Şeybânî ve Serahsî’nin Kitâbü’l-Kesb’te Hadis Kullanma Yöntemi

Kendisinden sonra yazılan bütün Kesb kitaplarına kaynaklık eden Şeybânî’nin Kitâbü’l-Kesb’i, alanda yazılmış olan ilk eser olması hasebiyle önemlidir. Onu şerh edenler olduğu gibi eserlerinde kaynak olarak kullananlar da olmuştur. İslâm iktisadının temellerini oluşturan bu çalışma, ağırlıklı olarak zühd ve kazanç konusunu ele almıştır. Şeybânî ve şârihi Serahsî, Kesb’te konuları işlerken çok sayıda hadis kullanmışlardır. Onların genel olarak âyetleri, hadisleri ve kendi görüşlerini hadisle açıklama yöntemini takip ettikleri görülmüştür. Ele aldıkları hadisin yanlış anlaşılmasının önüne geçmek için makâsıdını ve garib kelimelerini de açıklamışlardır. Aktarmış oldukları hadislerin sened zincirini hazfetmeleri, faydalandıkları hadislerin isnad açısından tahlil edilememesine yol açmıştır. Bununla birlikte aktarmış oldukları hadislerin çoğunun yakın anlamlısını temel hadis kaynaklarında bulmak mümkündür. Şeybânî ve Serahsî’nin Kitâbü’l-Kesb’te hadis kullanma yöntemlerinin ele alındığı bu makale Kesb’in yazılma nedeni, önemi, muhtevası, Kesb’te hadis kullanma ve yorumlama metodu, Kesb’te kullanılan hadislerin sened ve sıhhat bakımından değerlendirilmesi başlıkları ve alt başlıkları etrafında şekillenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Şeybânî, Serahsî, Kitâbü’l-Kesb, Zühd., Ḥadīth, al-Shaybānī, al-Sarakhsī, Kitāb al-Kesb, Zuhd

The Method of Using Hadith in Kitāb al-Kesb by Shaybānī and Sarakhsī

Shaybānī’s Kitāb al-Kesb, which is the source of all the books of kesb written after him, because it is the first work written in the field. There were those who used it as a source in their works as well as those who commented on it. This study, which forms the foundations of Islamic economics, mainly deals with the subject of zuhd and earnings. Shaybānī and his commentator Sarakhsī used a large number of hadiths while dealing with the subjects in Kesb. it has been seen that they generally follow the method of explaining verses, hadiths and their own views with hadith. They explained the purpose and unknown words in order to avoid misunderstanding the hadith they discussed. Since the hadiths they quoted have digested the chain of isnads, the hadiths they benefited from cannot be analyzed in terms of isnad and it cannot be determined from which source they were taken. However, it is possible to find the close meanings of most of the hadiths he cited in the main hadith sources. This article, which deals with the methods of using Hadith by Shaybānī and Sarakhsī in Kitāb al-Kesb, the reason for writing, its importance, its content, the method of using and interpreting hadith in Kesb, the evaluation of hadiths used in Kesb in terms of saned and authenticity, and shaped around subheadings.

Keywords:

Hadis, Şeybânî, Serahsî, Kitâbü’l-Kesb, Zühd., Ḥadīth, al-Shaybānī, al-Sarakhsī, Kitāb al-Kesb, Zuhd,

PDF

___

Abacı, Harun. “Serahsî’nin Kur’an Bilgisinin Kaynakları”. Diyanet İlmi Dergi 49/2 (01 Haziran 2013), 41-57.
Abdurrezâk, Ebû Bekr b. Hemmâm b. Nafi‘ el-Himyerî es-San‘ânî. el-Musannef. thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. Beyrut, 1970.
Ahmed b. Hanbel. Fedâilü’s-sahâbe. thk. Vasiyullah b. Muhammed Abbâs. Mekke, 1. Basım., 1983.
Ahmed b. Hanbel. Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût - Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
Aydınlı, Osman. “İmam Serahsi’nin İçinde Yaşadığı Siyasi Ortam ve Hapis Hayatı”. Diyanet İlmi Dergi 49/2 (01 Haziran 2013), 7-25.
Beyhakî, Ebu Bekr Ahmed b. el-Hüseyn el-. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 3. Basım., 2003.
Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik el-. el-Behru’z-zehhâr el-ma‘rûf bi müsnedi’l-Bezzâr. thk. Mahfuzurrahman Zeynullah, Âdil b. Sa’d, Sabrî Abdulhâlik. 13 Cilt. Beyrut: Muessetu Ulumi’l-Kur’ân, 1. Basım., 2009.
Bonner, Michael. “Şeybânî’ye Atfedilen Kitâbü’l-Kesb: Fakirlik, Fazlalık ve Servetin Dolaşımı”. çev. Mustafa Kahya. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies 5/1 (2019), 116-142. https://doi.org/10.25272/ijisef.482878
Bonner, Michael. “The Kitāb al-kasb Attributed to al-Shaybānī: Poverty, Surplus, and the Circulation of Wealth”. Journal of the American Oriental Society 121/3 (2001), 410-427. https://doi.org/10.2307/606670
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed b. Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tevki’n-Necât, 1. Basım., 1422. Çetinoğlu, Oğuz. Büyük Türk - İslâm Âlimi Serahsî: Hayatı, Şahsiyetleri ve Eserleri. İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları, 2018.
Çiçekli, Kübra. İmam Serahsî ve el-Mebsut’ta Kur’an İlimlerinin İmkan ve Sınırları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
Doğanay, Ramazan. Hadis Usulü Açısından Şeybani İle Şafii’nin Mukayesesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd b. ‘Amr el- Ezdî es-Sicistânî. Sünen. thk. Şuayb Arnavût - Muhammed Kâmil Karabellî. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâle el-‘Âlemiyye, 1. Basım., 2009.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as b. İshâk b. Beşîr b. Şeddâd b. ‘Amr el- Ezdî es-Sicistânî. Sünen. thk. Yâsir Hasen vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2015.
Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah b. Ahmed b. İshak b. Mûsâ b. Mihrân el-İsfehânî. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm. Ğarîbu’l-Hadîs. thk. Muhammed Abdulmu’îd Hân. 6 Cilt. Kâhire, 1413.
Esen, Hüseyin. “Serahsî’nin Nesh Anlayışı”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32/2010 (2010), 9-40.
Görgülü, Hasan Ali. “İmam Muhammed eş-Şeybanî’nin ‘Kitabu’l-Kesb’i ve Kazanç Hakkındaki Görüşleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 16 (2010), 403-432.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdillah. Târîhu Nişâbûr. 5 Cilt. Tahrân: İbn Sina Yayınları, ts.
Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Ebi Bekr el-. Mecmeu’z-zevâid ve menbeu’l-fevâid. thk. Hüsâmuddîn el-Kudsî. Kâhire: Mektebetü’l-Kudsî, 1994.
Hi̇ra, Ayhan. “Serahsî’ye Göre İllete Yöneltilen İtirazlar”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 6/1 (25 Haziran 2022), 1-44.
İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. thk. Muhammed ‘Avvâme. Beyrut: Dâru’l-Kıble, 1. Basım., 2006.
İbn Hacer el-Askalânî, Hâfız Ahmed b. Ali. Lisânü’l-mizân. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Beyrut: Mektebetü’l-Matbuâti’l-İslâmiyye, 2002.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Ahmed el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân bi tertîbi İbn Balabân. 18 Cilt. Beyrut: Muessetu’r-Risâle, 2. Basım., ts.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavût. Beyrut: Dârü Risâleti’l-Alemiyye, 1. Basım., 2009.
İbnu’l-Esîr el-Cezerî, Ebû’s-Saâdât el-Mübârek b. Muhammed İbnu’l-Esîr el-Cezerî. en-Nihâye fî ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî - Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
İbnü’l-Arâbî, Ebû Saîd Ahmed b. Muhammed b. Ziyâd. Kitâbü’l-Mu’cem. thk. Abdulmuhsin b. İbrahim b. Ahmed. Riyâd: Dârü İbnü’l-Cevzî, 1. Basım., 1997.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. el-İlelu’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye. thk. İrşâdulhak el-Eserî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1. Basım., 1983.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Garîbu’l-hadîs. thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2004.
İbnü’s-Salâh, Osman b. Abdirrahman. ’Ulûmu’l-hadîs. thk. Usâme el-Belhî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2010. Kahraman, Abdullah. “İmam Serahsi’nin Hayatı ve Helal Kazanca Dair Bazı Görüşleri”. Diyanet İlmi Dergi 49/2 (2013), 27-39.
Kâtip Çelebi, Hacı Halîfe. Keşfü’z-zünûn an esâmî’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts. Kelebek, Mustafa. “İmam Serahsî ’nin Azınlık Haklarına Bakışı”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (31 Aralık 2019), 257-286. https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2019.5.2.04
Kudâî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Selâme b. Ca‘fer el-. Müsnedü’ş-Şihâb. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Beyrut: Müesesetü’r-Risâle, 1. Basım., 1985.
Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh el-Asbahî el-Yemenî. Muvattâ. thk. Muhammed Mustafa el-A’zamî. Ebû Zâbî, 1. Basım., 2004.
Muttakî el-Hindî, Alî b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kadîhân. Kenzü’l-ʿummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-efʿâl. thk. Bekrî Hayyânî - Saffet es-Sekkā. Beyrut: Müesesetü’r-Risâle, 5. Basım., 1985.
Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn el-. Feyzu’l-kadîr şerhu’l-câmi’i’s-sağîr. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2. Basım., 1982.
Müslim, Ebü’l-Hüseyîn b. Hacâc el-Kuşeyrî en-Neysâburî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. Beyrut: Dâru İhyâi Kütübi’l-‘Arabiyye, 1. Basım., 1991.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh. thk. Yâsir Hasen vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2016. Okur, Kaşif Hamdi. “Serahsî’nin Referans Kaynağı Olarak Kur’ân’a Bakışı ve İbadet Dili Anlayışı”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (30 Aralık 2012), 211-227. https://doi.org/10.14395/jdiv38
Orazov, Orazsahet. İslam Hukuk Metodolojisinde İmam Serahsî’ye Göre Emir ve Nehiy. Uludağ Üniversitesi, Doktora Tezi, 2005.
Orhan, Fatih. “İmam Serahsî’nin Hanefî Haber Teorisinin Oluşumundaki Rolü”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (15 Mart 2019), 39-60.
Orman, Sabri. “İslam Entelektüel Geleneğinde İktisadi Boyutun Teşekkülü: Şeybânî, Serahsî ve Kitâbu’l-Kesb (I)”. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi (İEFD) 1/1 (01 Haziran 2015), 1-36.
Oruç, Muhammed Ferruh - Dirik, Mehmet. “Hanefîlerde Örf-Maslahat-İstihsan İlişkisi (Serahsî Örneği)”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (30 Aralık 2020), 1092-1119. https://doi.org/10.17859/pauifd.768008
Özşenel, Mehmet. İlk Dönem Hadis-Rey Tartışmaları Şeybânî Örneği. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım., 2022.
Özşenel, Mehmet. “Usûl Adlı Eseri Çerçevesinde Serahsî’nin Hadis ve Sünnete Bakışı”. Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 33 (01 Aralık 2012), 133-149.
Semhûdî, Nureddin Ali b. Ahmed es-. Vefâu’l-vefâ bi ahbârî dâri’l-Mustafa (sav). thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1984.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed es-. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
Süyûtî, Ebü’l-Fadl Celaluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr es-. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîr bi’l-meʾsûr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2011.
Süyûtî, Ebü’l-Fadl Celaluddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr es-. el-Câmiu’s-sağîr fî ehâdisi beşiri’n-nezîr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2. Basım., 2004.
Şahin, Sami. Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybani’nin Hadis Kültüründeki Yeri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
Şâşî, Ebû Saîd el-Heysem b. Küleyb b. Süreyc eş-Şâşî el-Binkesî. el-Müsned. thk. Mahfuzurrahman Zeynullah. 3 Cilt. Medine: Mektebü’l-Ulum ve’l-Hikem, 1. Basım., 1410.
Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen eş-. İslâm İktisadında Helâl Kazancın İlkeleri. çev. Abdulalim Demir. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Ankara: Takdim Yayınları, 1. Basım., 2022.
Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen eş-. Kitabü’l-Kesb: İslam İktisadında Helal Kazanç. çev. Mustafa Baktır. İstanbul: alBaraka Yayınları, 1. Basım., 2019.
Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen eş-. Kitâbü’l-Kesb ve yelîhi risâletü’l-helâl ve’l-harâm li İbn Teymiyye. thk. Abdulfettah Ebû Gudde. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1. Basım., 1997.
Taberânî, Süleyman b. Ahmed et-. el-Mu’cemü’l-evsat. thk. Târık b. ’Ivedillah ve Abdulmuhsin b. İbrahim. Kâhire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
Taberânî, Süleyman b. Ahmed et-. el-Mu’cemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. Kâhire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
Taş, Aydın. Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybani’nin Hukuk Anlayışı (Usul Anlayışı). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleyman b. Dâvud b el-Cârûd el-Fârisî et-. Müsnedu Ebî Dâvûd et-Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. Cize: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1999. Tirmizî, Muhammed b. Îsâ Ebû Îsâ es-Sulemî et-. el-Câmi‘u’s-sahîh sünenü’t-Tirmizî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 7 Cilt. b.y.: y.y., 1968.
Yıldırım, Ahmet. Din, Dünyevileşme ve Zühd. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım., 2014. Yıldırım, Enbiya. “Yer Verdiği Rivayetler Işığında Serahsî’nın Hadisçiliği -Mebsut Örneği-”. Diyanet İlmi Dergi 49/2 (2013), 59-82.
Yıldız, Abdullah. “Serahsî’nin Sünnet Anlayışı ve Hadislerle Ameli”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (15 Haziran 1998), 139-159.
Yücel, Ahmet. Hadis Tarihi. İstanbul: İFAV, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 61. Basım., 2021. Zemahşerî, Ebül-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed ez-. el-Fâik fî garîbi’l-hadîs. thk. Ali Muhammed el-Bicâvî - Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1993.