TURAHANZADE ÖMER VE OĞLU HASAN BEY’İN TIRHALA SANCAĞINDAKİ VAKIFLARI (1484-1881)∗

Osmanlı Devleti 1353'te Bolayır ve 1354'te Gelibolu'yu alarak Balkan topraklarına girmiş; uç akıncı aileler vasıtasıyla bölgede hızla ilerlemiştir. Turahanoğulları da bu ailelerden biridir. Evrenos Bey'in mirahuru Gazi Turahan Bey 1395 yılında Tırhala'yı fethetmiş; Anadolu'dan beraberinde akrabalarını, kölelerini, pek çok sipahiyi ve aileleri de getirerek buraya yerleştirmiştir. O sıralarda Tırhala, savaşlar ve veba gibi etkenlerle 1340 sonrası gücünü kaybetmeye başlamış köylü kitlesini barındıran ziraî bir yerleşim birimidir. Turahanzadeler, Tırhala'yı zengin bir ticaret şehrine dönüştürerek Tesalya Bölgesi'nin merkezi yapmış; burada pek çok hayır kurumu inşa ettirmiştir. Bu yönde rastlanan ilk arşiv kaydı 1446 tarihli olup Turahan Bey tarafından kurulan vakıfla ilgilidir. Vakfın idaresi ölümünden sonra oğlu Ömer Bey'e bırakılmıştır. Zamanla bölgede mülhak vakıflar kurulmuş olup en büyüğü 1484 tarihli Ömer Bey Vakfı'dır. Oğlu Hasan Bey de 1531'de eklemelerde bulunmuştur. Bu makalede mülhak iki vakfın vakfiyeleri tahlil edilecek ve diğer arşiv kayıtları doğrultusunda Tırhala'nın Yunanistan Krallığı'na bırakıldığı 1881 tarihine kadar Turahanzade Vakfı'nın gelişimi ortaya konacaktır

WAQFS OF THE TURAHANS OMER AND HIS SON HASAN IN TRIKALA (1484-1881)

Ottoman Empire had annexed Bolayir and Gelibolu between 1353-1354, and then sweept all around this territory by help of Ottoman raiders group. Turahans was one of them that Ghazi Turahan conquered Tırhala in 1395. At that time, Tırhala was the agricultural area that felt into a decline because of wars and black death after 1340. Ghazi Turahan, mirahor of Evrenos Bey and descended from turkic tribes, led his relatives, slaves, a lot of cavalryman and their families (from Anatolia) to Tırhala. These people were settled in Tırhala by Ghazi Turahan; so Tırhala became the centre of Tesalya Region. Ghazi Turahan and descendants of him turned Tırhala into an affluent trade center and built so many charity institutions in this area. According to archival resources, first record was related to a mosque, two masjids, a turkish bath, a caravansary, a zawiyah and the waqf that consisted of 120 workplaces in Tırhala. After the death of Ghazi, his son Ömer Bey took over the responsibility of waqf. In time, new foundations were established in the region and the largest is Ömer Bey Foundation of 1484. Hasan ,son of Ömer, also had a waqf that it was in 1531. In this article, two waqfeyas will be analyzed and the records of the archives in Istanbul and Ankara will be used to reveal the waqf’s progress until 1881

PDF

___

Defter no. 652.2, s. 67, h. 127; s. 78, h. 154; s. 113, h. 215.
Defter no. 735, s. 12, h. 6; s. 13, h. 7.
Defter no. 743, s. 133, h. 29; s. 143, h. 33.
Defter no. 776, s. 222, h. 179.
Defter no. 779, s. 105, h. 100; s. 105-106, h. 101; s. 115, h. 102; s. 115-116, h. 103; s. 134, h. 127; s. 135, h. 128; s. 143, h. 133; s. 144, h. 134; s. 230, h. 200; s. 199-202, h. 173; s. 202-203, h. 174.
Defter no. 780, s. 6, h. 5.
Defter no. 803, s. 55, h. 83; s. 81-82, h. 109.
Defter no. 1328, s. 16.
BEO, no. 1109/83113; no. 1873/140452.
İE.ENB., no. 7/712.
İE.EV., no. 9/1044; no. 41/4704. C.AS., no. 45/2055.
C.EV., no. 42/2085; no. 225/11242; no. 248/12380; no. 250/12596; no. 351/17817; no. 424/21499; no. 500/25278; no. 595/30023.
C. İKTS., no. 7/327; no. 43/2149.
C.MF., no. 33/1621; no. 185/9206.
C. NF., no. 10/454.
D. HMH., no. 1837/17.
DH. ŞFR., no. 213/29.
EV. BRT., no. 12/46; no. 56/1.
EV. EMH., no. 118/27; no. 118/29.
EV.d., no. 11089, no. 20046; no. 25155; no. 32873.
EV. HMH., no. 10/6.
EV. HMH. ZMT., no. 18/61.
EV. MH., no. 31/93; no. 51/150; no. 267/84; no. 582/26; no. 590/134-137; no. 665/162; no. 689/7-9.
EV. MKT. CHT., no. 34/28.
EV. THR., no. 8/18.
HAT., no. 1301/50611.
HR. İD., no. 2068/77.
HR. SYS., no. 2056/5.
HR. TH., no. 107/60.
MAD, no. 10; no. 66.
TT.d., no. 36; no. 167; no. 367; no. 695.
Y.A. HUS., no. 390/82.
DELİLBAŞI, M. ve ARIKAN, M. (2001). Hicrî 859 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-ı Tırhala III, Ankara.
Âşıkpaşazâde. (1947). Tevârih-i Âl-i Osman, (yay. haz. N. Atsız), İstanbul.
AYVERDİ, E. H. (1972). Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855 (1403-1451), II., İstanbul.
BABINGER, F. (1979). “Turahan Bey”, İslâm Ansiklopedisi, (Kısaltma: İA), XII/2, İstanbul, 104-106.
BARKER, J. W. (1969). Manuel II. Palaiologos (1391-1425), New Jersey.
BAŞER, F. (1992). “Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Döneminde Hizmeti Görülen Akıncı Aileleri-III”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S. 65, 47-50.
Evliya Çelebi, (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 8. Kitap 1.
Cilt, (haz. S. A. Kahraman), İstanbul.
FAYDA, M. (1993). “Cerîb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Kısaltma: DİA), VII., İstanbul, 402.
HALAÇOĞLU, Y. (1973-1974). “Teselya Yenişehiri ve Türk Eserleri Hakkında Bir Araştırma”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 2-3, İstanbul, 89-100.
İNALCIK, H. (2016). “Türkler ve Balkanlar”, Balkanlarda İslâm: Türkistan’dan Balkanlara, II., Ankara, 9-39.
KAYAPINAR, L. (2005). “Teselya Bölgesinin Fatihi Turahan Bey Ailesi ve XV-XVI.
Yüzyıllardaki Hayır Kurumları”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 10, Bolu, 183-196.
KİEL, M. (2011). “Tesalya”, DİA, XL, İstanbul, 522-525.
KİEL, M. (2012a). “Tırhala”, DİA, XLI., İstanbul, 114-116.
KİEL, M. (2012b). “Turahan Bey”, DİA, XLI., İstanbul, 405-407.
KÜÇÜKDAĞ, Y. (2005). Türk Tasavvuf Araştırmaları, Konya.
MAGDALINO, P. (1993). The Empire of Manuel I Komnenos, 1143-1180, Cambridge.
Mehmed Neşri. (1995). Kitâb-ı Cihan-Nümâ Neşrî Tarihi, II., (yay. haz. F. R. Unat-M. A. Köymen), Ankara.
SAHİLLİOĞLU, H. (1994). “Dirhem”, DİA, IX., İstanbul, 368-371.
ŞAHİN, İ. (2001). “Osmanlılar’ın Balkanlar’ı İskân Politikası”, Osmanlı Devleti’nin 700.
Kuruluş Yıldönümü Avrupa’ya İlk Adım Sempozyumu 01 Kasım 1999 Gelibolu, Kubbealtı Neşriyat, 63-75.
Tursun Bey. (1974). Târîh-i Ebü‘l-Feth, (yay. haz. A. M. Tulum), İstanbul.
UZUNÇARŞILI, İ. H. (1988). Osmanlı Tarihi, II., Ankara.