Tiftiğin Ankara’dan Silinişi (1880-1920)

Sanayi Devrimi öncesinde tekstil sektörünün en önemli hammaddelerinde biri olan tiftiğin üretim alanı Osmanlı İmparatorluğunun toprakları içinde yer alan Ankara Vilayetidir. Bir hammadde olarak tiftiğin, kırsalda hayvan yetiştiricileri ile başlayan iktisadi süreci, ipe dönüştürülmesi, iplerin renklendirilmesi, kumaşa dönüştürülmesi ve tezgahlarda gündelik kullanım malzemelerine dönüştürülmesini içeren uzun aşamaları barındırmaktadır. Bir liman şehri olmamasına rağmen Ankara, 19.yy’ın sonuna kadar tiftik ürünlerinin ticaret merkezi olmuş, bu merkezde hakim ürün tiftik keçisi yetiştiriciliği olmuştur. İstanbul-Ankara Demiryolunun 1893 yılında faaliyete başlaması ile eş zamanlı olarak, bölgede hububat üretimi artmaya başlamış ve 1896 yılında hububat ihracı tiftik ihracını geçmiştir. 20.yy’ın ilk çeyreğinde Ankara çevresinde hayvancılıktan hububat üretimine hızlı bir geçiş yaşanmış; tiftik keçisi yetiştiriciliği önemini yitirmiştir. Demiryolunun gelişi, tiftiğin dış talebinden bağımsız olarak Anadolu’dan silinmesinde önemli bir aşamadır. Zamanla tiftik keçisi tür özelliklerine kaybetmeye başlamıştır. Birinci Dünya Savaşının başlaması ve Osmanlının dağılma sürecinin son aşaması olan Milli Mücadelenin en önemli savaşlarının 1919-1922 yılları arasında Ankara ve çevresinde gerçekleşmesi, tiftik açısından geri gidiş sürecinin son aşaması olmuştur. Tiftik Türkiye’de ve Ankara’da silinirken, dünyada üretim alanları genişlemeye başlamıştır. Bu çalışmada Anadolu’nun kendi içsel dinamikleri ile başlayan tiftiğin gerileme süreci incelenecek ve tarımsal değişimin yereldeki dinamikleri ile uluslararası etkenlerin rolleri karşılaştırılacaktır. Önemli bir ihraç malı olarak tiftiğin Anadolu’da geçirdiği 40 yıllık dönüşüm İstanbul’daki Osmanlı Arşivinden ve Londra’daki İngiliz Arşivlerinden elde edilecek arşiv kaynakları ile açığa çıkarılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Ankara, Tiftik, Tiftik Keçisi, Tekstil Sanayisi

How Mohair disappeared from Ankara (1880-1920)

Before the Industrial Revolution, mohair played a vital role as a key raw material in the textile sector. Originating from Ankara, a province in central Anatolia, within the Ottoman Empire, the economic process of mohair commenced with animal breeding in rural regions. The intricate transformation of mohair into ropes and subsequent coloration marked the initial stages, culminating in the creation of fabrics and everyday materials using looms. Until the late 19th century, Ankara served as the prominent trading hub for mohair, despite not being a port city. However, with the inauguration of the Istanbul-Ankara Railroad in 1893, grain production flourished in the province, eventually surpassing mohair exports by 1896. Consequently, agricultural pursuits gradually supplanted animal husbandry around Ankara in the early 20th century, leading to a decline in the significance of mohair goat breeding. This decline was primarily influenced by internal changes within the region rather than external demand. Over a short period, mohair vanished from Anatolia as the once distinctive Angora goat lost its unique traits, necessitating intensive breeding efforts. The final stage in the disappearance of mohair in Anatolia was marked by the onset of the Great War, the dissolution of the Ottoman Empire, and the battles during the National Struggle between 1919 and 1922, particularly around Ankara. However, mohair production was expanding in the World, while it was losing its importance in Anatolia and Turkey. This research aims to explore the decline of mohair in Anatolia, emphasizing internal dynamics. The study will analyze 40 years of agrarian changes in Ankara, comparing and contrasting the impact of international factors and internal dynamics in this process. The transformation's elucidation will draw upon primary archival sources acquired from the Ottoman Archives (Istanbul) and The National Archives (London).

Keywords:

Angora, Mohair, Angora Goat, Textile Industry,

PDF

___

Abidin, İ. (1932). Tiftik-İstihsalden İstihlake Kadar. İstanbul: Kader Matbaası.
Aybar, C. (1932). Osmanlı İmparatorluğu Ticaret Muvazenesi 1878-1913. Ankara: Zerbamat Basımevi.
Bailey, C. P. (1905). Practical Angora Goat Raising. California: C.P. Bailey & Sons Company.
Bilgiç, E. (2021). Erken Cumhuriyet Döneminde Türk-Sovyet Ekonomik İlişkileri. Ankara: Efil Yayınları.
Bilgiç, E. (2022). 1940’lı Yıllar Boyunca Türk-Sovyet İlişkileri. Zürcher, E. J. ve Barbaros, R. F. (Eds.). Modernizmin Yansımaları: 40’lı Yıllarda Türkiye. (s. 196-233). Efil Yayınları.
Cronwright-Schreiner, S. C. (1898). The Angora Goat. South African Angora Goat Breeders' Association.
Dölek Sever, D. (2021). Geç Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Hayvan Hırsızlığı: Kastamonu Vilayeti Örneği. Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 7, 157-193.
Çelik, S. (2018). Koyunun Olmadığı Yerde Keçiye Abdurrahman Çelebi Derler: Ankara Eyaleti’nde Tiftik Keçisi Ekonomisinin Zaman-Uzamsal Analiz Denemesi (1889-1905). Çerçioğlu Yücel, G. Ve Yenişehirlioğlu, F. (Eds.). Tarihi Dokumak: Bir Kentin Gizemi Sof. (s. 57-67). VEKAM.
Eldem, V. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Kaynar, İ. S. (2020). Engürü’den Ankara’ya: Ankara’nın İktisadi Tarihi (1892-1962). Ankara: Efil Yaynları.
Müftüoğlu, Ş. Ankara Keçisi ve Tiftik. Ankara: Lalahan Zootekni Araştırma Enstitüsü Yetiştiriciye Öğütler ve Halk Yayınları.
Ökçün, G. (1997). Türkiye İktisat Kongresi. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu.
Özdemir, R. (1986). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Ankara 1785-1840. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Özkan, H. (1960). Ankara Vilayetinin Zirai Bünyesi. Ankara: T.C. Ziraat Bankası Matbaası.
Sincer, N. (1963). Ankara Keçisi Yetiştiricilerine Bazı Tavsiyeler. Ankara: Tarım Bakanlığı Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü Mesleki Kitaplar Serisi.
Şerif, A. (1999). Anadolu’da Tanin, 1. Cilt, Haz. Mehmed Çetin Börekçi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Tamur, E. (2003). Ankara Keçisi ve Ankara Tiftik Dokumacılığı. Ankara: ATO Yayınları.
Tan, S. (2014). XIX. yüzyılda Anadolu’dan Güney Afrika’ya tiftik keçisinin yasal ve kaçak sevkiyatı. OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 35, 137-152.
Utkanlar, N. ve İmeryüz, F. (1964). İyi Kaliteli Tiftik Yetiştirmek için Öğütler. Ankara: Tarım Bakanlığı Veteriner İşleri Genel Müdürlüğü Mesleki Kitaplar Serisi.
Üstar, M. F. (1940). Tiftik ve Tiftikçiliğimiz, İstanbul: Üniversite Kitabevi.
Varlık, M. B. (2014). Ankara Millî Mensucat [Türk] Anonim Şirketi (1916-1930). Ankara Araştırmaları Dergisi. 2(1), 74-92.
Webb Yıldırmak, G. (2011). XVII. Yüzyılda Osmanlı – İngiliz Tiftik Ticareti. Ankara: Türk Tarih Kurumu. Arşiv kaynakları
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH.MKT 1659/81.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH.MKT. 380/31
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH. MKT. 504/30
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH.MKT 2909/3-1
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), DH.İD 80/4-2.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.MMS 104/4448.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ.MMS 107/4568.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MV 47/6.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), ŞD 574/29.
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Y.MTV 126/74-1
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1887, Rapor No 197. 1886 yılı İstanbul Ticareti üzerine Rapor.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1892. Rapor No 1099. 1889-91 yılları İstanbul Ticareti üzerine Rapor.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1893. Rapor No. 1224. 1892 yılı İstanbul Ticareti üzerine Rapor.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1894. Rapor No 1368. 1893 yılı Ankara’nın Ticareti üzerine Rapor.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1895. Rapor No 1505. 1894 yılı Ankara’nın Ticareti üzerine Rapor.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1895. Rapor No 1624. Ankara Vilayetinde Tarımın Durumu üzerine Rapor.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1897, Rapor No 2166. Ankara ve çevresinin Ticaretinin 1897 Yılı Raporu.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1898 Rapor No 2359. Ankara ve Çevresinin 1898 Yılı Ticaret Raporu.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1899 Rapor No 2196. İstanbul ve Çevresi Ticaret Raporu.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1901 Rapor No 2650. 1899-1900 Yıllarında İstanbul Ticareti Raporu.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1902 Rapor No 2813. İstanbul ve Çevresinin 1901 yılı Ticaret Raporu.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1907 Rapor No 3776. İstanbul ve Çevresinin 1906 yılı Ticaret Raporu.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1909 Rapor No. 4188. İstanbul ve Çevresi 1908 yılı Ticaret Raporu.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1910 Rapor No. 4495. İstanbul ve çevresinin 1909 yılı Ticaret Raporu.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1914 Rapor No. 5374. İstanbul ve çevresinin 1913 yılı Ticaret Raporu.
The National Archives Accounts and Papers, A&P 1896. Rapor No. 1739. 1895 yılında Ankara’nın Tarım ve Ticareti Üzerine Rapor.