Büveyhîler Hilafeti Abbâsîlerden Neden Almadılar?

945 yılında Bağdat’a giren Şiî Büveyhîler, Abbâsîler ve onların toprakları üzerinde 1055 yılına -Büyük Selçukluların gelişine- kadar hakimiyet kurmuşlardır. Bu dönemde siyasî açıdan gücü elinde bulunduran bu devlet, halifeliği -dinî liderliği- Abbâsîlerden almamış ve bunun nedeni olarak siyasî meşruiyetini kaybetmemek ve Sünnî halkın, ordunun ve Sünnî devletlerin yanı sıra Şiî Fâtımîlerin tepkisini çekmek istememesi gibi nedenler göz önünde bulundurulabilir. İşte bu makalede, Büveyhîlerin halifeliği devralmayışının nedenleri ortaya koyulmaya çalışılacaktır.The Shiite Buyids, who entered Baghdad in 945, ruled the Abbasids and their lands until 1055 (till the arrival of the Great Seljuks). In this period, this state, which possesses the power from the political point of view, has not taken its caliphate -religious leadership- from the Abbasid. This may be due to the fact that it does not want to lose its political legitimacy and they could be afraid the reaction of The Sunni people, the army and the Shiite Fatimid state. In this article, the reasons for the Buyids not taking over the caliphate will be tried.

Anahtar Kelimeler:

Abbâsîler, Büveyhîler, Hilafetin Devralınmaması

PDF

___

1. Akyüz, Vecdi, Hilâfetin Saltanata Dönüşmesi, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1991.
2. Arslan, İhsan, Muktedir Billâh Döneminde Abbâsîler, İstanbul: Metamorfoz Yayıncılık, 2014.
3. Atalan, Mehmet, “Abbasi Daveti Sürecinde er-Rızâ Min Âl-i Muhammed Söylemi”, İslâmî Araştırmalar, 2005, c. XVIII, s. 2, ss. 183-191.
4. Aycan, İrfan, “Rebîa (Benî Rebîa), DİA, 2007, c. XXXIV, ss. 498-499.
5. Azimli, Mehmet, “Sünni Hilafete Tahakküm Kurmuş Bir Şiî Hanedan: Büveyhîler”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. VII, s. II, Diyarbakır, 2005, ss. 19-32.
6. Azimli, Mehmet, Hz. Ali Neslinin İsyanları, X. Yüzyıla Kadar Şiî Karakterli Hareketler, Konya: Çizgi Kitabevi, 2010.
7. Bosworth, C. E. – Bosworth, C. F., “The Imperial Policy of the Early Ghaznawids”, Islamic Studies, c. I, s. 3, (Eylül 1962), ss. 49-82.
8. Bosworth, C. E., “Military Organisation under the Buyids of Persia and Iraq”, Oriens, c. XVIII/XIX (1965/1966), ss. 143-167.
9. Bosworth, C. E., İslâm Devletleri Tarihi (Kronoloji ve Soykütüğü elkitabı), çev. Erdoğan Merçil-Mehmet İpşirli, İstanbul: Oğuz, 1980.
10. Bozkurt, Nahide, “Alioğullarının Siyasal İktidar İstencinde -Abbasiler Dönemi- İlk Mücadelesi: Muhammed en-Nefsu’z -Zekiyye’nin İsyanı”, Dinî Araştırmalar, 2002, c. V, s. 13, ss. 107-118.
11. Bozkurt, Nahide, Abbâsîler (750-1258), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
12. Bozkuş, Metin, Büveyhîler ve Şiîlik, Sivas, 2003.
13. Daftary, Farhad, “Emeviler Döneminde ve Abbasilerin İlk Dönemlerinde İran, Horasan ve Mâverâünnehir’deki Mezhebi ve Milliyetçi Hareketler”, çev. Mehmet Atalan, Kelam Araştırmaları, IV: 2, 2006, ss. 139-158.
14. Delice, Ali, “Abbâsî İhtilal Hareketi Gizlilik Dönemi Faaliyetleri”, EKEV Akademi Dergisi -Sosyal Bilimler-, 1999, c. I, s. 4, ss. 37-73.
15. Delice, Ali, “Emevi Devletinin Yıkılış Nedenleri Üzerine Bazı Mülahazalar”, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sivas, 1999, s. 3, ss. 299-320.
16. Doğan, İsa, “Hasan el-Utrûş”, DİA, 1997, c. XVI, ss. 356-358.
17. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, Redaktör: Hakkı Dursun Yıldız, c. V, İstanbul: Çağ Yayınları, 1987.
18. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, Redaktör: Hakkı Dursun Yıldız, c. VII, İstanbul: Çağ Yayınları, s. 1988.
19. Donohue, John J., The Buwayhid Dynasty in Iraq 334h./945 to 403h./1012: Shaping Institutions for the Future, ed. Wadad Kadi, Rotraud Wielandt, Leiden: E.J. Brill, 2003.
20. Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî İbnü'l-Cevzi, 597/1201, el-Muntazam fî Tarihi'l-Müluk ve'l-Ümem, thk. Muhammed Abdulkadir Ata-Mustafa Abdulkadir Ata, c. VII, Beyrut: Darü’l-Mektebü’l-İlmiye, 1992.
21. Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb Basrî Maverdi 450/1058, el-Ahkamü's-Sultaniyye: İslâmda Hilafet ve Devlet Hukuku, çev. Ali Şafak, İstanbul: Bedir Yayınevi, 1976.
22. Ebü'l-Mehasin Cemaleddin Yusuf b. Tagriberdi İbn Tagriberdi 874/1469, en-Nücûmü'z-Zâhire fî Mülûki Mısr ve'l-Kahire, I c.’de III-IV. c., Kahire: Vizaretü’s-Sekâfe ve’l-İrşad, 1929.
23. Ebû Ali Ahmed b. Muhammed b. Yakub İbn Miskeveyh, 421/1030, Tecaribü'l-ümem, c. II, Mısır: Matbaatü'ş-Şeriketi't-Temeddün, 1915.
24. Ebû İshak İbrâhim b. Muhammed el-Farisi el-Kerhi İstahri, 346/957, Mesalikü'l-Memalik; ed. M. J. de Goeje, Leiden: E.J. Brill, 1967.
25. Eyyub, İbrâhim, et-Tarihü’l-Abbasi: es-Siyasi ve’l-Hadari, Beyrut: Şeriketü’l-Alemiyye li’l-Kitâb, 1989.
26. Faki, İsameddin Abdürrauf, ed-Devletü'l-Abbasiyye, Kahire: Dârü’n-Nehdati'ş-Şark, 1987.Fevzi, Faruk Ömer, el-Hilafetü’l-Abbasiyye: es-Sukut ve’l-İnhiyar, c. II, Amman: Dârü’ş-Şürûk, 1998.
27. Fığlalı, Ethem Ruhi, İmâmiyye Şîası (Câferiyye Mezhebi) Doğuşu, Gelişmesi ve Görüşleri, Ankara: Selçuk Yayınları, 1984.
28. Güner, Ahmet, “Büveyhîler Dönemi ve Çok Seslilik”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, s. 12, ss. 47-72.
29. Güner, Ahmet, “Şiî Yüzyılında Yahut Büveyhiler Devrinde Bağdat’tan Bazı Yansımalar”, İslam Medeniyetinde Bağdat (Medînetü’s-Selâm) Uluslararası Sempozyum, 07-08-09 Kasım 2008, 2011, c. I, ss. 151-170. 30. Güzel, Ahmet, Abbasî Halifesi Mehdî b. Mansûr, Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2012.İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Târîh, çev. Ahmet Ağırakça, c. VIII, İstanbul: Türkiyat Matbaacılık, 1987.
31. Kabir, Mafizullah, The Buwayhid Dynasty of Baghdad (334/946-447/1055), Calcutta: Iran Society, 1964.
32. Karaarslan, Nasuhi Ünal, “Hamdânîler”, DİA, 1997, c. XV, ss. 446-447.
33. Kurevi, İbrâhim Selman, el-Büveyhiyyun ve’l-hilafetü’l-Abbasiyye, Safât: Darü’l-Urube, 1982.
34. Kurt, Hasan, Türk-İslâm Dönemine Geçişte Tahiroğulları, Ankara: Araştırma Yayınları, 2002.
35. Merçil, Erdoğan, “Büveyhîler”, DİA, 1992, c. VI, ss. 496-500.
36. Merçil, Erdoğan, “Saffârîler”, DİA, 2008, c. XXXV, ss. 464-465.
37. Özaydın, Abdülkerim, “Berîdîler”, DİA, 1992, c. V, ss. 501-502.
38. Sarıçam, İbrahim, Emevî-Hâşimî İlişkileri (İslam Öncesinden Abbâsîlere Kadar), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
39. Shaban, M. A., The Abbasid Revolution, Cambridge: Cambridge University, 1979.
40. Takkuş, Muhammed Süheyl, Tarihü'd-devleti'l-Abbasiyye, Beyrut: Dârü'n-Nefâis, 1996.
41. Tomar, Cengiz, “Ürdün”, DİA, 2012, c. XLII, ss. 354-356.
42. Yaşaroğlu, Hasan, “Taberistan ve Deylem Zeydiliği”, İslâmî İlimler Dergisi, yıl 6, sayı 1, 2011, ss. 219-230.
43. Yıldız, Hakkı Dursun, “Abbâsîler”, DİA, 1988, c. I, ss. 31-48.
44. Yıldız, Hakkı Dursun, “Ebü’l-Abbas es-Seffâh”, DİA, 1994, c. X, ss. 283-284.
45.Yiğit, İsmail, Emevîler (41-132/661-750), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.