İktisadi Karar Alma Süreçlerinde Yeni Bir Aktör: Homo Neuroeconomicus

İktisat bilimi, süregelen süreçte insanların ekonomik tutum ve kararlarını bazı varsayımlar altında ele almış ancak bu varsayımlar zamanla insanı temsil etme konusunda yetersiz kalmışlardır. İktisadi bakış açısıyla insan davranışları, önce rasyonalite varsayımı altında incelenmiş, bu varsayıma gelen eleştiriler sonucunda sınırlı rasyonalite yaklaşımının gelişmesi ile de iktisat biliminin öncü aktörü ‘homo economicus’ var olmuştur. Her durumda karını maksimize eden, koşullar hakkında tam bilgi düzeyine sahip ve tercihlerinde tutarlı bu ekonomik insan versiyonu, alanda yapılan çalışmaların gelişerek bu varsayımları geçersiz kılmasıyla, güvenilirliğini yitirmiştir. Konu üzerine yapılan çalışmalar geliştikçe bu versiyon, homo-technologicus, homo-biologicus, homo-phscologcus vb. gibi ifadelerle güncellenerek yeniden ekonomik hayattaki modellemelere dahil edilmeye çalışılmıştır. Ancak nöroiktisat yaklaşımının gelişmesi ile de tüm bu versiyonlara insan beynini de dahil etme ihtiyacı doğmuştur. Bu ihtiyaca yönelik boşluğu gidermek üzere, bu çalışmada Nöroiktisat alanı tanıtılmış, Nöroiktisat yaklaşımı ışığında Homo economicus varsayımı değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonuç bölümünde, alternatif kavramlar ile homo neuroeconomicus kavramı karşılaştırılarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Homoeconomicus, Neuroeconomics, Homo neuroeconomicus

A New Actor in Economic Decision Making: Homo Neuroeconomics

In the ongoing process, economics has handled people's economic attitudes and decisions under some assumptions, but these assumptions have been insufficient to represent people over time. From an economic point of view, human behavior was first studied under the assumption of rationality. With the development of the limited rationality approach as a result of the criticisms brought to this assumption, the leading actor of economics, 'homo economicus', came into existence. This version of economic man, who maximizes his profit in any case, has full knowledge of the conditions and is consistent in his preferences, has lost its credibility as studies in the field have developed and invalidated these assumptions. As the studies on the subject developed, this version became homo technologicus, homo-biologicus, homo-phscologcus etc. It has been tried to be included in the economic life models by updating it with such expressions. However, with the development of the neuroeconomics approach, there has been a need to include the human brain in all these versions. The study was prepared by the method of literature review. In the first part of the study, the history of economics and the subject of human in the history of economics were investigated. In the second part, the existence of the concept of homo economicus in these processes and the decision-making mechanisms are mentioned. In the study, the field of Neuroeconomics was introduced and the Homo economicus assumption was evaluated in the light of the Neuroeconomics. In the conclusion part of the study, alternative concepts and the concept of homo neuroeconomicus are compared and evaluated.

Keywords:

Homo economicus, Homo neuroeconomicus, Neuroeconomics,

PDF

___

Akerlof, G. A. (1978) The Market For “Lemons”: Quality Uncertainty and The Market Mechanism, Uncertainty in Economics, 235-251,
Akın, Z., & Urhan, B. (2009). İktisat Deneysel Bir Bilim Olmaya Mı Başlıyor? TOBB University of Economics and Technology Department of Economics Working Papers.
Aktan, C. C., Basılgan, M., Genç Y., Yay, S., & Göcen, S. (2020). Davranışsal İktisat Deneysel İktisat ve Nobelite. İzmir: Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği Yayınları.
Akyıldız, H. (2008). Tartışılan Boyutlarıyla Homo Economicus. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 29-40.
Alp, S., & Karakaş, A. (2008). Asimetrik Bilgi Teorisi Karşısında 'Hayek'in Ekonomik Yaklaşımları' Karşılaştırmalı Bir Analiz. Liberal Düşünce Dergisi, 215-230.
Aydın, S. (2000). İnsan Anatomisi ve Fizyolojisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi. Basılgan, M. (2013). İktisat ve Deneysel Yöntem. Sosyal Bilgiler Fakültesi Dergisi, 61-89.
Bilir, H. (2018). Neoklasik İktisadın Tanımlanmasına Yönelik Bir Deneme. İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırma Dergisi, 7(2), 658-670.
Bordes, G. (1976). Consistency, Rationality and Collective Choice. Laboratoire d'Analyse et de Recherche economique, 451-457.
Claar, V., & Foster, G. (2019). The Keynesian Revolution and Our Empty Economy: We're All Dead. Palgrave Macmillan.
Cohen, B. (2019). Deneysel İktisat Alanında Son Gelişmeler Işığında Nöroiktisat Kavramı ve Önemi. C. C. Aktan, & M. Basılgan içinde, Deney ve İktisat: İktisat Biliminde Deneysel Araştırmalar. SOBİAD Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği.
Çiftçi, H. (2017). İktisadın Farklı Bir Çehresi: Nöroiktisat. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 9(1), 1-15.
Çiftçi, H., & Ayyıldız, H. (2016). Nöroiktisat Işığında Rekabetçi Karar Alma Sürecinde Duygular, Rolleri ve Önemi. Ekonomi Bilimleri Dergisi, 58-81.
Demirel, S. K., & Artan, S. (2016). Nöroiktisat ve İktisat Biliminin Geleceğine İlişkin Tartışmalar. Uluslararası Ekonomi ve Yenilik Dergisi, 2(1), 1-28.
Deppe, M., W. Schwindt, H. Kugel, H. Plassman, P. Kenning. (2005). Nonlinear responses within the medial prefrontal cortex reveal when specific implicit information influences economic desicion making. Journal of Neuroimaging. 15, 171-182.
Dilbaz Alacan, N., & Akarsu, Y. (2017). Keynesyen Ve Yeni Keynesyen Ekonomi Politikaların Üzerine Bir Çalışma. Ulusal Multidisipliner Hakemli Sosyal Bilimler Ve Araştırmalar Dergisi, 1(1), 93-111.
Dönmez, B. (2019). Davranışsal İktisat ile Deneysel İktisat İlişkisi. C. C. Aktan, & M. Basılgan içinde, Deney ve İktisat: İktisat Biliminde Deneysel Araştırmalar. SOBİAD/ Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği.
Dudu, H. (2014). Neoklasik İktisat Kuramının Genel Çerçevesi Ve Eleştirisi. Aydınlanma 1923. Erişim Adresi: http: aydinlanma1923.com, Erişim Tarihi: 18.02.2020.
Eken, A. (2017). Sosyal Beyni Anlamak İçin Disiplinler Arası Yeni Yaklaşımlar. PiVOLKA, 7(25), 2-6.
Ergör , Z. B. (2017). Yatırımcı Davranışları ve Karar Vermede Çerçeveleme Etkisi: Türkiye'de Yaşayan Karar Vericiler Üzerine Bir Çalışma. BSAD (Bankacılık ve Sigortacılık Araştırmaları Dergisi), 8-20.
Eser, R., & Toigonbaeva, D. (2011). Psikoloji ve İktisadın Birleşimi Olarak Davranışsal İktisat. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 287-321.
Fidan, H. (2013). İktisadi Açıdan Bilgi Kavramı ve Bigi kavramına Yaklaşımlar Üzerine Bir İnceleme. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 94-104.
Fisunoğlu, M., & Köksel Tan, B. (2009). Keynes Devrimi Ve Keynesyen İktisat. Ekonomik Yaklaşım, 31-60. Hayek, F.A. (1937) Economics and Knowledge. Economica, 4, 33-54.
Haynes, J. D. (2008). Decoding conscious and unconscious visual processing from brain activity in humans. International Journal of Psychology. 43 (3-4), 726-727.
Hsu, M., Bhatt, M., Adolphs, R., Tranel, D. & Camerer, C. F. (2005): Neural Systems Responding to Degrees of Uncertainty in Human Decision-Making, Science 310, 1680-1683.
İskender, D. (2019). Davranışsal İktisat ve Deneysel İktisattan Sonra: Nöroiktisat. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Jevons, W. S., (1871). "The Theory of Political Economy," History of Economic Thought Books, McMaster University Archive for the History of Economic Thought, number jevons1871.
Kacprzyk, J., & Hortal, M. A. (2008). Neuroeconomics: From Homo Economicus to Homo Neuroeconomicus. Barcelona: Real Academia de Ciencias Económicas y Financieras. Erişim Adresi: https://racef.es/archivos/discursos/ingreso_kacprzyk.pdf, Erişim Tarihi: 07.07.2020
Karabıyık, H. Ç. (2016). Nöropazarlama Çerçevesinde Tüketici Teorisi ve Yeniden Tanımlanması Gereken Homoeconomicus Kavramı. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı. Konya.
Karasu, A., Aygen, G., Sabancı, P. A., Sağlam, G., Civelek, E., & Eskandar, E. (2008). Nörobilim Öyküleri: Aristo (M.Ö. 384-322). Sinir Sistemi Cerrahisi Dergisi, 264-267.
Kaya, N. (2007). Klasik İktisatçıların Mikro Ekonomiye Katkıları. İstanbul.
Kıyılar, M., & Akkaya, M. (2020). Davranışsal Finans. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
Koçak, G. (2020). Beyin Araştırmalarının Eğitime Yansımaları: Geleceğin Eğitimi Üzerine. Edu 7: Yeditepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 9(11), 1-16.
Koçaslan, G. (2010). Nöroiktisat: Nörobilim ve İktisadı Biraraya Getirmek. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(3), 505-512.
Larsen, T. (2017). Homo Neuroeconomicus: A Review of Functional Magnetic Resonance Imaging of Game Trials on Economic Choice. International Journal of User-Driven Healthcare (IJUDH), 7(1), 44-56.
MEB (Milli Eğitim Bakanlığı). (2012). Sinir Sistemi. Erişim Adresi: http://www.megep.meb.gov.tr/mte_program_modul/moduller_pdf/Sinir%20Sistemi.pdf, Erişim Tarihi:23.03.2019
Menger, C. 1888. Zur des Kapitals. Jahrbücher für Nationalökonomie und Statistik, NF 17(51), 1–49.
Mill J. S. (1861) Considerations on Representative Government, Buffalo, NY, Prometheus.
Nair, G. (2018). Bilişim Kültürünün Toplum Üzerinde Etkisi ve Yeni İnsan. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 40-53.
Nordhaus, W. D. & Durlauf, S. N. (1985) Empirical Tests of the Rationality of Economic Forecasters: A Fixed Horizons Approach. Cowles Foundation Discussion Papers 717R, Cowles Foundation for Research in Economics, Yale University.
Queensland Brain Institute. (2018). What are Neurotransmitters? Erişim Adresi: https://qbi.uq.edu.au/brain/brain-physiology/what-are-neurotransmitters, Erişim Tarihi: 01.11.2020.
Sadedil, S. N., & Tüzel Uraltaş, N. (2018). Nörobilim Araştırmalarında Kullanılan Görüntüleme Yöntemlerinin Nöropazarlama Alanında Kullanılmasına Yönelik Kavramsal Bir Çalışma. Sosyal Bilimler Dergisi, 257-277.
Samulson, P. A. (1985) Modes of Thought in Economics and Biology. The American Economic Review. 75(2), Papers and Proceedings of the Ninety-Seventh Annual Meeting of the American Economic Association, 166-172
Savage, L. J. (1954). The Foundations of Statistics. New York: Wiley.
Schneider S. (2010). Homo economicus – or more like Homer Simpson?. Deutsche Bank Research. Erişim Adresi: https://www.dbresearch.com Erişim Tarihi: 05.10.2020.
Silva, R., & Filipe, J. A. (2013). The Homoneuroeconomicus: A Window For The Future. IIOAB Journal, 31-37. Smith, A. (1776) The Wealth of Nations, London: W. Strahan.
Smith, Adam (1759). Theory of Moral Sentiments. Strand & Edinburgh: A. Millar; A. Kincaid & J. Bell.
Soon, C., Brass, M., Heinze, H.-J., & Haynes, J. D. (2008). Unconscious Determinants of Free Decisions of Human Brain. Nature Neuroescience, 11, 543-545.
Söylemez, A. (2006). Bilgi Ekonomisi. 5. Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Kocaeli, C.1, 58–78.
Şeniğne, B. (2011). Rasyonalite Kavramına Deneysel ve Davranışsal İktisat Bağlamında Yeni Bir Bakış Açısı: Nöroiktisat, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Tarde, G. (1881). La Physcologie En Economie Politique. G. Tarde içinde, Revue Philosophique de la France et de l'Étranger (s. 232-250). France: Presses Universitaires de France.
Tarde, G. (1881). La Psychologie En Économie Politique. Revue Philosophique De La France Et De L'Étranger, 12, 232-250. Taybaş, Ç. (2019). Adrenalin Hormonu Nedir? Hangi Görevleri Vardır? Erişim adresi: https://sinirbilim.org/adrenalin/, Erişim tarihi: 21.07.2020.
Thaler, R. H. (2015) Misbehaving: The Making of Behavioral Economics. W. W. Norton & Company.
Ulaşan, F. (2014). Deneysel İktisat. International Conference in Economics (EconWorld2014). Prague. Erişim Adresi: https://prague2014.econworld.org/assets/ulasan_deneysel_iktisat.pdf, Erişim Tarihi: 27.04.2020.
Uzbay, İ. T. (2015). Beyni Anlamak Sadece Nörobilimle Mümkün Mü? Beyin Yüzyılında Nörolojik Bilimlerden Sosyal Bilimlere Yeni Açılımlar, Yeni Yaklaşımlar. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 119-155.
Van Horn, J. D., Irimia, A., Torgerson, C. M., Chambers, M. C., Kikinis, R., & Toga, A. W. (2012). Mapping Connectivity Damage in the Case of Phineas Gage. PLoS ONE, 7(5), e37454 .
Vatansever, G. (2019). Fonksiyonel MR nedir?. Erişim Adresi: https://noroblog.net/2019/12/22/fonksiyonel-mr-nedir/, Erişim Adresi: 03.07.2021.
von Neumann J, Morgenstern O. (1944) Theory of Games and Economic Behaviour. Princeton University Press, Princeton. Walras, L. 1874–7. Éléments d’économie politique pure ou théorie de la richesse sociale. Definitive edn, Lausanne: Corbaz. Trans. W. Jaffé, Homewood, Ill.: Richard D. Irwin, 1954.
Yavuzaslan, K. (2019). Deneysel İktisadın Dünü, Bugünü ve Geleceği. C. C. Aktan, & M. Basılgan içinde, Deney ve İktisat:İktisat Biliminde Deneysel Araştırmalar. SOBİAD-Sosyal Bilimler Araştırmaları Derneği, 28-42.
Yılmaz, A. (2019). Reklam ve Sinirbilim İlişkiselliği: Nöropazarlama Üzerine Teorik Bir Çalışma. Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, s. 63-79.
Yılmaz, M. (2020). Rasyonel İnsan Kavramının Bütünsel Betin Yaklaşımı Çerçevesinde Değerlendirilmesi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı. Konya.
Yorgancılar, F. N. (2014). Tüketici Davranışı Nörolojisi: Nöroekonomi- EEG Yöntemi İle Nöromarketing Uygulaması. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Ana Bilim Dalı, Konya.