Tabakaları, Beldeleri ve Münekkitleri Açısından Meçhul Râviler

Bu makalede hicrî ilk üç asırda bir münekkit tarafından meçhul olmakla nitelendirilen râviler, dönem, bölge ve râvî-münekkit ilişkisi açısından analiz edilmiştir. Bununla hedeflenen, münekkitlerin bu tür râvîlerin meçhullüğünü belirlerken uyguladıkları yöntemin tespit edilmesi ve meçhul râvilerin yoğunlaştığı zaman dilimi ve bölgelerin ricâl tenkidi açısından yorumlanmasıdır. İlk üç asır ricâl pratiğini esas alarak yapılacak ricâl tenkit tarihi okumalarına katkı sunacağı ümit edilen bu çalışma, hadis tarihine ilişkin bir takım çıkarımlara da imkân verecektir. Makale, erken dönemde telif edilip günümüze ulaşan en kapsamlı ricâl kitabı olma özelliğine sahip İbn Ebî Hâtim’in (ö. 327/ 938) el-Cerh ve’t-taʻdîl isimli eserinde yer alan meçhul râvilere ışık tutmaktadır. Tespit edilen râvi grubu; bölgeleri ve yaşadıkları zaman diliminin yanısıra, kendilerini meçhul addeden münekkit sayısı ve bu münekkitlerle çağdaş olmaları bakımından durumları incelenmiştir. Buradan yola çıkılarak ricâl tenkit ilminin gelişim tarihi de göz önünde tutulduğu bazı yorumlar yapılmıştır. Bu bağlamda hicrî ilk üç asırda meçhul râvilerin hangi bölgelerde yoğunlaştığı ve bunların muhtemel sebepleri, meçhul râvîlerin kendi dönemlerinde mi yoksa ölümlerinden sonra mı değerlendirmeye tâbi tutuldukları tespit edilmiştir. Nihayetinde bu makale, hicrî ilk üç asır meçhul râvilerini çeşitli açılardan incelerken müteahhir dönem âlimleri tarafından ortaya koyulan statik ve betimleyici anlatılar yerine bu disiplinin esas noktası olan ilk üç asırda râvilerle ilgili ricâl tenkit pratiği kapsamında meseleyi ele almıştır.

Anahtar Kelimeler:

Ricâl Tenkidi, Meçhul Râvi, İbn Ebî Hâtim, Münekkit, Muâsarat, Râvi Tabakaları

Unknown Transmitters in Terms of Their Classes, Districts and Critics

PDF

___

Akgün, Hüseyin. Hadis Rivâyet Coğrafyası (Hicri ilk 150 yıl). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
Âşıkkutlu, Emin. Ricâl İlmine Giriş. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2007.
A’zami, Muhammed Mustafa el-. Menhecü’n-nakd inde’l-muhaddisîn: Neş’etuhu ve târîhuh. Riyâd: Mektebetü’l-Kevser, 1410.
Başaran, Selman. el-Cerh-ve’t-taʻdîl. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Berâdeî, Abdüssamed b Muhammed el-. el-Cehâle inde’l-muhaddisîn. Riyad: Darü’l-Asıme, 2011.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-. Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsar. nşr. Abdülmu’tî Emîn Kal’acî. 15 cilt. Karaçi: Câmiatü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1412.
Cüdeyʻ, Abdullah b. Yûsuf el-. Tahrîru ulûmi’l-hadîs. 2 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1424.
Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı: Çeşitleri- Özellikleri-Faydalanma Usulleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2008.
Erul, Bünyamin. “Cehâletu’r-Râvî” Açısından Sahâbînin Durumu. İslâm Medeniyetinin Kurucu Nesli Sahâbe (İlmî Toplantı), 2013, 167-184.
Fesevî, Ya‘kūb b. Süfyân b. Cüvvân el-. Kitâbü’l-Ma’rife ve’t-tarih. nşr. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. 3 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1401.
Gavrî, Seyyid Abdülmacid el-. Mu’cemü’l-mustalâhâti’l-hadîsiyye. Dımaşk: Darü’l-Kesir, 1428.
Hammâm, Abdülcevâd. Cehâletü’r-ruvât ve eseruhâ fi kabûli’l-hadisi’n-nebevî : dirâase te’sîliyye tatbîkiyye. 2 cilt. Beyrut: Darü’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 2015.
Hüseyin Hammâd, Nâfiz. İlmü Tabakâti’l-Muhaddisîn Musannefât ve Menâhic 12/2 (Temmuz 2010): 221-270.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʻdîl. 9 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1371.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Lisânü’l-Mîzân. nşr. Abdülfettah Ebû Gudde. 7 cilt. Beyrut: Mektebü’l-Matbûati’l-İslâmiyye, 1423.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhî nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. Beyrut: Daru İbn Kesir, 1434.
İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Tehzibü’t-Tehzîb. 12 cilt. Haydarâbâd: Matbaatu Dâireti’l-Maarifi’n-Nizamiyye, 1326.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibban b. Ahmed et-Temîmî. Kitâbü’s-Sikât. 9 cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1393.
Keskin, Yusuf Ziya. İbn Ebî Hâtim (v. 327/938) ve “el-Cerh ve’t-Ta’dîl”indeki Metodu. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi VII/1 (2001): 5-29.
Kuzudişli, Bekir. Hadis Rivayetinde Bağlam. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
Kuzudişli, Bekir. Hadis Tarihi. Kayıhan yayınları; 196. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2017.
Melîbârî, Hamza b. Abdullah el-. Hadis Usûlüne Yeni Yaklaşımlar. çev. Muhittin Düzenli - Ayhan Ak. İstanbul: İnsan Yayınları, 2013.
Motzki, Harald. İsnad ve Metin Bağlamında Hadis Tarihlendirme Metotları -. çev. Bekir Kuzudişli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh Hâkim en-. Ma’rifetü ulûmi’l-hadîs ve kemiyyetü ecnâsihi. nşr. Ahmed b. Fâris es-Selûm. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif li’n-neşr ve’t-tevzî’, 1431.
Özçelik, Fikret. İbn Ebî Hâtim er-Râzî ve Cerh ve Ta’dîl’deki Metodu. Doktora, Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
Sandıkçı, S. Kemal. İlk Üç Asırda İslam Coğrafyasında Hadis. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
Snobar, Ahmad. Medresetü’l-Basrati’l-Hadîsiyye fi’n-Nısfi’l-Evvel min’l-Karni’l-Evvel el-Hicrî: Dirâsetün fî Esbâbi’t-T’ahhür el-’İmî ’an Medreseti’l-Kûfe. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi 6/1 (30 Haziran 2020): 433-485.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed es-. Tedribü’r-râvi fî şerhi Takribi’n-Nevevî. nşr. Târık Ivadullah Muhammed. Riyâd: Darü’l-Âsıme, 1424.
Teyyim, Es’ad Salim. İlmu tabakâti’l-muhaddisîn: ehemmiyyetuhû ve fevâiduhû. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1994.
Topgül, Muhammed Enes. Erken Dönem Hadis Çalışmalarında Şiîlik İthamları -Hadis Tarihi Çerçevesinde Bir İnceleme-. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 55 (2018): 52-77.
Topgül, Muhammed Enes. Erken Dönem İslam Tarihinde İlim Merkezleri ve Ulema Hareketliliğinin Tespiti Üzerine Metodolojik Bir Arayış: Nisbeler. Dîvân XXII/42 (2017): 1-31.
Topgül, Muhammed Enes. Rivayetten Râviye: Cerh-ta’dil hükümleri nasıl oluştu? İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2019.
Topgül, Muhammed Enes - Ömer Faruk Maden. Ehl-i Hadis Ders Halkalarının Tespitine Dair Bir Metot Teklifi: II. (VIII.) Asrın İlk Yarısı Basra Örneği. İslâm Araştırmaları Dergisi, 45 (2021): 37-68.
Turhan, Halil İbrahim. Hicrî III. Asırda Ricâl Tenkidi Ali b. el-Medînî Örneği. Rize: STS Yayınları, 2019.
Turhan, Halil İbrahim. Ricâl Tenkidinin Doğuşu Ve Gelişimi: Hicri Ilk Iki Asır. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
Turhan, Halil İbrahim - İsmail Kurt. En Az Bir Münekkit Tarafından Yalancılıkla Tenkit Edilen Hicrî İlk İki Asırdaki Râvîlerin İncelenmesi. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 11/1 (27 Mart 2021): 191-204.
Ulu, Arif. Tâbiîn. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 39: 328-330. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Ulu, Arif. Tebeu’t-tâbiîn. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 40: 217-218. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Yıldız, Hakkı Dursun. Abbâsîler. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
Yiğit, İsmail. Bağdat’ın Kuruluşuyla İlgili Rivayetler Üzerinde Bir Değerlendirme içinde, ed. İsmail Safa Üstün. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
Yücel, Ahmet. Cehâletü’r-Râvî ve İlgili Terimler. İLAM Araştırma Dergisi I/2 (1996): 145-160.
Yücel, Ahmet. Hadis Usûlü. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı yayınları; 252. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.