-Hayr, Mevlid (İnceleme-Metin-Dizin), haz. Ahmet Günşen, Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2004. Kaya, Bayram Ali. “Murâd-nâme ve Muhammediye Mesnevîlerinde Ölüm Temi”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4/7 (Fall 2009), 336-352.
Koçin, Abdülhakim. “Ölüm Gerçeğinin Türk Kültürüne ve Anadolu Türk Şiirine Yansıması”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4/5, (Şubat 2003), 135-160.
Köksal, Fatih. “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Yazılan Meçhul Eserlerden: Nâme-i Mahşer”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/1 (Winter 2011), 249-291.
Macdonald, Duncan Black. “Kıyamet” İslam Ansiklopedisi, 6: 776-780, İstanbul: MEB Yayınları, 1977.
Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân, thk. Muhammed Seyyid Geylani, Kahire: Yayıncı yok, 1961.
Şenödeyici, Özer. “Kemalpaşa-zade Tarafından Tercüme Edildiği Düşünlen Bir Risale: Ahvâl-i Kıyâmet”, TÜBAR (Türklük Bilimi Araştırmaları Journal Of Turkology Research), 36, Güz 2014, 291-319.
Tavukçu, Orhan Kemal. “Şeyyad Hamza” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 39: 105, İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Tohtahunova, Rabia. Dinlerde Kıyamet Fenomeni, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2010.
Topaloğlu, Bekir. “Kıyamet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 27: 516-517. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
User, Hatie Şirin. “Kıyamet Kop- Üzerine”, AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Semih TEZCAN’a Armağan, 13/1, (Ocak 2013), 421-430.
Yaman, Bahattin. “Ahval-i Kıyamet Yazmaları Resimlerinde Kıyamet Sonrası Hayat”, EFD / JFL (Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi/Journal of Faculty of Letters), 24/2, (Aralık 2007), 217-234.
Yaman, Bahattin. Osmanlı Resim Sanatında Kıyamet Alametleri: Tercüme-i Cifr el-Câmi ve Tasvirli Nüshaları, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2002.Yaman, Ümran. “Eski Anadolu Türkçesi İle Yazılmış Ahval-i Mevt Adlı Eser Üzerine Bir Dil İncelemesi” Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 4/2, (Spring 2018), 523-585.
Yıldız, Osman. Ahval-i Kıyamet, İstanbul: Şule Yayınları, 2002.
Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, “Şeyyad Hamza”, erişim: 24.04.209. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=7073