II. MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE ÖZEL BİR TÜRK OKULUNUN KAYIT KILAVUZU: “ŞEMSÜ’L-MEKÂTİP”

Osmanlı dönemine ait özel okullar denildiğinde genellikle akıllara azınlıkların ve yabancıların açtıkları okullar gelmektedir. Oysa özellikle II. Meşrutiyet döneminde azınlık ve yabancı özel okulların yanı sıra devletin de teşvikiyle çok sayıda özel Türk okulunun açıldığı bilinmektedir. Bu alanda yapılan son çalışmalar özel Türk okullarının; Türk kültürüne hizmetlerinin yanı sıra Türk eğitim tarihinde etkili izler bıraktıklarını göstermektedir. Bu dönemde eğitim hayatına devam eden özel Türk okullarından birisi de 1891 yılında İstanbul’un Tophane Semti’nde açılan Şemsü’l-Mekâtip’tir. Şemsü’lMekâtib’in 1918 yılına tekabül eden 28. ders yılına kayıt yaptıracak yatılı ve gündüzlü, erkek ve kız öğrenciler için bir muhtıra (kılavuz) hazırlanmıştır. Bu çalışmada bu kılavuzdan hareketle II. Meşrutiyet döneminde eğitim-öğretim faaliyetine devam eden bir özel Türk okulunun; kayıt kabul şartları, kuruluş amacı, ücreti, bu okulda veli ve öğrencinin bilmesi ve uyması gereken kurallar; öğrencilerin kıyafetleri ile yatılı öğrenciler için gerekli eşyalar hakkında bilgiler verilmeye çalışılmıştır.

Registration Guide of a Private Turkish School in the Second Consitutional Period: “Şemsü’l-Mekâtip”

When the private schools belonging to the Ottoman period are mentioned, the schools opened by minorities and foreigners generally come to mind. However, especially in the Second Consitutional Period it is known that many private Turkish schools were opened with the encouragement of the state as well as minority and foreign private scholls. Recent studies in this field reveals that private Turkish schools have left effective traces in the history of Turkish education as well as their services to Turkish culture. One of the private Turkish schools that continued its education life in this period was Şemsü’l-Mekâtip which opened in Istanbul’s Tophane district in 1891. A muhtıra (guide) has been prepared for boarding and daytime, boy and girl students who will register to the 28th academic year of Şemsü'l-Mekâtib, corresponding to 1918. In this study, based from this guide, it was tried to give information about the enrollment requirements, purpose of establishment, the school’s fee, the rules that parents and students should know and follow in this school, the clothes and students required for boarding students of a private Turkish school that continued its education and training activities during the Second Constitutional Period.

PDF

___

Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi. İstanbul: Kültür Üniversitesi Yayınları, 6. Baskı, 1997.
Ergin, Osman. Türkiye Maarif Tarihi. 3-4 Cilt. İstanbul: Eser Matbaası, 1977.
Güçtekin, Nuri. “İstanbul’daki Türk Özel Okulları ve Eğitim Felsefeleri (1873-1922)” I. Eğitim Kongresi 28-30 Kasım 2014. ed. T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Kurumları Genel Müdürlüğü. 274-281. Ankara: Azim Matbaacılık. t.y.
Güçtekin, Nuri. İstanbul’daki Müslim Özel Mektepleri (1873-1922). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
Gümüş, Musa. “Anayasal Meşrûtî Yönetime Medhal: 1856 Islahat Fermanı’nın Tam Metin İncelemesi”. Bilig 47 (Güz 2008), 215-240.
KE, Kanûn-i Esâsî, Düstur (7 Zilhicce 1293/23 Aralık 1876), I/4.
Keçeci Kurt, Songül. Osmanlı Devleti’nde Özel İslam Mektepleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
Kılıç, Cihan. “Osmanlı İlmiye Teşkilatında Müderrislerin Merâtibi (1245/1829 Tarihli Tarîk Defterine Göre)”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 65 (Mayıs 2019), 265-287.
Maârif Nezareti. Maârif-i Umûmiye Nezâret-i Celîlesi İdaresinde Bulunan Mekâtib-i İbtidâîye, Rüşdiye, İdâdîye, Aliyye ile Mekâtib-i Husûsiye ve Ecnebiyenin ve Dersaadette Tahriri İcra Kılınan ve Taşrada Mevcud Bulunan Kütüphanelerin İstatistiki (1310-1311 / 1894-1895) Sene-i Dersiyye-i Maliyesine Mahsustur. Dersaadet: Matbaa-i Osmaniye, t.y.
Maârif Nezareti. Tedrîsât-ı İbtidâiyye Kanûn-ı Muvakkatı. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1329.
MH, Mekâtib-i Husûsiye, Düstur (9 Zilhicce 1279 / 28 Mayıs 1863), 1/2.
Şemsü’l-Mekâtib. 28. Sene-i Dersiyesine Dâhil Olan Leylî ve Nehârî Zükûr ve İnâsa Mahsûs Nizamnâme-i Esâsiye Mülhak Muhtıra Suretidir. Beyoğlu: Simon Uçanyan Matbaası, t.y.
Şimşek, Hüseyin. “Osmanlı Devletinde Özel Okullar ve İlk Türk Özel Okulunun Tarihçesine Dair Yeni Bilgiler”. Bilig 68 (Kış 2014), 209-230.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı. Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme. İstanbul: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 2014.
Uygun, Selçuk. “Türkiye’de Dünden Bugüne Özel Okullara Bir Bakış (Gelişim ve Etkileri)”. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 36/1-2 (2003), 108-120.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 3. Baskı, 1988.
Yanardağ, Ayşe. “Kadın Eğitiminden Muhtelit Eğitim”. Route Educational and Social Science Journal 5/13, (December 2018), 146-166.
Yılmazlar, Hakan. Türkiye’de Özel Okulların Gelişimi (1923–1950). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.